Ajiniyaz atindag’i nmpi pedagogika fakulteti Muzika ta’lim bag’dari 3 b kurs talabasi

Ajiniyaz atindag’i NMPI Pedagogika fakulteti

Muzika ta’lim bag’dari 3 b kurs talabasi

Utarbaeva Gu’layimnin’ MSHBM pa’ninen

O’z-betinshe jumisi

TEMA: MSHBMda muzika sabaqlarinin’ repertuari

Mektepkeshe ta’lim sho’lkemlerinde muzika talimi ha’m ta’rbiyasinin’ tiykarg’i tiykarg’i ma’xseti bag’sha jasinan baslap balalardin’ du’nya qarasin rawajlandiriw ha’mde muzikaliq sanasin o’stirip, balalarg’a muzikani u’yretiw waqtinda onda o’mir o’z turmisin tawiwin an’latadi. Soni aytip o’tiw lazim, muzika shinig’iwlarin alding’a qoyilg’an pedagogic maxset ha’m waziypani a’melge asiriw ushin, en’ tiykari balalardin’ muzikaliq uqibin ha’m qa’biletin to’mendegishe ko’rsetiwmiz mumkin:

-muzikaliq uqibi;

-tembr uqibi;

-ritm tuyg’isi.

Balalar bag’shalarinda alip barilatug’in muzika ta’lim ta’rbiyasinin’ tiykarg’I waziypalari to’mendegishe:

-kishkentaylardin’ muzikag’a bolg’an qizig’iwshilig’in asiriw;

-muzikaliq shig’armalar menen tanistiriw waqtinda balalarda emotsional his tuyg’ilardi payda etiw joli menen olarda muzikag’a bolg’an oy-orisin bayitiw;

-balalardi muzika tinlaw, qosiq aytiw, muzika astinda ritmik ha’reketlerdi islew, balalr sa’z a’sbaplarinda jor boliw faoliyatini ja’rdeminde oy-o’risin bayitiw;

-balalar dawisin asrap abaylaw, qosiqlardi apiwayi, erkin, ta’biiy ha’m ifodali qosiq aytiwg’a u’yretiw;

-muzika shinig’iwlarinda balalardi milliy qa’diryatlarimiz menen tanistiriw, milliy sa’z asbaplarimiz ja’rdeminde milliy muzikaliq-ritmik ha’reketlerdi islewge u’yretiw;

-muzika shinig’iwlari mazmuni bag’sha o’miri menen baylanisli, bag’shada o’tkiziletug’in bayramlarda uyretilgen kuy ha’m qosiqlar menen qatnasiw. Tu’rli ertekler, konsertler sho;lkemlestieiw.

Qosiq aytiw muzika shinig’iwlarinin’ tiykarin payda etedi. Qosiqlardi to’menedegi talaplarg’a baylanisli tan’law u’sinis etiledi:

-ta’rbiyaliq a’hmiyeti, mazmuni, muzikaliq du’zilisi ha’m xarekteri;

-qosiq qatarlarinin yadlawg’a an’satlig’I, ba’diiy ju’ksekligi ha’m balalardin’ lug’ati baylig’i;

-ohannin’ xarekteri, intinnatsiya ifodasi, qosiqtin; o’lshemi, tessiturasi ha’m diapazonnin’ balalar dawsina masligi;

-qosiqtin’ muzika sa’z aspablari (portepiano) jo’rlig’i ushin klaviri: badiiy xususiyati ha’m ifadarlig’i, balalar jasina masligi;

-qosiqtin’ shakili, neshe kuplet, qismnan ibaratlig’i ( bir, eki qismli yamasa ko’plik shaklda du’zilgenligi ) naqiarttin’ bar boliwlig’i.

Yalla, lapar, alla siyaqli o’zbek xalq qosiqlari, sonin’ menen birge terme qosiqlar milliy muzikaliq-ritmik ha’reketlerimenen u’yretiledi. Musiqa rahbari qosiqlardi balalarg’a jag’imli dawista ifadali aytip berip tanistiradi. Mazmunin obrazli, qiziqqarli tarizde balalar an’inina jetkiziwge ha’reket qiladi. Bunda ol ko’rgizbeli

qurallar, muzikali-ritmik harekterlerden paydalaniladi. Qosiq mazmuni ha’m xarekterini balalar jaqsi an’lap alg’anlarinan son’ u’yretiwge kirisedi. Balalar

tolig’ip qalmawi ushin qosiq u’yretiw uslubi waqti-waqti menen o’zgertirilip turiladi.

