A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti Baslawish ta`lim fakul`teti «Uliwma pedagogika ham psixologiya»
Download 171.65 Kb. Pdf ko'rish
|
Pedagogika kk
- Bu sahifa navigatsiya:
- P A Y D A L A N G A N A D E B I Y A T L A R
- O`zbekstanda ta`lim-ta`rbiya tarawin jetilistiriwdin` za`ru`rligi
- Ha`zirgi ku`nde ja`miyettin’ rawajlaniwinda pedagogikanin` orni.
- «Pedagogika»
- Demografiya
- 4-tema: Pedagogikaliq protsess ha`m qa`nigelik. Pedagogikaliq ilimiy- izertlew metodlari. JOBASI
- Tayanish tu`sinikler
|
1
O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw ministirligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti Baslawish ta`lim fakul`teti
«Uliwma pedagogika ham psixologiya» kafedrasi
PEDAGOGIKA paninen lektsiya teksti (bakalavriat basqishi talabalari ushin)
NO`KIS-2012 2
Joba: 1. Barkamal a`wlad- O`zbekstan rawajlaniwinin` tiregi 2. Ja`miyet ha`m du`n`yanin` rawajlaniwinda pedagogikanin` a`hmiyeti 3. Pedagogikanin` basqa pa`nler menen baylanisi ha`m pedagogika pa`nleri sistemasi 4. Milliy ideya ha`m milliy ma`deniyatti qa`liplestiriwde pedagogikanin` orni.
1. I.A .Karimov Yuksak ma`naviyat- engilmas kuch. Toshkent 2008 y. 2. Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T-1997 y 3. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent-1997 y 4. O`zbekiston Respublikasi “ Ta`lim xaqidagi qonuni”. T-1997 y 5. Rubinskiy.V. Tarbiyaviy ish metodikasi. T-1991y 6. R.J. Ishmuxamedov «Innovatsion texnologiya yordamida ta`lim samaradorligini oshirish yollari» Toshkent g`00n` y 7. U. Tolipov, M.Usmonboeva «Pedagogik texnologiyaning tadbiqiy asoslari» Toshkent 2006 8. N.Gaybullaev., R.Yodgorov., R.Mamatkulova. Pedagogika T- 2005 9. O.Xasanbeva va boshkalar Oila pedagogikasi T 2007 y 10. X.Ibragimov Pedagogika T 2007 y 11. U.Askarova va boshkalar Pedagogika T 2008 y 12. Q.Qosnazarov., A.Pazilov., A.Tilegenov Pedagogika «Bilim» No`kis 2009 j
3
O`zbekstan Respublikasinda ta`lim tarawinda a`melge asirilip atirg`an ja`miyette ju`z berip atirg`an demokratiyaliq o`zgerisler, jan`a ja`miyet quriw jolinda tetik jeteklewshi, ha`reketleniwshi ku`shke aylanbaqta. «Ta`lim-ta`rbiya sistemasin o`zgertepey turip, adamlar sanasin, olardin` turmis ta`rizin ha`m o`zgertiw mu`mkin emes» - dep aytqan edi Prezidentimiz I.A.Karimov. O`zbekstan Respublikasi Joqari Ken`esi IX sessiyasi (1997 jil 29 avgust) da «Bilimlendiriw haqqinda» g`i Nizam ha`m «Kadrlar tayarlawdin` Milliy da`stu`ri» qabil qilind. Bul nizam hu`jjetlerine tiykarlanip, respublikamizda ta`lim- ta`rbiya sistemasin tu`pten o`zgerttirip, oni jan`a zaman talabi da`rejesine ko`teriw, barkamal a`wladti ta`rbiyalap ka`malg`a jetkiziwdin` nizamli tiykarlari belgilep alindi. Bunin` tiykarinda bir qansha isler a`melge asirildi ha`m asirilmaqta. A`ne usi sessiyada Prezident I.A.Karimov «Barkamal a`wlad- O`zbekstan rawajlaniwinin` tiregi» degen temasinda so`ylegen so`zinde to`mendegi pikirlerdi alg`a qoyg`an edi. Mekteplerdin` bazasin bekkemlew Bilimli, sheber ta`rbiyashi oqiwshilardi tayarlaw, olardin` turmisliq talaplarin qandiriw. Oqiw protsessine tiyisli bolip baslawish klasslarda ha`m onnan keyingi basqshlarda oqip atirg`an balalarg`a qaysi klassta nenii oqitiw maqsetinde tabisli ilimiy ko`z-qaraslardi tiykarlaw. `Baslawish ta`limge ekinshi da`rejeli is dep qaramasliq, sebebi balanin` du`n`ya qarasi, en` ta`jiriybeli ta`rbiyashilar biriktirip qoyiliwina u`lken itibar beriw.
