Ахборот тизимларида ахборот хавфсизлиги тушунчаси

xavfli  viruslar  (kompyuter  qurilmalarini  buzuvchi  va  operator  sog‘ligiga  ta’sir 

etuvchi). Bu kabi viruslar odatda professional dasturchilar tomonidan tuziladi. 

Kompyuter  virusi  –  bu  maxsus  yozilgan  dastur  bo’lib,  boshqa  dasturlar 

tarkibiga  yoziladi,  ya’ni  zararlaydi  va  kompyuterlarda  o‘zining  g‘arazli 

maqsadlarini amalga oshiradi. 

Вирус 

Хавфсиз  

Хавфли  

Жуда хавфли 

Файллар 

таркибини 

бузмайдиган 

Файллар 

таркибини 

бузадиган 

Қурилмаларни 

бузадиган 

Оператор 

соғлигига таъсир 

кўрсатувчи 

---

Kompyuter  virusi  orqali  zararlanish  oqibatida  kompyuterlarda  quyidagi 

o‘zgarishlar paydo bo‘ladi: 

• ayrim dasturlar ishlamaydi yoki xato ishlay boshlaydi; 

• bajariluvchi faylning hajmi va uning yaratilgan vaqti o‘zgaradi; 

•  ekranda  anglab  bo‘lmaydigan  belgilar,  turli  xil  tasvir  va  tovushlar  paydo 

bo‘ladi; 

•   kompyuterning  ishlashi sekinlashadi  va  tezkor xotiradagi  bo‘sh  joy  hajmi 

kamayadi; 

•    disk  yoki  diskdagi  bir  necha  fayllar  zararlanadi  (ba’zi  hollarda  disk  va 

fayllarni tiklab bo‘lmaydi); 

•  vinchester orqali kompyuterning ishga tushishi yo‘qoladi. 

Viruslar  asosan disklarning  yuklanuvchi  sektorlarini va  exe,  com, sys  va  bat 

kengaytmali  fayllarni  zararlaydi.  Hozirgi  kunda  bular  katoriga  ofis  dasturlari 

yaratadigan  faylarni  ham  kiritish  mumkin.  Oddiy  matnli  fayllarni  zararlaydigan 

viruslar kamdan-kam uchraydi. 

Kompyuterning viruslar bilan zararlanish yo‘llari quyidagilardir: 

1. Disketlar orqali. 

2. Kompyuter tarmoqlari orqali. 

3. Boshqa yo‘llar yo‘q. 

Axborot tizimlari va tarmoqlar uchun eng katta xavf tug‘diruvchi xatarlardan 

biri  –  bu  viruslardir.  Aslida  biz  viruslar  deb  atashga  o‘rganib  qolgan  dasturlarni 

to‘rtta toifaga ajratish mumkin: 

- mantiqiy bombalar; 

- chuvalchanglar; 

- troyan otlari; 

- kompyuter viruslari. 

Mantiqiy  bomba  –  bu  kompyuter  xotirasida  doimo  mavjud  bo‘lsada,  biror 

shart  bajarilmaguncha  ishga  tushmaydigan  zararkunanda  dastur  yoki  uning 

bo‘lagidir. Masalan, biror sanada (2000 yil virusini eslang), tanasida shu dasturni 

ko‘tarib  yurgan  faylga  tayin  son  marta  murojaat  etilganda  (aytaylik  50  marta), 

---

kompyuter  ma’lum  bir  rejimda  ishlashga  o‘tishi  va  hokazo  holatlarda  ishga 

tushadigan zararkunanda dastur.