Aholida milliy g‘oyani shakllantirishda fan va ta’lim muassasalarini o‘rni va ahamiyati mundarija: Kirish I bob. Milliy ta’lim-tarbiyaning g‘oyasini yoshlar ongiga singdirish imkoniyatlari

2.2. Milliy g‘oya va zamonaviy ta’limni hayotga tatbiq etish
Jahon tajribasi bizni ishontirmoqdaki, bir qator davlatlar qudratining o‘nlab yillar tanazzulga uchraganidan keyin ham tiklanishi ko‘p jihatdan asl milliy qadriyatlarga tayanish bilan bog‘liq. Ularga an’anaviy ravishda quyidagilar kiradi: til, milliy psixologiya, xalq madaniyati va boshqalar. Tarixchilarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, XX asr boshlarida Rossiyaning taraqqiyoti ko‘p jihatdan davlatning eng yaxshi rus fazilatlariga yo‘naltirilganligi bilan bog‘liq edi: mehnatsevarlik, mehribonlik, katoliklik va boshqalar.
Dindorlik, rostgo‘ylik va hokazo.Bu fazilatlarning ma’naviy-mafkuraviy asosini xalq madaniyati, an’analari, urf-odatlari, odatlari, turmush tarzi, shaxslararo munosabatlari, davlatga, mehnatga, oilaga va o‘ziga bo‘lgan munosabatida o‘z ifodasini topgan pravoslav e’tiqodi tashkil etadi.
Buni o‘z iqtisodiyotini, milliy o‘zligini tiklagan bir qator ilg‘or davlatlar (Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqalar) tajribasi ham tasdiqlaydi.
Garchi ular Ikkinchi Jahon urushidan keyin katta zarar ko‘rgan bo‘lsalar ham. Bu davlatlar shaxs va xalqlar hayotining dasturi sifatida keyingi avlodlar tomonidan o‘tkazib kelinayotgan mentalitet, milliy madaniyatning yetakchi fazilatlariga tayangan holda, umuman olganda, dunyoning yetakchi iqtisodiyotlaridan biriga aylanishga muvaffaq bo‘ldi. Xalq madaniyatining, xalq an’analarining rivojlanishi millat mentalitetining, milliy psixologiyaning ilg‘or xususiyatlarining tiklanishini ta’minlaydi. Bu asosan o‘z millati vakillari o‘rtasida ziddiyatsiz hayotni ta’minlaydi, ya’ni. shaxsning «himoya kamari» vazifasini bajaradi. Zamonaviy ommaviy madaniyat xalq, milliy madaniyatdan farqli o‘laroq, ijobiy estetik tuyg‘ularni emas, balki asosan instinktlarni uyg‘otadi. Natijada, boshqa xalqlarning o‘zlashtirilgan, moslashtirilmagan madaniy qadriyatlari milliy psixologiya asoslarini buzadi va shuning uchun ijobiy milliy fazilatlarni o‘zida mujassamlashtira olmaydi. Shartli ravishda biologik deb ataladigan yana bir himoya kamari - bu atrofdagi tabiat, iqlim sharoitlari xalq madaniyati bilan birgalikda etakchi ruhiy fazilatlarning saqlanishini, shaxsning ijtimoiy rivojlanishini ta’minlaydi.
Milliy respublika va davlatlarning real hayotidan ko‘rinib turibdiki, milliy o‘zlikni anglashning eng muhim shartlari tilni, milliy an’analarni, etnik madaniyatni, yetakchi milliy psixologik fazilatlarni asrab-avaylashdir. Slavyan xalqlari milliy psixologiyasining yetakchi fazilatlari an’anaviy ravishda katoliklik, dindorlik, mehnatsevarlik, mehmondo‘stlik, xayrixohlik, halollik, emotsionallik, erkinlikni sevish, vatanparvarlik, o‘zini o‘zi qadrlash kabilardir.Ular ota-bobolarimizning bir sharoitda yashashi natijasida shakllangan. ancha og‘ir iqlim, tez-tez tahdid va qo‘shinlarning hujumlari jangchi davlatlar, shuningdek, xalq va milliy madaniyatning etnik asoslarini saqlab qolish tufayli. Zamonaviy hayot bizni ishontirmoqdaki, ularning unutilishi ommaviy madaniyatga intilishni faollashtiradi, milliy o‘zlikni yo‘qotishga, mentalitetning eng yaxshi fazilatlarini tanazzulga olib keladi. Natijada xalq o‘zining eng yaxshi xususiyatlaridan, etnik o‘ziga xosligidan mahrum bo‘lib, asta-sekin tanazzulga yuz tuta boshlaydi.
