Aholi bandligi muammosining iqtisodiy mohiyati

2.3-Chizma: Buxoro viloyatida mehnat resurslari balansi
Buxoro viloyati hududlari bo’yicha mehnat resurslari va aholi bandligi

	Son
	mehnat resurslari	Iqtisodiy faol aholi	Iqtisodiyotda bandlik
2022 yil
Buxoro viloyati	1073,4	860,6	784,5
Buxoro shahar	189,2	133,0	122,0
Kogon shahar	33,9	28,1	25,6
tumanlar
Olot	52,8	43,6	39,7
Buxoro	88,1	73,9	67,4
Vobkent	79,5	66,9	61,0
G’ijduvon	161,9	130,5	119,2
Kogon	43,4	35,8	32,5
Qorako’l	87,9	71,0	64,4
Qorovulbozor	19,6	17,8	16,3
Peshku	65,0	54,0	49,2
Romitan	76,5	62,9	57,2
Jondor	82,6	66,4	60,4
Shofirkon	93,0	76,7	69,6
2021 yil
Buxoro viloyati	1072,3	862,2	777,3
Buxoro shahar	184,8	129,4	117,4
Kogon shahar	33,7	28,4	25,6
tumanlar
Olot	54,1	44,5	40,1
Buxoro	85,8	72,4	65,0
Vobkent	78,2	66,6	60,0
G’ijduvon	163,8	134,2	121,1
Kogon	43,2	36,3	32,7
Qorako’l	87,0	70,0	62,8
Qorovulbozor	20,2	18,3	16,6
Peshku	66,8	53,2	48,0
Romitan	78,0	62,9	56,5
Jondor	83,5	69,0	62,3
Shofirkon	93,2	77,0	69,2
2020 yil
Buxoro viloyati	1067,1	881,9	788,0
Buxoro shahar	189,2	140,0	126,1
Kogon shahar	33,5	28,4	25,4
tumanlar
Olot	51,6	43,5	38,8
Buxoro	88,3	76,3	68,1
Vobkent	78,4	67,4	60,0
G’ijduvon	161,2	134,8	120,6
Kogon	43,4	36,7	32,7
Qorako’l	84,0	68,7	61,2
Qorovulbozor	20,1	18,5	16,6
Peshku	65,2	54,6	48,7
Romitan	74,1	62,8	56,0
Jondor	84,6	70,9	63,2
Shofirkon	93,5	79,3	70,6
2019 yil
Buxoro viloyati	1081,0	875,4	797,1
Buxoro shahar	159,3	132,4	120,9
Kogon shahar	33,6	27,4	25,0
tumanlar
Olot	54,8	43,9	39,8
Buxoro	91,6	76,2	69,2
Vobkent	76,8	62,3	56,7
G’ijduvon	166,3	138,7	126,4
Kogon	42,0	33,4	30,4
Qorako’l	90,3	72,8	66,1
Qorovulbozor	28,3	17,9	16,5
Peshku	67,1	54,2	49,3
Romitan	78,0	64,0	58,4
Jondor	94,7	73,3	66,7
Shofirkon	98,2	78,9	71,7
2018 yil
Buxoro viloyati	1077,8	887,7	810,1
Buxoro shahar	164,2	134,2	123,5
Kogon shahar	43,4	28,6	26,2
tumanlar
Olot	54,6	44,7	40,6
Buxoro	88,7	74,3	67,7
Vobkent	76,3	62,6	57,0
G’ijduvon	164,8	136,5	124,2
Kogon	45,7	34,0	30,9
Qorako’l	90,7	73,9	67,3
Qorovulbozor	15,6	22,2	20,7
Peshku	65,5	54,4	49,6
Romitan	81,7	62,4	56,8
Jondor	91,0	79,0	72,2
Shofirkon	95,6	80,9	73,4
2017 yil
Buxoro viloyati	1073,1	874,6	826,5
Buxoro shahar	163,5	136,6	125,9
Kogon shahar	43,2	36,2	33,1
tumanlar
Olot	54,4	44,2	39,7
Buxoro	88,3	71,7	67,1
Vobkent	75,7	61,0	58,0
G’ijduvon	162,9	131,7	124,3
Kogon	45,4	36,0	34,5
Qorako’l	89,6	78,5	74,9
Qorovulbozor	15,4	14,8	14,4
Peshku	64,8	53,2	50,3
Romitan	80,6	66,9	63,2
Jondor	89,9	74,9	70,8
Shofirkon	94,1	74,1	69,6