Balalar qosiqti stollarg’a suyenip otirg’anhalda qosiq aytadilar. Bul waqitta olar denesin duris uslawi lazim. Qosiq aytip atirg’anda qollar dizesinde boliwi shart. Qosiq mazmunina mas muzikaliq ritmik ha’reketler islewi balalardin’ ko’kirek bo’limi dem aliw jollari jaqsi rawajlaniwina ja’rdem beredi. Qosiq aytiw jen’il ha’m an’sat a’melge asiriliwi sebepli balalar diqqatin tez jalp etedi. Qosiq repertuarini tan’lawda balalardin’ to’mendegi dawis diapazoni qag’iydalarg’a riaya etiw tabsiya etiledi:

-eki-u’sh jasli toparlarda dawis diapazoni mi1-lya1;

-u’sh-to’rt jasli toparlarda dawis diapazoni re1-lya1;

-to’rt-bes jasli toparlarda dawis diapazoni re1-si1;

-bes-alti jasli toparlarda dawis diapazoni re1-do1;

-alti-jeti jasli toparlarda dawis diapazoni re1-re2.

Barliq topar balalari ushin (fa1-si1) jen’il primar registr esaplanadi. Sonin’ ushin kishi topar diapazonli qosiqlar, turli vokal-xor shinig’iwlar ko’binshe mazkur registrda qosiq aytiw maxsetke muwapiqdir. Qosiq aytiw dawaminda balanin’ fikrlew qa’bileti, nutqi, idoraki o’sedi. Balalar dawsin asrap tarbiyalawinin’ za’ru’r shar’rtlerinen biri qosiqlardi olardin’ jasina ha’m dawis diapazonina qa’tiy riaya etiw kerek.

Orta topar balalarinin’ a’tirapindag’i ha’diyselerge qizig’iwi ansha artadi, olar muzika basshina tu’rli sorawlar bere baslaydilar. Bul jasta nutq rawajlaniwinda jiddiy o’zgerisler ju’zberedi: balalardin’ so’z baylig’i atradi, olar tevarak-atirap haqqinda fikr ju’rite alatug’in bo’ladilar, badiiy shig’armalarg’a, muzika-ritmne ta’sirshenlik ku’sheyedi. Balalar tanis qosiq ha’m namalardi bilip aladilar, muzika atlarin aytadilar. Balalar dawistin’ ba’lentligini, tembrini farqlay aladi, muzika basshisinin’ dawsina jaqsi maslasadi, sozip qosiq ayta baslaydilar. Olar juriw, ju’giriw ritmi, jarqin dinamik ha’m temp o’zgerislerin, shig’armanin’ 2qismli tu’rin ha’reket penen ifadalay aladilar.

Orta toparlarda muzika shinigiwlardi o’tkeziwden maqset ha’m ko’zde tutilg’an waziypalar to’mendegilerden ibarat:

-tu’rli usildag’i muzika shig’armalarina qizig’iwshiliqti oyatiw;

-muzika janrag’anda ondag’i o’zgerislerdi biliw;

-dawislerdin’ ba’lent-pa’sligin, 2-3te balalar saz asbaplarinin’ tembrlarini farqlaw;

-tanis qosiq ha’m namalardi tinlap farqlaw qa’bileti ha’m malalkalarini ta’rbiyalaw;

-oyin ha’m obrazli ha’reketlerdi u’yreniwde muzika ha’m ha’reket birligini rawajlandiriw.

Orta topar balalarinin’ diqqat-itibari alding’i toparg’a qarag’anda birmunsha turg’un, nutqi, eslep qaliw qa’bileti, ansha rawajlang’an boladi. Olar oyin qosiqlarin janli dawista aytadilar. Bul jasta muzikanin’ mazmuni ha’m xarekterini biliwine qizig’iw payda boladi.qosiqlardi muzikaliq xa’rekterlerini aniq bajarib ijro etedilar. Balalar saz asbaplarinda jen’il qosiqlarg’a jor biliw qa’biletine iye boladilar. Muzika shihig’iwlarinda aktiv qatnasip, berilgen tapsiriqlardi kishi toparg’a qarag’anda aniq ayta aladilar. Muzikaliq ertekler, bayramlarda aktiv qatnasadilar. Orta topar ushin muzika shinig’iwlarinin’ dawamiylig’i 20-25 minutti o’z ishine aladi. Yag’niy:

-muzikaliq-ritmik ha’reketler - 5 minut;

-tin’law – 3 minutti;

-asbaplarda jor boliw – 4 minutti;

-dawis sazlaw – 2 minutti;

-oyin – 4 minut

Orta topar ushin muzika shinig’iwlarinin’ rejesi:

1. Muzikaliq-rotmik ha’reketler.

1. “Marsh” S.Abramova muzikasi

2. “Do’loncha” o’zbek xalq qosig’i

a) ayaq taqillatiw, otirip-turiw;

b) qollardi atirapqa soziw.