Davlatning yoshlarni ruslarning xalq, milliy madaniyati, asoslari, an’analari bilan tanishtirishga yetarlicha e’tibor bermasligi milliy ildizlarning yo‘qolishiga, rus mentalitetining deformatsiyasiga olib keldi. Ba’zi yoshlarda bir qator salbiy fazilatlar mavjud: ishlashni istamaslik, birovning hisobidan biror narsaga erishish, axloqsizlik, beadablik, vatanparvarlik, ijtimoiy befarqlik, atrofdagilarga nisbatan qattiqqo‘llik, bilim darajasining pasayishi, aql-zakovat. , va madaniyat. Sotsiologlarning fikriga ko‘ra, bugungi kunda ba’zi rus xalqlari etnik darajadagi ongga ega. Bu esa tarixiy, iqtisodiy, siyosiy istiqbolga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganiga ilg‘or mamlakatlarning tarixiy tajribasi ishontirmoqda. Milliy nigilizm siyosatining davom etishi rus xalqiga milliy o‘zlikni yo‘qotish bilan tahdid solmoqda. So‘nggi o‘n yilliklarda Rossiya jahon davlati sifatida jahon hamjamiyatida muhim rol o‘ynashni to‘xtatgani bejiz emas. Hattoki sobiq qardosh davlatlar ham biz bilan hisob-kitob qilishni to‘xtatdilar, bizga shunday munosabatda bo‘lishadi.
Uchinchi dunyo davlati. Va bu faqat sanksiyalar yoki iqtisodiy qoloqlik haqida emas. Biz xalq sifatida o‘zimizni hurmat qilishni to‘xtatganimiz muhimroqdir.
Vatanning jahon miqyosida bu mavqeini o‘zgartirish uchun jamiyatimizga faol, faol, bilimli, milliy xarakterning eng yaxshi xususiyatlariga ega bo‘lgan vatanparvar fuqarolar kerak. Milliy maktablar tajribasi shuni ishontirmoqdaki, bunday shaxsni tarbiyalash ko‘p jihatdan xalq madaniyati va ta’lim-tarbiya ishlarining an’anaviy va innovatsion shakllari o‘rtasidagi muloqot sharoitida erishiladi. Umumjahon madaniy merosni o‘zlashtirmasdan turib, ijodiy individuallikni rivojlantirish mumkin emas. Tadqiqotlar (G.N.Volkov, O.V.Lebedeva, L.P.Martemyanova va boshqalar) jahon madaniyati qadriyatlari bilan tanishish, agar u xalq madaniyati rivojiga asoslansa, yanada samaraliroq ekanligini aniqladi.
Bugungi kunda Rossiyada qiziqish ortib bormoqda, odamlar o‘z milliyligini anglash zarurati. Bu aholining keng qatlamining xalq va milliy madaniyatni tiklash, o‘zlashtirish va idrok etishga intilishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Milliy qo‘shiq, musiqa, bayram va o‘yin xalq an’analarini yorituvchi tele va radio dasturlarning reytingi oshdi. Bu qiziqish nafaqat unutilgan yillar, balki xalq madaniyatining millat temperamenti va xarakteriga mos kelishi bilan bog‘liq. Bizning ma’lumotlarimiz bo‘yicha xalq madaniyatini dolzarblashtirish eng yaxshi milliy fazilatlarning uyg‘onishiga xizmat qiladi.
Tadqiqotlarga ko‘ra, xalq madaniyati, tarixi, an’analarini rivojlantirish milliy psixologiyaning mohiyatini bilishga, milliy o‘zlikni anglashni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu jarayonni bolalikdan boshlash tavsiya etiladi. Ma’lumki, bolalarda milliy xususiyatlar barhayot ekan, millat saqlanib qoladi. K. D. Ushinskiyning milliy tarbiya, pedagogika fani (A. E. Izmailov) haqidagi g‘oyalarini rivojlantirish.
