Afrosiyob

Chingiz Aytmatov

• Afrosiyob haqida Sharq olamining, xususan Eron va Turonning deyarli hamma allomalari, adibu tarixchilari muayyan tarzda ma’lumot berib o‘tganlar. Ulardan ba’zilari Afrosiyobni zolim podsho deb ta’riflashsa, (masalan, Beruniy, Koshg‘ariy, Narshaxiy, Tabariy, Firdavsiy, Rashididdin, Navoiy va boshqalar), ba’zilari uni Turonning ulug‘ tayanchi, dunyoning mashhur hukmdorlaridan biri sifatida tasvirlaydilar.

• Misollarga murojaat qilaylik:
• Mashhur «Qutadg‘u bilig» kitobining muallifi Yusuf Xos Hojib Afrosiyob haqida:
• .

• Bu turk beklarindan, oti belgulik, To‘ng‘a Alp erdi, quti belgulik. Tojiklar ayur oni Afrosiyob. Bu Afrosiyob oldi ellarni talob, —
• deb yozadi

• Samarqandning turklar va ko‘pchilik aholi tomonidan «Semizkend» deb atalganini XV asrda Temur saroyiga kelgan ispan elchisi va sayohatchisi Klavixo ham tasdiqlagan. Demak, Samarqandning Semizkend deb atalishi uzoq muddat davom etgan. Endilikda, badiiy adabiyotda, xususan she’riyatda, o‘rni kelganda, uslubiy bunyodkorlikni, rang-baranglikni oshirish uchun «Samarqand» bilan bir qatorda «Semizkent» so‘zini ham qo‘llasa bo‘ladi, chunki bu so‘zlarning o‘lchovi bir-biriga mutanosibdir.

• Samarqand shahrining nomi o‘sha vaqtlarda ham turkcha (o‘zbekcha) — Semizkent, ham forscha (tojikcha) — Samarqand tarzida qo‘llanganligi bu qadimiy azim shaharda azal-azaldan o‘zbek va tojiklar birga yashab, birgalikda inoq hayot kechirganligidan dalolat beradi.

• O’zbek va tojiklar birga yashab, birgalikda inoq hayot kechirganligidan dalolat beradi. Darhaqiqat, o‘zbek va tojik xalqlarining boshqa shaharlarda, o‘sha qadim davrlarda ham yonma-yon ahil yashab kelishi “Devoni lug‘otit turk”ning boshqa o‘rinlarida bir necha marta ta’kidlangan.

• Masalan, asarning birinchi jildida Bolasog‘un shahriga muallif quyidagicha ta’rif beradi: «Bolasog‘un eng katta shaharlardan biri edi. Xalqi ham turkiy, ham so‘g‘dcha so‘zlashur edi. Eski nomlari quz urdu va quz ulus.