Respublikamiz g`a`rezsizlikke eriskennen keyin ja`miyetlik sistema o`zgerdi. Ja`miyetlik sistemanin` o`zgeriwi usi sistemanin` maqseti, waziypalarina say keletug`in ha`m oni a`melge asiratug`in kadrlar tayarlaw waziypasin qoydi. Demek, ta`lim-ta`rbiyanin` sho`lkemlestiriwshilik-metodikaliq tiykarlarin jaratiw da`wir talabi bolip qaldi.
4
XXI a`sirde ja`miyetlik – ekonomikaliq mu`na`sibetler rawajlaniwinda insan aqil parasatli ha`m ruwqiy tiykar rawajlandiriwshi qural ekenligi belgili bolmaqta. Ha`r bir g`a`rezsiz pa`n o`zinin` predmeti ha`m metodologiyaliq tiykarlarina iye. Basqa pa`nler siyaqli pedagogikada pa`n sipatnda payda bolar eken, ol da`slep ja`miyettin` talap ha`m wa`ru`rlikleri tiykarda payda boladi. Sol sebepli ta`rbiya protsesi ja`miyetlik turmistin` ajiralmas bo`legi dep qarag`animiz duris boladi. Sebebi ta`rbiyaliq islerdi alip barmastan burin ja`miyetti, onin` rawajlaniwin aqilg`a siydiriw qiyin Ha`r bir adam o`zinin` o`tken o`mirine ko`z taslasa onda mektepke, birinshi mug`allimlerine degen jilli sezimler payda boladi. Ustaz balalardi birinshi bolip mektep bosag`asinda ku`tip aladi xa`m ulken o`mirge shig`arip saladi. Mektepti pitkerip shig`aman degenshe ustaz balanin` janinda boladi. Waqittin` o`tiwi menen ko`p jillardan keyin g`ana bizler ustazlarimizdin` awir miynetin tu`sinip, baxalay alamiz. Tek o`zlerimiz u`lkeyip, ata-ana bolg`an wakitimizda, o`z balalarimizdi ta`rbiyalay otirip olardi o`siriw ushin qansha ku`sh jiger kerekligin, mug`allimshilik ka`siptin` qanday qiyin ekenligin tu`sinemiz. Bizin` balalarimizdin`, bizin` xalqimizdin` keleshegi mug`allimnin` qolinda. Mug`allim boliw ha`mme adamnin` qolinan kele bermeydi. Sebebi pedagog-bul talant, uqip. Mug`allimshilik jolin tan`lag`an adam xa`r ku`ni tinimsiz izlenip miynet etiwi kerek. Biraq a`dette jumis qanshelli qiyin bolg`an sayin onin` juwmag`i adamg`a qanaatlaniwshiliq sezimin alip keledi. Ustazdin` uaziypasi balag`a tek bilim berip qoyiw emes, al oni adam etip ta`rbiyalap shig`ariw.Pedagogika pa`nin u`yrenbesten burin soni tu`sinip alin`, bul ilim sizlerge xaqiyqiy mug`allim boliwg`a ja`rdem beredi. Pedagogika ilimi-bul o`sip kiyatirg`an a`wladti oqitiw ha`m ta`rbiyalawdin` ko`p a`sirlik ta`jriybelerdin` jiynag`i. Pedagogika ilimi-bul xa`r ta`repleme rawajlang`an adamdi jetilistiriw boyinsha ko`p jilliq izertlewler juwmag`i. 5 Erkinlik alg`an ma`mleketimizde qayta quriwlar ken` en jaymaqta. Turmisimizdin` barliq tarawlarinda, sonday-aq jas a`wladtin` ta`lim-ta`rbiyasinda da keskin o`zgerisler payda bolmaqta. Ruwxiylig`imizdi qayta tiklew ja`ne de bayitiw barisinda uliwma xaliqliq gu`res baslandi. Quyash nurina zar bolg`an alimlarimizdin`, filosoflarimizdin` ulli shig`armalari jariqqa shig`ip