XULOSA

Kurs ishida quyidagi xulosalar ishlab chiqildi:

1. Faol siyosat sifatida biz, mehnat bozori tuzilmaviy kamchiliklarini bartaraf etish, ularning faoliyatlarisamaradorligini oshirish, xususan, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlarlarining samaradorligini oshirish tadbirlari va faoliyat
yo‘nalishlari bo‘yicha quyidagilarni taklif etamiz:

• 
  ish bilan bandlik xizmati mehnat bozorini davlat tomonidan tartibga solish tartiblarini aniqlovchi, xususan, davlat me’yoriy hujjatlarini yaratilishida doimiy va faol qatnashuvchi bo‘lishi zarur;
  
• 
  mehnat bozoridagi holatlarning rivojlanishi tarkibiy ishsizlikni ishlab chiqarishning tarkibiy jihatdan qayta qurish dasturiga muvofiq ravishda qat’iyan jadal hal etishni ko‘rsatmoqda.
  

2. 
   Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari faoliyatlarining rivojlanishida uning asosiy funksiyalaridan biri, mehnat bozorida samarali tadbirlarini va ish bilan bandlik sohasida har tomonlama o‘zaro samarali hamkorlikni ta’minlashi zarur.Mehnat bozorining samarali shakllanishi uchun Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari tomonidan quyidagi muhim tadbirlarni amalga oshirish lozim:
   
   • 
     iqtisodiyot tarmoqlarida yuzaga kelayotgan tarkibiy o‘zgarishlarga muvoffiq ravishda kasbiy-malaka tizimi bo‘yicha uzoq muddatli istiqbollashtirishni amalga oshirish;
     
   • 
     korxonalar va firmalarda ish joylarining mavjudligi va holatini baholashni tashkil etish, kasbi va malakasi bo‘yicha har bir ish joyi uchun kadrlarga bo‘lgan talabni ob’ektivhisobini amalga oshirish;
     

Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari faoliyatlari funksiyalarining to‘liq bajarilishi uchun mehnat bozorida raqobatchilik muhitini shakllantiruvchi va uning turli segmentlaridagi faoliyatlar samaradorligini ta’minlovchi ixtisoslashgan va universal davlat mehnat birjalarini yaratish hamda ularning davlat ish bilan bandlik xizmati organlari bilan ish bilan bandlik sohasida har tomonlama o‘zaro aloqadorliklarini va hamkorliklarini yo‘lga qo‘yish zarur.

2. 
   Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari faoliyatlarining turli yo‘nalishlardagi samaradorligini har tomonlama baholash bo‘yicha ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish va joriy etish, uning xo‘jalik faoliyatiga baho berishda aniq xulosalar chiqarish imkonini yuzaga keltiradi.
   

Biz quyidagi ko‘rsatkichlarni ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyati samaradorligini baholashning amaldagi kompleks ko‘rsatkichlar tizimiga qo‘shishni taklif etamiz: ish izlovchi fuqarolarning ish bilan bandlik xizmatiga talab etilganlik darajasi; ish bilan bandlik xizmati organlari ko‘magi bilan ishga joylashtirish darajasi; talab va taklifning nomuvofiqligi darajasi; ish izlovchi fuqarolarni ishgajoylashtirish koeffitsienti; ish bilan bandlik xizmati organlarining mehnat bozorini qamrab olish darajasi; murojaat qilish koeffitsienti; ish joylariga talabning qanoatlantirish darajasi; ishchi kuchi taklifi bo‘yicha ish joylarining qanoatlantirish darajasi.

