Ageografiya va uning adabiyotdagi o‘rni

AGEOGRAFIK JANRLAR VA ULARNING TASAVVUF ADABIYOTIDAGI O‘RNI

• Reja:
• Ageografiya va uning adabiyotdagi o‘rni
• Tasavvuf va mumtoz adabiyotning mushtarak jihatlari
• Tasavvuf adabiyotining shakllanishi va unda ageografik janrlar
• Payg’ambarlik qissalari va munojotlar

Tasavvuf – islomda insonni ruhiy va axloqiy jihatdan komillik sari yo‘llovchi ta‘limot.

• Tasavvuf – islomda insonni ruhiy va axloqiy jihatdan komillik sari yo‘llovchi ta‘limot.
• Internet ma’lumotlarida tasavvuf va sufiy so’zlari IX asrning boshlarida yashagan Abu Hoshim Sufiydan boshlab joriy etilgan, undan oldingi davrlarda bu atama o’rnida “zuhd”, “taqvodorlik” kabi so’zlar ishlatilgan, deyiladi.

Ageografiya - diniy shaxslar, diniy tushunchalar bilan bog’liq bo‘lgan qarashlarning adabiyotga kirib kelishi.

• Ageografiya - diniy shaxslar, diniy tushunchalar bilan bog’liq bo‘lgan qarashlarning adabiyotga kirib kelishi.
• Musulmon Sharqi adabiyotida agiografik asarlar qadimdan mavjud bo’lsada, bunday asarlar “holot”, ”manqaba”, “manoqib”, “maqoma” va ba‘zan “tazkira”, “shajara” hamda “tarix” kabi istilohlar bilan qo’llanib kelingan.

Sof ageografik asarlar

Sof ageografik asarlar

“Qissasi Rabg’uziy”
“Holoti Pahlavon
Muhammad”
“Tarixi anbiyo va
hukamo”
“Nasoyimu-l-muhabbat”
“Holoti Sayyid Hasan Ardasher”
Holot – lug’atda holatning ko’pligi – holatlar, ahvol;
adabiy janr sifatida ma‘lum bir mo‘tabar zot–ilm va adabda mumtoz so’fiyning hayoti va fazilatlari haqida hikoya qiluvchi asarni anglatadi. Masalan, Alisher Navoiyning “Holoti Sayid Hasan Ardasher”,”Holoti Pahlavon Muhammad” kabi asarlarni kiritishimiz mumkin.

• Alisher Navoiyning yozishicha, “Boyazid namoz qilsa erdi, ko‘ksining so‘ngaklari dan qa’qaa (Alloh degan qichqiriq) chiqor erdi” (Alisher Navoiy. 17-jild 78-79-betlar)
• Hol o‘zi bilan birga quvonch, tarab, surur, zavq yoki aksincha, mahzunlik, yoliqish, sog’inch kayfiyatini yuzaga keltiradi.

Manqaba(t) – lug’aviy ma‘nosi “yaxshi sifat”, “maqtov”;

• Manqaba(t) – lug’aviy ma‘nosi “yaxshi sifat”, “maqtov”;
• istilohda ma‘lum bir ulug’ zot – ulug’ pirlardan birining fazilatlari maqtalgan asar, risola.
• Manqabalar uchun xalq hikoyat va rivoyatlari uslubiy asos bo’lib xizmat qiladi.
• Manoqiblarning muhim xususiyati - sodir bo’layotgan har bir hodisa ilohiy taqdir va ilhom natijasi ekani .
• Manoqib – manqabaning ko’pligi.

Maqoma – lug’atda
“o’rin”, “joy”, “daraja” ma‘nosini anglatadi. Istilohda ijodkor, olim, mutasavvuf kabilarning hayot yo’llari, o’z zamonasidagi o’rni yoki darajasini yoritgan asar.
Tazkira – lug’aviy ma‘nosi “zikr qilmoq”, “yod etmoq” ma‘nosini anglatadi. Istilohda badiiy ijod vakillari, biror tabaqa hayoti haqida ma‘lumot beruvchi va ularning faoliyatlari to’g’risida hikoyalar yoki ijodlaridan namunalar aks ettiriluvchi asardir. Tazkiralar ko’pincha ijodkorlar haqida yozilgan. Lekin mutasavvuflar tomonidan uning avliyolarni zikr etuvchi variantlari ham yaratilgan.
Shajara – lug’aviy ma‘nosi “daraxt”, “daraxtning yerdan yuqori qismi” ma‘nosini anglatadi. Istilohiy ma‘noda tazkiraning bir turi bo’lib, u muayyan nasab sulolasi yoki ma‘lum bir siyosiy, ilmiy, ijodiy, amaliy guruh, toifa, maktab namoyondalari silsilasi hayoti va faoliyatiga doir ma‘lumotlar majmuidan iborat.
Agar shajara ma‘lum mazhab namoyandalari yoki tariqat pirlari silsilasi, ularning diniy va dunyoviy mavzudagi ibratli fazilatlari hamda
faoliyatlari haqida yozilgan bo’lsa, uni agiografik asar sifatida baholash mumkin.
Ta‘rix – tor ma‘noda ma‘lum shaxs yoki voqea haqida ham yoziladi. Agar u biror muqaddas zot to’g’risida bo’lsa, agiografiyaga taalluqli hisoblanadi.

Munojot - sharq mumtoz adabiyotining an’anaviy unsurlaridan biri. Odatda, munojotda najot umidi, tavba va iltijolar, Allohga murojaat shaklida ifodalanadi.

Munojot - sharq mumtoz adabiyotining an’anaviy unsurlaridan biri. Odatda, munojotda najot umidi, tavba va iltijolar, Allohga murojaat shaklida ifodalanadi.

Munojot ko’proq epik hamda liro-epik asarlarning bosh-muqaddima qismida keltiriladi. Munojot dastlab musulmon kishining Allohga murojaat etib, o’z hojatlarini so’rashi, yalinib-yolvorishi tarzida yuzaga kelgan.

A.Navoiy munojotlaridan:

A.Navoiy munojotlaridan:

• Ilohi, bnoyatingg’a ummidvormenkim, gunohim behaddur va rahmatingg’a sazovormenkim, xatovu sahvum beadaddur.
• Ilohi, dardi holimni har kimga aytsam, rad qilsa, sanga tavajjuh etkaymen va agar sen rad qilsang, netkaymen va agar sen rad qilsang, netkaymen va kimga ketkaymen?
• Ilohi, g’aflat uyqusidamen, bedor qil va jaholat mastligidamen, hushyor qil.