atir. Respublikamizdin` sotsialliq, ekonomikaliq keleshegi jas a`wladqa xa`m olardin` keleshekte qanday ka`sip o`ner iyelewine qarap respublikamiz keleshegin ko`z aldimizg`a keltirsek boladi. Keleshek jaslardiki. Sonin` ushin da jaslardin` ta`lim-ta`rbiyasina shin kewilden itibar beriwimiz kerek. Jaslar ta`lim-ta`rbiyasi bul ha`r bir ata-ananin`, mug`allimnin`, ta`rbiyashinin` Watan aldindag`i a`diwli minneti. «Pedagogika» atamasi «Payne-bala» ha`m «agagoeyin» - «jeteklew» degen ma`nisti bildiriwshi latinsha «daydagogos» so`zlerinen kelip shig`iwi to`men-degishe tu`sindiriledi: Eramizdan alding`i 111-1 a`sirlerde a`yyemgi Gretsiyada qul iyelewshilerdin` balasin awqatlandiratug`in, qaraytug`in, seyilge alip baratug`in, dalada oynatatug`in ta`rbiyashi qullardi» pedagog» dep atag`an. Ol balalardin` ka`malg`a jetiwine juwap bergen. Qul iyelewshinin` balasin mektepke jetelep alip barg`an xa`m alip qaytqan. Ha`zirgi waqitta «pedagog» so`zi ta`lim-ta`rbiya beriwshi oqitiwshig`a qollaniladi.Pedagogika pa`ninin` ob`ekti tiykarinan mektep oqiwshalari, predmet bolsa-oqiwshilarg`a beriletwg`in ta`lim-ta`rbiya teoriyasi menen a`meliyati. Pedagogika ta`lim-ta`rbiya maqsetinin` ja`miyet talaplarina xa`m oqiwshilardin` jas o`zgesheliklerine qarap mazmuni jag`inan o`zgerip baratug`in u`yretedi, ta`rbiyanin` quramali bo`limlerin xa`m olar ortasindag`i baylanisti aship beredi. Usi tiykarinda ta`lim-ta`rbiya tarawindag`i ta`jriybelerdi uliwmalastiradi, ta`rbiyanin` rawajlaniw jollarin ko`rsetip beredi. Pedagogika ilimi bir o`zi joqari da`rejege jetise almaydi. Ol da basqa pa`nler siyaqli ja`miyetlik ilim jetiskenliklerinen paydalanadi ha`m mazmuni jag`inan bayip baradi. Ha`zirgi ku`nimizde adamzat ta`repinen do`retilgen bilimler ha`m keleshek haqqinda mag`liwmat beretug`in ilimler belgili da`rejede
6 pedagogika ushin derek boladi. Basqa pa`nler siyaqli pedagogika ha`r bir insannin` ja`miyetli rawajlaniwi ushin xizmet etedi. Ta`biyat ha`m ja`miyettin` rawajlaniwi nizamliqlari tuwrali mag`liwmatlarg`a su`yenedi ha`m o`zide ja`-miyetlik pa`n sipatinda rawajlanip baradi. Usi sebepli filosofiya, tariyx, ekonomika, psixologiya, sotsialogiya etika ha`m estetika siyaqli pa`nler menen o`z ara baylanisli.
watanin su`yiwi lazim. Pedagogika tariyxi pa`ninen xabardar bolmay turip jaslarg`a bilim beriw mu`mkin emes. Pedagogika teoryasin teren`irek tu`siniw ushin onin` o`tmishtegi rawajlaniwin biliw kerek. Ma`selen: pedagogika tariyxi o`tmishte ta`lim ta`rbiya tarawinda qanday na`tijeli bolg`ani ja`miyetlik- ekonomikaliq ha`m siyasiy sharayatlardin` o`zgeriwi sebepli pedagogikaliq ideyalar, ta`rbiya orinlarinda islerdin` mazmuni usillari jan`alanip barg`a-nin, o`tmishte jumis alip barg`an alimlardin` pedagogik ko`z qaraslarin u`yretedi Tariyxqa na`zer taslar ekenbiz, ta`rbiya haqqindag`i pikirler eramizdan alding` YI a`sirde qa`lipleskenligi haqqndag`i mag`liwmatlar bar.Keyingi da`wirlerde pedagogik pikirlerdin` qa`liplesiwinde zardushtiylik ta`limati, onin` muqaddes kitabi «Avesto» da qimbatli pikirler bayan etilgenyu. Qurani Qa`rim Pedagogika paninin predmetleri baylanisi