2. 
   Ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatilarining turli darajalarini o‘z ichiga oluvchi va belgilangan, bir-biriga yaqin masalalarni bajarilishini ta’minlovchi funksional tuzilmalarining yaratilishi mehnat bozorida samarali davlat siyosatini yuritishning tashkiliy asosi bo‘lib hisoblanadi. Funksional tuzilmalar faoliyatining belgilangan masalalar bo‘yicha maqsadidan kelib chiqqan holda o‘zarobirikishi, ular o‘rtasida aloqadorlikni mustahkamlaydi va funksiyalar takrorlanishini minimumga tushirishni ta’minlaydi.
   

Yuqorida qayd etilgan xulosa va tavsiyalardan amalda foydalanish respublikamizda mehnat bozori infratuzilmasining samarali shakllanishi va rivojlanishiga olib keladi. Bu esa, aholini ish bilan oqilona ta’minlashning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi.
Jiddiy muammolar yuzaga kelishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida davlat doimiy ravishda fuqarolarni ish bilan ta’minlash darajasini oshirish siyosatini o’tkazadi. Birinchidan, ishsizlikning friksion va tarkibiy turlari o’sganda:

• 
  qaytadan kasb o’rgatadi;
  
• 
  ta’lim berish tizimini kengaytiradi;
  
• 
  bo’sh ish joylari haqidagi axborotlarni keng tarqatadi;
  
• 
  mehnat birjalariga investisiyalarni ko’paytiradi.
  

Ikkinchidan, agar ishsizlik davriy xususiyat kasb etsa, davlat byudjet, kredit - pul vositalarini ishga soladi, ya’ni:

• 
  ish bilan ta’minlashni kuchaytirish uchun ishlab chiqarishga ko’proq mablag’ sarflaydi;
  
• 
  tadbirkorning manfaatdorligini oshirish uchun ssuda hamda kreditorlarning foiz stavkalarini pasaytiradi;
  
• 
  ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga solinadigan soliqlarni kamaytiradi.
  

Uchinchidan, davlat mehnat bozorini tashkil etish va tartibga solish:

• 
  aholi soni, yosh va jinsi salmog’idagi o’zgarishlarga;
  
• 
  ish bilan bandlikdagi tarmoq va hudud o’zgarishlariga;
  
• 
  qo’shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlari;
  
• 
  ishlab chiqarishning hajmi va tarkibiga hamda uning o’sish sur’atiga;
  
• 
  ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashuvi kabi omillarga alohida e’tibor beradi.
  