Jamiyatning ijtimoiy tartibi, bir tomondan, Rossiyani jahon davlati sifatida qayta tiklash zarurati, ikkinchi tomondan, ta’lim tizimining milliy xususiyatlarni hisobga olishga tayyor emasligi tizimda milliy g‘oyani rivojlantirishning dolzarbligini belgilab berdi. zamonaviy rus ta’limi.
Milliy ta’lim tizimi maqsadlarni shakllantirish, ideallarni yaratish, barcha darajadagi ta’lim muassasalarining ta’lim-tarbiya faoliyatining g‘oyaviy-metodik asoslari, mazmuni, vositalari, usullarini belgilash, pedagog kadrlar tayyorlash, oilaviy tarbiyada ta’limning milliy-mintaqaviy tarkibiy qismidan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
Ushbu tadqiqotning maqsadi Rossiya Federatsiyasida ta’lim tizimi uchun milliy g‘oyani ishlab chiqishdir.
Tadqiqotning muammosi va maqsadiga qarab uning vazifalari belgilanadi:
- “milliy ta’lim tizimi” tushunchasining mohiyatini aniqlash, uning tarkibiy qismlari: maqsad, vazifalar, mazmun, vositalarni aniqlash;
- milliy ta’lim tizimining g‘oyaviy, uslubiy asoslarini ko‘rib chiqish;
- ta’lim maqsadlarini, uning mazmunining o‘ziga xosligini va faoliyat ko‘rsatish xususiyatlarini aniqlashtirish uchun zamonaviy sharoitda ilg‘or bo‘lgan rus xalqi mentalitetining fazilatlarini tahlil qilish;
- an’anaviy xalq ta’limi negizida faoliyat yurituvchi milliy ta’lim muassasalarini tashkil etish va faoliyat yuritish tajribasini umumlashtirish;
- milliy ta’lim va tarbiya tizimi mazmunining tarkibiy qismlari sifatidagi g‘oyalar, qonuniyatlar, tamoyillar, tushunchalarni shakllantirish;
- milliy ta’lim tizimi doirasida ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil eta oladigan o‘qituvchining fazilatlarini aniqlash va ochib berish;
- milliy ta’lim tizimi doirasida bola tug‘ilgandan to oliy o‘quv yurtigacha bo‘lgan barcha ta’lim va tarbiya muassasalari faoliyatining tuzilishi va mazmunini belgilash;
- asosiy maktab fanlarining milliy-mintaqaviy komponentlari tushunchasi va mazmunini ishlab chiqish.
Milliy ta’lim tizimi quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi:
uslubiy asoslar, g‘oyalar, qurilish tamoyillari, rivojlanish tendentsiyalari;
asosiy va milliy-mintaqaviy komponentlar asosida tuzilgan ta’lim dasturlari majmuasi;
ushbu dasturlarni amalga oshiruvchi ta’lim muassasalari tizimi.
Rossiya milliy ta’lim tizimining uslubiy asoslari:
rus milliy ta’limining ma’naviy-axloqiy asoslari asosiy jahon dinlari bo‘lishi kerak;
milliy taʼlim mazmuni taʼlim va tarbiyaning birligi bilan belgilanadi, uning oʻzagini insoniyatning ilgʻor fan yutuqlaridan foydalanadigan milliy madaniyat tashkil etadi;
komil shaxsni shakllantirishning asosi ona tili, tarix, madaniyatni o‘rganish bo‘lishi kerak;
tabiiy-matematik fanlar chuqur ilmiy va uslubiy tayyorgarlikni ta’minlagan holda bolaning intellektual va ijodiy kuchlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak;
milliy ta’lim tizimi tizimida bolaning imkoniyatlari va ehtiyojlariga muvofiq kelajak farovonligining asosi sifatida mehnat ta’limi va tarbiyasi muhim o‘rin egallashi kerak;
har bir bolaning salomatligini mustahkamlashga, uning imkoniyatlariga mos ravishda barkamol jismoniy rivojlanishiga, sog‘lom turmush tarzini joriy etishga katta e’tibor qaratish;
milliy an’analarga mos keladigan estetik ideallarni shakllantirish maqsadida ta’lim muassasalari faoliyatining barcha jabhalariga kirib boradigan estetik tarbiya;
har bir bolaning shaxsiyatini, iqtidorini rivojlantirish, unda eng yaxshi milliy fazilatlarni rivojlantirish uchun eng qulay sharoitlarni yaratish, uning zamonaviy jamiyatda samarali, ziddiyatsiz, uyg‘un yashashini ta’minlash;
inklyuziv ta’lim doirasida sog‘lom bolalar va alohida ta’lim olish imkoniyatlari, nogironligi va sog‘lig‘ini saqlash imkoniyatlari bo‘lgan bolalar o‘rtasida insonparvar o‘zaro munosabatlarni ta’minlash.