Dintaniw estetika Madeniyattaniw Adepikramliq filosofiya
Tariyx biologiya Psixologiya
Fiziologiya gigiena
matematika kibernetika Valeologiya Sotsiologiya Siyasattaniw Mantiq
informatika Demografiya Lingvistika
Etnografiya 7 ha`m Hadisda ha`r bir insannin` du`n`ya qarasi, filosofiyasi, ma`deniyati, a`dep- ikramlig`i ha`r ta`repleme qa`liplesiwi bayan etilgen. Bay ma`deniy qa`diriyatlarimizg`a mu`na`sibetti belgilewde Prezidentimiz I.A.Karimov maqset, tek ilimiy-ma`deniy miyrasti u`yreniw
emes,
ba`lki ta`kirarlanbas g`a`ziynemizdin` ilimiy, a`meliy printsiplerin jan`a zamang`a xizmet qiliwshi olardi turmisqa tayarlawdan ibarat ekenligin g`a`rezsizligimizdin` da`slepki ku`nlerinen-aq beliglep bergen edi. Bizlerge belgili, kadrlar tayarlaw tarawindag`i ma`mleketlik siyasatti insannin` intelektual xa`m ruwxiy-moral`liq jaqtan tyarbiyalaw menen tikkeley baylanisli bolg`an uzliksiz ta`lim sistemasi arqali xa`r ta`repleme ba`rkamal shaxs puxarani jetilistiriw na`zerde tutiladi. Puxaranin` en` tiykarg`i konstitutsiyaliq xuquqlarinan biri bilim aliw, tvorchestvaliq qa`biletin ko`rsete biliw, intelektual jaqtan rawajlandiriw, ka`sibi boyinsha miynet etiw xuqiqi a`melge asadi. Demek bul ideallar ilimiy-teoriyaliq uliwmalastiriwlar, atap aytqanda, kadrlar tayarlawdin` milliy modeli shaxs, ma`mleket xa`m ja`miyet, uzliksiz, ta`lim, islep shig`ariw birleskende ko`plegen maqsetke erisiwge boladi. Yag`niy ma`mleket xa`m ja`miyet kadrlar tayarldaw sistemasinin` a`melge asiwi xa`m rawajlaninin` kepillikleri, joqari da`rejeli mamanlar tayarlaw boyinsha ta`lim mekemelerinin` xizmetin birlestiriwshi sipatinda xizmet ko`rsetedi.
8
izertlew metodlari. JOBASI: 1. Pedagogikaliq protsess ha`m qa`nigelik 2. Pedagogikanin` ilimiy-izertlew metodlari 3. Pedagogikanin` rawajlaniw derekleri Tayanish tu`sinikler: pedagogikaliq protsess, qa`nigelik, pedagogikanin ilimiy-izertlew metodlari, abstrakt, modellestiriw.
1. «Metod» sozinin` mazmunin qalay tu`sinesiz? 2. Pedagogikada qanday ilimiy-izertlew metodlari qollaniladi? 3. Pedagogikaliq baqlaw ha`m gurrin`lesiw metodlarina qanday talaplar qoyiladi? 4. Qanday jollar menen balalar do`retiwshiligin u`yreniw mu`mkin? 5. Pedagogikaliq izertlewlerde test ha`m sorawnamalardin` orni qanday? 6. Pedagogikaliq eksperimenttin` pa`n rawajlaniwinda ta`sirin ko`rsetin`. 7. Ilimiy-izertlew metodlarina do`retiwshilik jantasiw degende neni tu`sinesiz?