Ishsizlikni kamaytirishning iqtisodiy tadbirlaridan eng asosiysi xalq xo’jaligi tarmoqlarida bozor talabiga muvofiq kichik korxonalarni barpo etishdir. Bu esa ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish miqyosini oshirishga qaratilagan bo’lishi darkor. Bunga esa, mehnat unumdorligini oshirish, ish joylarining moddiy-texnikaviy, texnologiya va sarmoya ta’minotlarini yaxshilash, yangi noqishloq xo’jaligi mehnati zonalarini tashkil etish, ish vaqtidan unumli foydalanish, ishlovchilarning moddiy manfaatdorligini oshirish va oqilona soliqlar orqali erishish mumkin.
Muhim iqtisodiy tadbirlar majmuasiga qishloq xo’jaligi va sanoatning asosiy mahsulotlariga talab va taklifga asosan istiqbol ko’rsatkichlarini belgilash, kichik yoshdagi bolalari bo’lgan va ko’p bolali onalarni, nafaqaxo’r va nogironlarni kafolatlashtirilgan ish joylari bilan ta’minlash, ularga turli ijtimoiy-iqtisodiy imtiyozlar berish orqali moddiy manfaatdorligini oshirish hamda ish bilan ta’minlanishini yaxshilashga erishish kiradi.
Turli mamlakatlarda va turli vaqtlarda iqtisodiy siyosatni, shu jumladan bandlik siyosatini ishlab chiqishda har xil nazariyalardan foydalanilgan. Ish bilan bandlik odamlar ish joylari qaеrdaligidan qat'i nazar, ijtimoiy foydali mеhnatda qatnashish yuzasidan o’zaro kirishadigan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardir.
Aholining ish bilan bandlik kontsеptsiyasi – jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning muayyan bosqichidagi ish bilan ta'minla-nishning xususiyatini ochib bеradigan qarashlar, tasavvurlar tizimidir.
Ishchi kuchi bozori iqtisodiy faol aholining ish bilan bandligini, ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasiga jalb etilishini ta'minlaydi.
Ishsizlik umumnazariy nuqtai nazaridan ish kuchini taklif qilish va iqtisodiyotda unga bo’lgan talabning mos kеlmasligini, ularning miqdoriy, tarkibiy jihatidan muvofiq emasligini aks ettiradi.
Ishsizlik – ishchi kuchining ish joyi bilan ta'minlanmaganligi va natijada, uning biron-bir qonuniy daromad manbaiga ega bo’lmasligini muayyan (aniq) holatidir.
Ishsiz shaxslar – ishga ega bo’lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolardir.
O’zbеkistonda ishsizlik o’sishining asosiy sababi, eng avvalo, mamlakat iqtisodiyoti davlat sеktorida ishlab chiqarishning qisqarishi bo’ldi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi Qonuni «Mehnat» gazetasi – T., 1993, 1 oktyabr.
   
2. 
   Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik (nazariya va amaliyot) –T.: “Mehnat”, 2004. -672b.
   
3. 
   Abdurahmonov Q.X. va boshq. Mehnat iqtisodiyoti va sosiologiyasi – Darslik. -T.: O’qituvchi, 2001.
   
4. 
   Bulanova V.S. i dr Ro’nok truda. Uchebnik. Izatelstvo: Ekzamen, 2004. -342c.
   
5. 
   Volgin N.A. Ro’nok truda. Izdatelstvo: Ekzamen, 2003.
   
6. 
   Dobroxotova Ye.N., Lavrikova M.Yu., Mavrin S.P. i dr. Kurs rossiyskogo trudovogo prava: T. 2: Ro’nok truda i obespecheniye zanyatosti (pravovo’ye voproso’) (pod red. Mavrina S.P., Pashkova A.S., Xoxlova Ye.B.) Izdatelstvo: M: Yurist’, 2001. -560s.
   
7. 
   Keyns Djon Meynard. Obhaya teoriya zanyatosti, prosenta i deneg Izdatelstvo: Gelios, 2002.
   
8. 
   Kyazimov K. Ro’nok truda i zanyatost naseleniya: Uchebnoye posobiye Izdatelstvo: Perspektiva, 2005. -368s.
   
9. 
   O rabote za granisey po kontraktu/Sost.A.ILemeshev. -M.: Izd.: Amalfeya, 2002.-304s.
   
10. 
    Pavlenkov V.A. Ro’nok truda: Zanyatost; Bezrabotisa: Uchebnik dlya vuzov Izdatelstvo: M: izd-vo MGU, 2004. -368s.
    
11. 
    Petrov M.I. Trudovoy staj. ISBN: 5-94280-097-9. 2005.
    
12. 
    Rofe A.I. Ro’nok truda. Izdatelstvo: MiK, 2003.
    
13. 
    Rudenko G.G. Formirovaniye ro’nkov truda: Uch. pos. -M.: Ekzamen, 2004.-416s.
    
14. 
    Solovyev A.A. Voproso’ zanyatosti i trudoustroystva Izdatelstvo: Prior, 2000. -122s.