Aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan

O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan quyidagi xarajatlar amalga oshiriladi⁷³:
1) ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari, shu jumladan:

• maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim, maktabdan tashqari ta’lim, kadrlarning malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash muassasalari, bolalar uylari, ta’lim muassasalarini axborot-uslubiy jihatdan ta’minlash muassasalari, vazirliklar va idoralar tasarrufidagi ta’lim muassasalari, boshqa yordamchi muassasalarni saqlab turish, shuningdek‚ qonun hujjatlarida O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan ta’lim tizimi tadbirlarining xarajatlari;

  
  

• respublika shoshilinch tibbiy yordam markazi, OITSga qarshi kurashish respublika markazi, Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati, karantin va o‘ta xavfli infeksiyalar profilaktikasi, ilmiytadqiqot institutlari va oliy o‘quv yurtlarining klinikalari, qon quyish xizmati va sud-tibbiyot ekspertizasi respublika muassasalari, respublika vazirliklari va idoralari tasarrufidagi boshqa davolashprofilaktika muassasalari hamda yordamchi tashkilotlarni saqlab turish, shuningdek‚ qonun hujjatlarida O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan xizmatlar haqini to‘lash xarajatlari;

  
  

413
boshqaruv xarajatlari deb nomlangan alohida xarajatlar qilinishini taqozo etadi. Boshqaruv (davlat hokimiyati organlari, sud va prokuratura organlari, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqaruv organlari) xarajatlari davlat organlari faoliyatining moliyaviy asosini tashkil etib, jamiyat hayotining barcha sohalariga rahbarlik qilishga imkon yaratadi.

Boshqa mamlakatlarga subsidiyalar va kreditlar berish rivojlangan mamlakatlarning byudjetlari hisobidan amalga oshiriladi. Bunday yordam faqat iqtisodiy omillar bilan emas, balki siyosiy jihatlari bilan xarakterlanadi. Imtiyozli shartlarda kreditlashtirish va qaytarilmaydigan tarzda yordam ko‘rsatish uning ko‘rinishlaridandir.
Davlat byudjetining barcha xarajatlari yuqoridagi beshta guruhdan qaysi biriga kirishidan qat’iy nazar, ular o‘zlarining ma’lum aniq maqsadlarga mo‘ljallanganligi bo‘yicha ham bir necha qismlarga bo‘linadi. Bu qismlar davlat byudjeti xarajatlarining aniq turlaridan tarkib topadi. Kapital qo‘yilmalar, dotatsiyalar, subventsiyalar, subsidiyalar, davlat byudjeti ssudalari, ish haqi, ovqatlanish xarajatlari, kapital va joriy remont, kanselyariya va xo‘jalik xarajatlarini davlat byudjeti xarajatlarining konkret turlari sifatida ko‘rsatish mumkin. Davlat byudjeti xarajatlarining ma’lum aniq maqsadlarga mo‘ljallanganligi bo‘yicha turkumlanishi davlat byudjeti mablag‘laridan oqilona foydalanishga sharoit yaratadi, ulardan foydalanish ustidan samarali va ta’sirchan moliyaviy nazoratni amalga oshirishning zaruriy asosi hisoblanadi.
Davlat byudjeti xarajatlarini iqtisodiy nuqtayi nazardan turkumlarga ajratilishi bilan bir qatorda tashkiliy jihatdan ham guruhlarga ajratish mumkin. Buning asosida davlat byudjeti xarajatlarini yuqori tashkilotlar (vazirliklar, uyushmalar, assotsiatsiyalar, birlashmalar, konsernlar, kompaniyalar va h.k.) va hududiy belgilari yotishi mumkin. Davlat byudjeti xarajatlarining yuqori tashkilotlar bo‘yicha guruhlanishi davlat byudjeti mablag‘larini aniq oluvchilarni ko‘rsatadi va ular tarmoq ichida pul fondlarini shakllantirishda mas’ul bo‘lib, ajratilgan davlat byudjeti mablag‘laridan o‘z vaqtida, samarali va qonuniy foydalanish ustidan javobgardirlar.
Davlat byudjeti xarajatlarining hududiy belgiga muvofiq bo‘linishi ularning markazlashuvini turli darajalarini o‘zida aks ettiradi. Shu munosabat bilan, davlat boshqaruvi darajasi va yuridik
412