1. Karimov I.A. Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. Tashkent.1997. 2. Karimov I.A Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushunchalar va tamoyillar Tashkent. 2000 3. Karimov I.A Sog`lom avlod-xalqimiz kelajagi. «Xalq so`zi» gazetasi 8-dekabr 1999 4. O`zbekiston Respublikasinin` «Ta`lim to`g`risidagi» Qonuni. Toshkent 1997 5. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent,1997 6. Ibragimov X.I. Abdullaeva Sh.A. Pedagogika. Oquv qullanma. Toshkent 2005 9 7. Abdullaeva Sh.A. Uquvchilarni pedagogik tashxislashda qo`llaniladigan metodlar. Xalq ta`limi 2003№3,40-45-bet 8. Abdulla Avloniy. Muxtasari tarixi anbiya va tarixi islom. T. Fan,1994 293-bet 9. Klauer K. Pedagogicheskoe diagnostirovanie. M. Logos,1999.421-str..3
Aniq izertlew predmetine iye bolg`an pedagogika pa`ni de basqa pa`nler siyaqli o`z mazmunin jaratiw ha`m materiallar toplaw ushin arnawli usil ha`m qurallardan paydalanadi. Olar pa`nnin` metodlari dep ju`ritiledi. Metod (lotinsha «metodos»-jol) izertlew joli, teoriya, ta`liymat degen ma`nisti bildiredi. Ilimiy tu`sinik sipatinda «metod» so`zi ken` ma`niste belgili maqsetke erisiw joli, tar ma`niste ta`biyat ha`m ja`miyetlik turmis ha`diyseleri ha`m de nizamliliqlarin biliw maqsetinde qandayda waziypani sheshiw usilin bildiredi. Pedagogikada sonday arnawli metodlar bar olar ja`rdeminde ta`lim- ta`rbiya protsessine tiyisli ahmiyetli faktler, tu`rli pedagogikaliq waziypalar mazmuni, mexanizmleri, o`zgeshelikleri u`yreniledi. Pedagogikaliq izertlew basqishlari to`mendegilerden ibarat: mag`liwmatlardi jiynaw, na`tiyjelerdi ja`mlew, izertlew boyinsha mug`darliq analiz, korreliattsiya koeffitsientli grafiklerin du`ziw, na`tiyjelerdin` durislig`in ta`miyinlewshi mag`liwmatlardi jiynaw, ta`lim-ta`rbiya tiyisli isshi diagnozdi ilgeri su`riw, oni teoriyaliq ha`m a`meliy ta`repten sinawdan o`tkeriw, arnawli metodikasin islep shigariw ha`m basqalar. Obektiv dun`yani biliw, teoriyada neni u`yreniw kerek, kimdi qanday tarbiyalaw kerek degen ma`seleler bar bolip, olar o`z-ara baylanisli. Pedagogika pa`ni o`z mazmunin bayitiwda, janalawda bar pedagogikaliq ha`diyse ha`m teoriyalardi onin` waziypalari ha`m maqsetine muwapiq usillari menen u`yrenedi. Usi ilimnin` ilimiy-izertlew metodlari degende jas a`wladti
10 tarbiyalaw, bilimli etiw ha`m oqitiwdin` real protsesslerine ta`n bolg`an ishki baylanis ha`m qatnaslardi tekseriw, biliw jollari, usillari ha`m qurallarinin` jiyindisi tu`siniledi. Pedagogika pa`ninin` ilimiy-izertlew metodlari: Baqlaw metodi ta`lim-ta`rbiya protsesslerinin` a`meldegi jag`dayi menen tanistiradi, olardin` na`tiyjelerin biliwge ja`rdem beredi ha`m sol tiykarda jaratilg`an jan`a ashiliwlar ushin da`liller jiynaw imkaniyatin beredi. Bul usil birqansha qospali bolip, na`zerde tutilg`an maqset qanday a`melge asirilatug`inin aniqlaw, oqitiwshi ha`m oqiwshilardin` o`z-ara qatnaslari, jeke o`zgesheliklerin salistiriw ushin da qollaniladi. Ta`biyg`iy baqlaw arqali oqiwshilardin` pa`nlerdi o`zlestiriwleri, olardin` minez-qulqi ha`m mashqalalarindag`i o`zgerislerdi esapqa aliw ha`m tiyisli ta`lim- ta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw jollarin belgilew ushin qollaniladi. Ilimiy baqlawlar bolsa oqiwshilardin` ta`biyg`iy jag`dayin g`ana emes, al olardin` ilimiy ko`z-qaraslarinin` qa`liplesiwi, pikirlew protsessinin` ku`shi, na`tiyjeler shigariwdag`i aktivliligin aniqlaydi, olardi analizleydi. Pedagogikaliq izertlewlerde