2.Tin’law.

“Kuz” S.Abramaiva muzikasi, N.Ro’zimuhamedov so’zi.

Didaktik oyin: kirisiw bo’limi, qosiqlardin’ bandi ha’m saz asbabi namasin pariqlaw.
Dawis sazlaw: “Zina”

D.Omanullayeva muzikasi

P.Mo’min so’zi
Qosiq aytiw: “Bug’doy” R. Tolib muzikasi N.Norxo’jayev so’zi

“Paxtaoy” F.Nazarov muzikasi, T.Ilhomov so’zi.

O’zbek milliy saz asbaplarinda jor boliw.

“Yallama yorim” H.Rahimov qayta islegen.

Oyin: Ornin’di taw.

“Marsh” S.Abramova muzikasi “Do’lansha” o’zbek xalq qosig’i yamasa “Yallama yorim” o’zbek xalq qosig’i.

U’lken topar balalari menen muzika shinig’iwlarin o’tkiziwge baylanisli metodik

tapsiyalar

Bes jasli balalarda oynap qosiq aytiw, su’wret saliw, siyaqli qabiletleri orta topar balalarina qarag’anda ko’birek rawajlang’an esaplanadi. Balalar oyinshaqlardin’ tu’r tu’sin, qanday ren’de ekenligin ajratip aladilar. Qosiq, suwret, ertek-hikaya ham taqmaqlardi obrazli tu’rde aytip bere aladilar. U’lken toparda muzika shinig’iwlari o’tkiziwde tutilatug’in waziypalar to’mendegishe:

-balalar nutqin takamillashtiriw, so’zlerdi aniq aytiwg’a bag’darlaw;

-muzika shig’armalari menen tanisiwda balalardin’ badiiy idrokini asiriw;

-muzika shig’armalarinan emotsional tasirleniw, olarg’a qizig’iwshiliqt oyatiw;

-muzikanin’ jarqin xarakterini ifadalap, dinamika tempi, registrdag’i o’zgerislerdi his etip biliw. Obrazlardi muzikali oyinda atqarip, apiwayi ritmik namalardi metallofonda ijra etiw;

-apiwayi atqariw ta’jriybesin rawajlandiriw. Fortepiano arqali dawistin tabiyiy ha’m taza shig’iwini payda etiw;

-balalar saz a’sbapinda apiwayi ijrashiliq usilini bajariw;

U’lken topar balalarinda muzikaliq shig’arma mazmni ha’m ha’rekteri idrak etiw, o’z asuratlarini aytip beriw qa’bileti rawajlang’an boladi. Bes jasli balalar muzikanin’ ha’rekteri ha’m mazmunina mas muzikaliq-ritmik ha’reketler tartibin eslep qaliw ha’m ifodali qilip ha’reket etiwge mayil boladilar. Qosiqlar ohanli ha’reket etip, xalq raws ha’m oyinlarindag’i ha’reketlerdi tayarliqsiz isley aladilar. Balalar saz asbaplari dawis tembrine ko’re ajratiladi ha’m olardi tu’rli uslublarda shertiw qa’biletine iye boladi.

U’lken topar ushin muzika shinig’iwlarinin’ dawamlilig’i 25-30 minutti payda etedi:

-muzikaliq-ritmik ha’reketler-5 minut;

-tin’law-3 minut;

-saz asbabinda - 3 minut;

-dawis sazlaw - 3 minut;

-qosiq aytiw - 8minut;

-muzikaliq-ritmikaliq ha’reket. Raqs- 4 minut;

-oyin – 4minut.

U’lken topar ushin muzika shinig’iwlarinin’ rejesi:

1. 
   Muzikaliq-ritmikaliq hareketler:
   

“Marsh Teodoro” J.Bize muzikasi, “Yugurish” S.Abramova muzikasi,

“Prujina mashqi” S.Abramova.

2. 
   Tinlaw: “Qari navo” o’zbek xalq qosig’i.
   
3. 
   Duwtar asbabinda jor boliw.
   
4. 
   Dawis sazlaw: “Zina”
   

D.Omanullaeva muzikasi, P.MO’min so’zi

5. “Qadim Turon” N.Norxo’jayev muzikasi,

P.Mo’min sozi “Etikcham”

6.Muzikaliq-ritmikaliq ha’reketler: raqs elementlerinen qol ha;reketi “Yallama yorim” o’zbek xalq qosig’I;

7. Oyin “Tutib ol” I.Gaydn muzikasi.

Paydalanilg’an a’debiyatlar:

1. 
   G.M.Sharipova, SH.A.Yakubova
   

“Maktabgacha ta’lim muassasalarinda musiqa o’qitish metodikasi”

Cho’lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Tashkent-2017

2. www.pedagog.uz