Milliy rus maktabining etakchi g‘oyalari: Rossiyaning buyukligi va har bir mamlakat fuqarosining uning oldidagi fuqarolik burchi;
ta’lim va tarbiya maqsadlari, mazmuni, vositalarining o‘ziga xosligi milliy madaniyat xususiyatlariga mos keladi;
faol fuqarolik, an’anaviy milliy, mintaqaviy, oilaviy qadriyatlar va me’yorlarga e’tibor qaratgan holda shaxsning o‘zini o‘zi qurish;
bolani har tomonlama rivojlantirish, uning moyilligi, imkoniyatlarini hayotga tayyorlash, komil shaxsni tarbiyalashning zarur sharti sifatida;
insonparvarlik - tarbiyaviy ishning etakchi tamoyili sifatida, bu bolaga asosan sezilmaydigan ta’lim ta’sirini nazarda tutadi;
o‘quv faoliyatida materialni amaliy, asosiy va yuqori darajalarda ishlab chiqishni o‘z ichiga olgan optimistik-differensial yondashuvga tayanish;
ta’lim va tarbiyaning gender farqlanishi; ta’lim muassasalarining jamiyat, boshqa ta’lim muassasalari, ijtimoiy muhit bilan faol aloqasi;
tabiat bilan faol aloqa;
o‘zi bilan uyg‘unlik, yaxshilikni ta’minlash f jismoniy va ruhiy salomatlik;
bolani mehnat faoliyatining barcha asosiy turlariga ziddiyatsiz qo‘shilish uchun tayyorlash;
Rossiya milliy ta’lim tizimining maqsadi - Rossiya xalqlarining ma’naviy, madaniy, ilmiy merosini, jahon tsivilizatsiyasi yutuqlarini o‘zlashtirgan, jamiyatda ijodiy o‘zini o‘zi belgilashga qodir bo‘lgan vatanparvar shaxsni rivojlantirish. -barakali mehnat, hayotning barcha jabhalarida hamkorlik, nizolarsiz o‘zaro munosabatlar. Milliy maktabning vazifalari:
har bir bolaning shaxsiyatining axloqiy va ma’naviy etukligini shakllantirish;
milliy o‘z-o‘zini ongni rivojlantirish, o‘z xalqiga, uning tarixiga, madaniyatiga, shuningdek Rossiyaning boshqa millatlari va xalqlariga, ularning atrofidagi dunyoga hurmatni tarbiyalash;
ijobiy etnik o‘zini-o‘zi identifikatsiyalash, milliy o‘z-o‘zini anglash rivojlangan shaxsni tarbiyalash;
fuqarolik va milliy vatanparvarlikni shakllantirish;
kichik vatanga, butun Rossiyaga muhabbat, barcha rus xalqlariga hurmatli munosabatni shakllantirish;
imkoniyatlar, moyillik, qobiliyatlarning eng yuqori chegaralari darajasida to‘liq intellektual rivojlanish;
jahon fani va madaniyati yutuqlarini chuqur o‘zlashtirish.