gurrin`lesiw metodinin` orni ta`lim-ta`rbiya protsessin jaqsilaw yaki jaratilg`an ilimiy diognozlardin` qanshelli duris ekenligin aniqlaw maqsetinde gurrin` metodinan paydalanadi. A`dette, gurrin` metodi oqitiwshi ha`m oqiwshilar ja`ma`a`ti menen, ata-analar ha`m ken` ja`ma`a`tshilik penen jeke ha`m toparli tartipte alip barilg`anda qollaniladi. Bunda gurrin` metodin tan`lawdan aldin joba du`ziledi, oni a`melge asiriw jollari belgilenedi, na`tiyjeleri analizlenedi ha`m tiyisli juwmaq jasaladi. Balalar do`retiwshiligin u`yreniw metodi balalar do`retiwshiligin u`yreniwde mektep oqiwshilarinin` o`zine say individual iskerligine tiyisli faktler analizlenedi, belgili juwmaqqa keledi. Bunda oqiwshilardin` tu`rli jaziw da`pterleri, ku`ndelikleri, jazg`an xatlari, qosiq ha`m gurrin`leri, aldag`i jobalari, shig`armalari, esabatlari olardin` dun`yag`a ko`z-qarasi ha`m ruxiyatin u`yreniwde derek bolip xizmet etedi. 11 Bul metod arqali oqiwshilar arasinan jetilisip shig`ip atirg`an qa`biletli jaslar aniqlanip, olar menen ayriqsha jumis alip bariladi. Balalar do`retiwshiligin to`mendegi protsesslerde alip bariw mu`mkin: -pa`n olimpiadalari; -temalar boyinsha konkurslar; -mektepler boyinsha ko`rgizbeler; -jarislar; -sayaxatlar ha`m t.b. Ilimiy izertlewde test, sorawnamalar metodi jetekshi metod sanaladi. Sorawnama-anketa metodi qollanilg`anda ilimiy diagnozdin` jan`alig`in biliw, aniqlaw, oqiwshilardin` jeke yaki toparli pikirlerin, qaysi ka`sipke qizig`atug`inin, keleshek arzu u`mitlerin biliw ha`m tiyisli juwmaq shig`ariw, usinislar beriw maqsetinde o`tkeriledi. Test sinawlari o`tkeriwden maqset az waqit arasinda oqiwshilardin` bilimlerin aniqlaw ha`m bahalaw. Test sorawlarinin` orni ha`m olardin` mazmuni boyinsha tu`rlishe du`ziliwi, oqiwshilardin` o`z betinshe pikirlewin o`siredi, keleshekti real bahalaw qa`biletin rawajlandiradi. Mektep hu`jjetlerin analizlew. Bul metod arqali oqitiwshilar ha`m oqiwshilar ja`ma`a`ti olardin` pedagogikali` iskerligi haqqinda aniq mag`liwmatlar alinadi. Mektep hu`jjetleri degende oqitiwshi ha`m oqiwshilardin` sani, oqiwshilardin` jeke hu`jjetleri, klass jurnallari, ku`ndelik da`pterleri, buyriq da`pterleri, pedagoglar ken`esinin` qararlari da`pteri, mekteptin` jobadag`i pul esabi ha`m onin` sariplaniwina tiyisli hu`jjetleri ha`m basqalar tu`siniledi. Eksperiment-ta`jiriybe sinaw metodi «ekcperiment» so`zi latinsha «sinap ko`riw» ma`nisin bildiredi. Eksperimental ta`jiriybe isleri tiykarinan ta`lim-ta`rbiya protsessine tiyisli diagnoz yaki a`meliy islerdin` usiniw protsesslerin tekseriw, aniqlaw maqsetinde qollaniladi. Eksperiment metodi jag`dayg`a qaray 3 tu`rde o`tkeriledi. 1. Ta`biyg`iy eksperiment 2. Laboratoriya eksperimenti
12 3. A`meliy ta`jiriybe Statistikaliq mag`liwmatlardi analizlew pedagogikaliq izertlew statistikaliq mag`liwmatlarsiz, olardin` analizlewisiz o`zligin ko`rsete almaydi. Tek g`ana ilimiy izleniwler tarawinda emes al xaliq ta`limi tarawinda ajiratilg`an qarjilardin` arttiriliwi, xaliq ta`limi mekemelerinin` artip bariwi, sabaqliq ha`m oqiw qollanbalari, ko`rsetpeli qurallar, oqitiwshi kadrlar tayarlaw, mektep qurilisi, xojaliq sha`rtnamalari ha`m olardan tu`sip atirg`an qarjilar statistika metodi arqali aniqlanadi. Statistikaliq usil aniq bolsa ilimiy-izertlewdin` bahasi joqari boladi. Pedagogikaliq izertlewde matematika ha`m kibernetika metodi. «Kibernetika» so`zi yunon tilinen aling`an bolip «ro`ldi orinlayman» degen ma`nini bildiredi. Kibernetika