Agrosanoat majmuasi

AGROSANOAT MAJMUASI VA BARQAROR QISHLOQ XO’JALIGI XODIMLARINING BUGUNGI KUNDAGI O’RNI

Raxmatov Dilmurod Rustam o’g’li

O’zbekiston Milliy Universiteti Jizzax filiali talabasi

Telefon: [phone]

[e-mail]
Annotatsiya: maqolada bugungi kundagi qishloq xo’jaligining ahamiyati, soha xodimlarning ish faoliyatidagi ayrim muammolar haqida va qishloq xo’jaligining rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi omillar haqida yuritiladi.

Kalit so’zlar: agrosanoat majmuasi (ASM), agrar sektor, agrar islohotlar, fermer xo’jaliklari, dehqon xo’jaliklari.

Qishloq xo'jaligi agrosanoat majmuasi (ASM) ning muhim bog’lovchi bo’g’ini hisoblanadi. U nafaqat agrosanoat majmuasida, balki milliy iqtisodiyotda alohida o'rin tutadi. Darhaqiqat, qishloq xo'jaligi O'zbekiston iqtisodiyotining yetakchi tarmog’i hisoblanib, bugungi kunda mamlakatimiz aholisining yarmi qishloq joylarida istiqomat qiladi. YAIMning 27-30 foizi, iqtisodiy faol aholining deyarli 40 foizi, valyuta tushumlarining qariyb uchdan biri, ichki tovar aylanmasining 70 foizdan ortig’i ushbu sektor hissasiga to’g’ri keladi.

Qishloq xo’jaligining moddiy-texnika ta’minotini yaxshilash maqsadida yangi texnika, o'g`it, yoqilg`i va moylash materiallari yetkazib berishni yaxshilash bo’yicha davlat dasturi ishlab chiqilgan va u bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Jumladan, xorijdan (AQSH, Germaniya) yuqori mehnat unumdorligiga ega bo’lgan paxta teradigan, g`alla o'radigan (Keys) kombaynlari keltirildi. Ularning ayrim turlari va ehtiyot qismlarini o'zimizda ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi.

O'tkazilayotgan iqtisodiy islohotlardan ko’zda tutilgan bosh maqsad qishloqda haqiqiy mulkdorlar sinfini, yer va mahsulotning haqiqiy egalarini shakllantirishdir. Qishloq joylarda tadbirkorlikni rivojlantirish orqali qishloq xo’jalik korxonalarining iqtisodiy samaradorligini oshirish asosiy masalalardan hisoblanadi.

Davlat rivojining ajralmas va zarur tarkibiy qismi qishloq xo'jaligining barqaror rivojlanishidir. Barqaror qishloq xo'jaligi rivojlanishi uchta ustunni o’z ichga oladi - iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik. Buni nafaqat tabiiy sharoitlarda, balki tabiiy resurs bazasini saqlab qolish bilan hosilni saqlab turishga yoki oshirishga qodir dehqonchilik tizimlari sifatida ko’rish mumkin. Bu ko’pgina xalqaro tashkilotlar va amaliyotchilar tomonidan keng tarqalgan talqin. Amalda, barqaror rivojlanish, qishloq xo'jaligi va oziq-ovqat xavfsizligi o'xshash va bir-biriga moyil tushunchalardir. Oziq-ovqat xavfsizligi va barqaror qishloq xo'jaligini rivojlantirish bir xil muammolarni hal qilishni anglatadi.

Qishloq xo’jaligi va qishloqning rivojlanishi ekologik jihatdan sog'lom, iqtisodiy jihatdan barqaror, ijtimoiy adolatli, madaniy jihatdan mos, insonparvar va yaxlit ilmiy yondashuvga asoslangan holda barqaror bo'ladi. Agrosanoat nafaqat qishloq xo'jaligini, balki suv, energetika, sog'liqni saqlash va biologik xilma-xillikni o'z ichiga olgan ko’plab sohalarni qamrab oladi. Bu shuni anglatadiki, qishloq xo'jaligini rivojlantirish bo'yicha harakat dasturlari, shu jumladan o'rmonchilik va baliqchilik hozirgi va kelajak avlodlarning ozuqaviy ehtiyojlari va boshqa ehtiyojlarini qondirishi, doimiy va munosib ish bilan ta’minlashi, iloji boricha ishlab chiqarish va qayta tiklash qobiliyatini oshirilishi kerak, tabiiy resurslar bazasi va zaiflikni kamaytirish lozim.