Milliy ta’lim tizimining tamoyillari: milliy o‘ziga xoslik; izchillik va yaxlitlik; madaniyatlar muloqoti;
individuallik va katoliklik uyg‘unligi; tabiiy muvofiqlik; ta’lim va tarbiyani erta boshlash; ta’lim va hayot va mehnat o‘rtasidagi aloqalar; insonparvarlik munosabati va o‘zaro hurmat; optimizm va o‘zaro hurmat. Milliy ta’lim tizimini rivojlantirishning yetakchi tendentsiyalari:
milliy ta’lim tizimi intrauterin bosqichdan oliy ta’limgacha bo‘lgan shaxs shakllanishining butun davrini qamrab oladi;
maktabgacha ta’limdan tortib to oliy o‘quv yurtlarigacha bo‘lgan ta’lim muassasalari faoliyatini milliy va xalq madaniyati negizida takomillashtirish;
shaxs tarbiyasi va rivojlanishidagi salbiy omillarni hisobga olish va ularga qarshi kurashish, oiladan ommaviy axborot vositalarigacha
yoshga mos usul va vositalarni qo‘llash orqali o‘rganish va shaxsiy rivojlanishni erta boshlash;
milliy ta’lim tizimi yosh avlodni ilg‘or, innovatsion ishlab chiqarish va texnologiyalar darajasida tayyorlashga yo‘naltirilgan;
o‘quv jarayonida ilmiy bilimlarni maksimal darajada rivojlantirish va shaxsning barcha sohalarini har tomonlama rivojlantirish imkonini beruvchi eng ilg‘or an’anaviy va innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanish;

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytganda milliy modelning takomillashuvi jamiyatda mustaqil fikrlaydigan shaxsning shakllanishiga olib keladi. Bunday shaxslarning ko‘payishi jamiyatda ongli hayot kechirish tizimini vujudga keltiradi. Ya’ni, odamlar olamon bo‘lib yashashdan bosh tortadilar, har bir kishi o‘z aqli, o‘z mehnati, o‘z xulosasi bilan yashay boshlaydi. Eng muhimi, bunday kishilarga chetdan hech qanday nopok kuch, buzuq g‘oyalar, quruq shiorlar, chaqiriqlar bilan ta’sir etib bo‘lmaydi. Bunday odamlarni o‘zi tanlagan yo‘llari, maqsadlaridan hech qanday kuch toydira olmaydi. Yuksak g‘oyalar odamlarni olijanob maqsadlar sari yetaklaydi. g‘oyasi yetuk, e’tiqodi butun, qadriyatlari yuksak insongina mardlik namunalarini ko‘rsata oladi.
Shunday ekan, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ilgari surilgan ta’limning milliy modeli masalasi, avvalo, jamiyatimiz hayotining o‘ziga xos mazmuniga aylangan, xalq tayanadigan kuch bo‘lmish milliy g‘oyadagi asosiy tamoyillarni ham o‘zida aks ettirgan.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov yozganidek “Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda yashaydigan, millati tili va dinidan qat’iy nazar, har bir fuqaroning yagona Vatan baxt-saodati uchun doimo mas’uliyat sezib yashashiga chorlash, ajdodlarimiz bebaho merosi, milliy qadriyat va an’analarimizga munosib bo‘lishga erishish, yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchilik ishlariga da’vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoiylikni hayot mezoniga aylantirish – milliy mafkuraning bosh maqsadidir”.
Bizning ezgu maqsadimiz esa ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish asosida g‘oya va mafkuramizni e’tiqod qilinadigan muqaddas tuyg‘uga aylantirishdir. Chunki, e’tiqodga aylanmagan g‘oyani g‘oya, milliy mafkurani mafkura deb bo‘lmaydi.
Shuning uchun ham «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturida, davlat, jamiyat va inson faoliyatining barcha sohalarini qamrab oladigan, butun ta’lim tizimini tubdan isloh qilishga qaratilgan muhim hayotiy masalalar ilgari surilgan. Unga ko‘ra,

• 
  o‘quv-tarbiya jarayoni sifatini jahon standartlari darajasiga ko‘tarish, ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining butunlay yangi usullarini joriy etish;
  
• 
  o‘quv yurtlari tuzilmalarini takomillashtirish..., yoshlarga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni idrok etish mafkurasi asosida, Vatanga mehr-muhabbat, mustaqillik g‘oyalariga, sadoqat ruhida ta’lim-tarbiya berish;
  
• 
  yoshlar bilan muntazam ravishda tinimsiz ishlash, iqtidorli bolalarni qidirib topish, ularning eng yaxshi xorijiy o‘quv markazlarida professional ta’lim olishi uchun sharoit yaratish;
  
• 
  O‘zbekistonning iqtisodiy va ma’naviy ehtiyojiga mos keladigan, yuksak malakali xorijiy mutaxassislar bilan raqobat qila oladigan kadrlar salohiyatini yuzaga chiqarish va uni rivojlantirish;
  
• 
  ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini yangi o‘quv adabiyotlari, zamonaviy jihozlar va kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash va h. k.
  

Binobarin, ta’lim sohasida belgilangan bu vazifalar, milliy g‘oya va mafkuraning asosiy tamoyillari, uning maqsadi va mohiyati bilan ham uzviy bog‘liqdir.