islep shig`ariwdi, texnikani, tiri organizmlerdi, adam iskerligin basqariwdin` uliwmaliq nizamliliqlarin ha`m qurallarin islep shig`adi. Onin` mazmuni axbarot beriw, da`stu`rlestiriw, algoritmler, basqariwshi sistema, model jasaw siyaqli tiykarg`i teoriyalarda o`zligin ko`rsetedi. Oqitiw teoriyasi, a`meliyatinda esaplaw matematikasi ha`m kibernetika mashinalari ja`rdeminde bir tilden ekinshisine awdariw, da`stu`rli ta`lim ha`m oni mashina arqali basqariw, oqitiwdi bekkemlew, bahalaw arqali ta`lim-ta`rbiya na`tiyjeliligin asiriw, differentsial ha`m individual ta`lim beriw, mektep esabatin mashinalar ja`rdeminde du`ziw siyaqli protsessler orinlanbaqta. Demek, pedagogika pa`ni o`z mazmunin bayitiw ha`m jan`alaw maqsetinde bar bolg`an pedagogikaliq ha`diyse protsesslerdi onin` maqseti ha`m waziypalarina muwapiq keletug`in usillari menen u`yrenedi. Ilimiy – pedagogikaliq izertlewlerdin` qurami og`an ilimiy-izleniwlerdin` ol yamasa bul elementlerin kiritiw menen baylanisli ha`r qiyli o`zgerislerdi bastan keshiredi. Bizin`she, ilimiy-pedagogikaliq izertlewler bir qansha uliwmalasqan ko`riniste beriw mu`mkin. Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler to`rt u`lken bloktan ibarat: 1-blok-tayarliq isleri 2-blok-izertlewdi o`tkeriw 3-blok-izertlewge juwmaq jasaw 13 4-blok-izertlew na`tiyjelerin bahalaw. Tayarliq isleri protsessi-birinshi basqishta ta`limnin` ja`miyet za`ru`rlikleri maydang`a taslang`an rawajlaniw jollari u`yreniledi ha`m ilimiy-pedagogikaliq izertlew mashqalasi qoyiladi. Bul basqishta mashqalanin` isshen`lik da`rejesi ko`rsetiledi, onin` ta`lim sistemasi yaki pedagogika teoriyasinin` ahmiyetli mashqalasin islep shig`iw ushin za`ru`rligi tiykarlap beriledi. Izertlewshi sol mashqala boyinsha bilimlerdi ja`miyet za`ru`rligi ushin qanshelli a`hmiyetli ekenligin tu`sinip jetiwi kerek. Da`slepki mag`liwmatlar menen qon`si pa`n tarawlarinda qanshelli da`rejede sheshiw kerekligin na`zerde tutiw kerek. Ilimiy-pedagogikaliq izertlewlerdin` bul basqishindag`i en` a`hmiyetli ma`sele –bul tema mashqalasin aniqlap aliw. Tayarliq islerindegi ekinshi basqish-bul tema tan`law ha`m onin` a`hmiyetliligin ilimiy
ta`repten tiykarlaw. Tema menen
mashqalanin` baylanislilig`i pedagogika pa`ni metodologiyasinda en` a`hmiyetli ma`selelerden biri esaplanadi. Temag`a qarag`anda bag`dar tu`sinigi birqansha uliwmaliraq, sebebi ol bir qiyli temalardi baylanistiriwshi bolip esaplanadi. Bunday jag`dayda mashqalani temanin` mazmuni jag`inan aniqlamasi sipatinda qaraw lazim, sebebi pedagogikaliq xizmettin` qandayda bir bo`liminin` mashqalali jag`dayi sa`wlelenedi. Tayarliq islerinin` keyingi basqishinda izertleu ob`ekti aniqlanadi, onin` maqset ha`m waziypalari ko`rsetiledi, sonday-aq, isshi gipoteza islep shig`iladi. Izertlew ob`ektin aniqlap atirip ne qaralip atir degen sorawg`a juwap beriw kerek. Izertlew predmeti bolsa ilimiy tekseriw ta`repin belgileydi, ob`ekt qanday qaraliwi haqqinda oylawdi payda etedi. Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler alip bariwda tayarliq islerinin` gezektegi basqishinda isshi joba-prospekt du`ziledi. A`dette, joba-prospekt o`z ishine to`mendegilerdi qamrap aladi: 1.
Kirisiw. Mashqalanin` qoyiliwi. Temanin` a`hmiyetliligin tiykarlaw. 14 2. Izertlew mashqalasi, onin` maqseti, izertlew gipotezasi, ob`ekt, predmeti, izertlew ma`seleleri. 3.
Izertlewdin` shamaliq qurami. Baplar ha`m paragraflardin` atlari. 4.
Izertlewde ko`zde tutilg`an mazmun. 5.