Qishloq xo’jaligi va taraqqiyoti chinakam barqaror bo’lib, har kuni dunyo oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan xodimlar yanada ko’proq e’tiborga molik rol o'ynashi kerak. Barqaror rivojlanishda agrosanoat xodimlarining roli yaxshi tan olingan va ayrim hujjatlarda qat’iy belgilangan. Biroq, qishloq xo'jaligini barqaror rivojlantirish va dunyo oziq-ovqat rivojini yaxshilash jarayonlarida qishloq xo'jaligi ishchilari deyarli hozirgi kungacha e'tibordan chetda. Dunyoning turli mintaqalarida ASM xodimlarining asosiy qismini oddiy xalq tashkil etadi. Bu esa qishloq xo’jaligining o’zsishiga to’sqinlik qiladi. Nimagaki, malakasiz kadrlar tomonidan qishloq xo’jaligi katta zarar ko’rmoqda.

Dunyo bo’ylab ishchi kuchining 40 foizdan ortig’i yomon mehnat sharoitlariga duchor bo’lgan va qashshoqlikda yashayotgan ekan, albatta, qishloq xo'jaligi barqaror bo’lmaydi. Ushbu muammo tobora kuchayib bormoqda, chunki o'sib borayotgan iqtisodiy tazyiqlar qishloq xo'jaligi ishchilarining ish haqi darajasi, bandlik xavfsizligi, sog'liqni saqlash, ekologik me’yorlar, ijtimoiy himoya nuqtai nazaridan allaqachon sanoatga putur yetkazmoqda. Ish haqi uchun va berilgan me’yorni o’z vaqtida amalga oshirish uchun mehnat muhojirlarining oilasi, shu jumladan bolalar - fermada yoki plantatsiyada ishlashlari odatiy holdir. Ushbu “yordamchilar”, odatda, ish haqi jadvalida kiritilmaydi va ularning mavjudligi davlat idoralari tomonidan rasman tan olinmaydi. Qishloq xo’jaligi ham xavfli sohadir va o’limga olib keladigan yoki o’limga olib kelmaydigan baxtsiz hodisalar ko’p uchraydiganligi sababli ushbu sektorda sog’liqni saqlash, xavfsizlik va atrof-muhit standartlarini yaxshilash zarurati mavjud.

Yuqoridagi qaydlar shuni ko’rsatdiki, jasoratli ishchilar va ularni namoyish va tashkil etadigan kasaba uyushmalari barqaror qishloq xo’jaligini va rivojlanishini, dunyo oziq-ovqat ishlab chiqarishni va barqaror rivojlanishni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Tegishli siyosiy, texnik va moliyaviy yordam ko’rsatilsa, ular kelajakda yanada katta rol o’ynashi mumkin va shu bilan birga qashshoqlik tuzog’idan chiqib ketishlari mumkin. Bundan tashqari, shuni yodda tutish kerakki, aslida, ko’plab mayda fermerlar doimiy ravishda dehqon yoki qisman ishlaydigan ishchilar hisoblanadi. Kichik dehqonlarning daromadlari qisman ekinlar va chorva mollarini sotishga, qisman fermadan, plantatsiyadan yoki boshqa qishloq joylarida ish haqi evaziga ishlashga asoslanadi. Shu sababli, qishloq xo’jaligini barqaror rivojlantirish strategiyasi kichik dehqonlar daromadlarining ish haqi tarkibiy qismini ham hal qilishi lozimligini ko’rsatadi.

Bizga shunisi ma’lumki rivojlanayotgan zamonda yashayotgan ekanmiz albatta, hayotimizni agrosanoat majmualarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Sohadagi har bir muammo global muammo sifatida qayd etilishi lozimligini tajribalar ko’rsatib turibdi. Demakki, qishloq xo’jaligida ishlayotgan xodimlarni ish unumdorligini qadrlash va ularni qullab-quvvatlash har birimizning burchimizdir desak mubolag’a bo’lmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:

1. 
   “Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti”.Darslik. B.Barakatov. Buxoro-2009.
   
2. 
   FAO-SARD Initiative press release, 2004.
   
3. 
   Bitter Harvest: Child Labour in Agriculture. ILO Bureau for Workers’ Activities (ACTRAV), Geneva, 2002.