Izertlew metodikasi. Jumis babinda izertlewdin` qanday metodlari ha`m formalari qollaniliwi tiykarlap beriledi. 6.
ko`rsetiledi. Izertlewler o`tkeriw to`mendegi basqishlardan turadi: - tan`lang`an mashqala boyinsha materiallar toplanadi ha`m olar u`yreniledi; -eksperimental materiallarin islep shig`iw ha`m olardi da`slepki tekseriwden o`tkeriw; -pedagogikaliq texnologiyalardi islep shig`iw ha`m olarg`a du`zetiwler kiritiw; -eksperiment o`tkeriw, onin` na`tiyjelerin maydang`a taslang`an ilimiy diagnozg`a sa`ykesliligin aniqlaw. Birinshi basqishta izertlewshi mashqalanin` teoriya ha`m a`meliyattag`i isshen`lik jag`dayin analizlew kerek. Izertlew alip bariwdin` keyingi basqishinda eksperimental materiallar islep shig`iw ha`m olardi tekserip ko`riw a`melge asiriladi. Ortag`a taslang`an diagnozdi tekseriw maqsetinde izertlewshi ta`repinen sinaw yaki tekseriw yaki aydinlastiriwshi eksperiment sho`lkemlestiriledi. Bunda eksperimental isler metodikasinin` o`zin puxta islep shigiw za`ru`r, izertlenip atirg`an mashqala boyinsha kerekli eksperimental materiallardi tan`law lazim. Da`slepki tekseriwlerge juwmaq jasawda joba ha`m isshi gipotezaga du`zetiwler kiritiw kerek, bul bolsa ilimiy-pedagogikaliq izertlewler u`stinde alip barilatug`in keyingi isler na`tiyjeliligine de ja`rdem beredi
15 Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler qurami ekinshi bloginin` song`i basqishi eksperimmental isler alip bariwdi na`zerde tutadi ha`m to`mendegilerdi o`z ishine aladi:
-islep shig`ilg`an materialdi eksperimental tekseriw; -materiallardi ha`r qiyli jag`daylarda sinawdan o`tkeriw; -izertlew na`tiyjelerin analizlew; -izertlew islerin baspadan shig`ariw. Ilimiy-pedagogikaliq izertlew quraminin` u`shinshi blogi izertlewge juwmaq jasaw bolip, ol eki tiykarg`i basqishtan du`zilgen: -izertlew na`tiyjelerin hu`jjetlestiriw; -izertlew na`tiyjelerin a`meliyatqa alip shig`iw. Izertlew na`tiyjeleri, a`dette, juwmaqlawda beriledi. Izertlewge juwmaq jasaw qolg`a kiritilgen na`tiyjelerdi uliwmalasqan variantta ilimiy is ko`rinisinde hu`jjetlestiriwdi na`zerde tutadi. Alip barilg`an izertlew na`tiyjeleri a`meliyatqa eki usil menen beriledi: -aling`an na`tiyjeler tuwridan-tuwri tutiniwshilarg`a usiniladi; -alingan natiyjeler teoriyaga kiritiledi ha`m ol teoriyani bayitqan halda birgelikte a`meliyatqa o`z ta`sirin o`tkeredi. Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler quraminin` song`i to`rtinshi blogi izertlew na`tiyjelerin bahalawdi na`zerde tutadi o`z ishine izertlew na`tiyjeliligi ta`replerin islep shig`iw ha`m u`yrenilip atirg`an mashqala boyinsha jan`a bag`darlardi aniqlawdi ko`zde tutadi. Fundamental izertlewler na`tiyjeliliginin` jetekshi bag`darlarinin` biri – izertlewdin` teoriyaliq a`meliyati. Fundamental izertlewdin` bas bag`dari onin` na`tiyjelerin rawajlandiriwg`a onin` ishki logikalilig`ina ta`siri. Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler na`tiyjeliliginin` ekinshi a`hmiyetli bag`dari-bul onin` jan`alig`i. Bul bag`dar izertlewdin` teoriyaliq a`hmiyeti menen bekkem baylanisqan. Pedagogika tarawindag`i izertlewler na`tiyjeliliginin` gezektegi bag`dari dep ilimiy istin` konseptuallig`in yag`niy izertlewshinin` teoriyaliq ha`m
16 metodologiyaliq ko`z-qarasin u`yrenilip atirg`an mashqalanin` ha`r ta`repleme tiykarlap beriliwin aytiw mu`mkin. Izertlew konseptuallilig`i ilimiy tiykarlang`anliq penen bekkem baylanisli boladi. Pedagogikanin` ilimiy-izertlew metodlari qanshelli tuwri tan`lansa, ta`lim- ta`rbiya mazmunin` jan`alaw sonday da`rejede jaqsilanadi pedagogika pa`ni de bayip baradi.
17
Download 171.65 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|