Ajiniyaz atindaģi Nokis Mamleketlik Pedagogikaliq Instituti Tabiyiy panler fakulteti

Ajiniyaz atindaģi Nokis Mamleketlik Pedagogikaliq Instituti Tabiyiy panler fakulteti

3 B kurs Ximiya oqitiw metodikasi talabasi Azilxanova Aliyaniñ XIMIYA OQITIW METODIKASI paninen Oz betinshe jumisi

Tayarlaģan: Azilxanova A

Qabillaģan: Bekturganova Z
Tema: Ximiyaliq reakciya tezligine tiyisli maseleler sheshiw metodikasi
Ximiyaliqreakciya — boleksheler (molekula, atom, ionlar) den taza boleksheler payda boliwi bolip esaplanadi. Bazi bir ximiyaliq reakciyalar juda tez juz beredi, basqalari bolsa juda aste barganligi ushin birneshe saat yamasa birneshe kun dawam etiwi mumkin. Juda tez baniwshi reakciyalar kobinese partlaw menen baradi. Poroxodtin janiwi, ishki jamiw dvigateli 15:1 qatnasta aralastirilgan hawa ham benzin (saykes turde)nin janiwi juda tez bariwshi reakciyalarga misal bola aladi. Bariy xlorid ham sulfat kislotasi eritpeleri aralastirilganda da aq shokpe juda tez payda boladi.
BaCl2 + H2 S 0 4 -------- ► BaS04t + 2HC19
Temir korroziyasi juda aste otedi.
4Fe + 6H20 + 3 0 2-------- ►4Fe(OH) 3
Oniñ onimlerin koriw ushin uzaq waqit kutiw kerek.
Reakciyaniñ ortasha tezligi — bul reakciyaga kirisip atirgan zatlardiñ yamasa reakciya natiyjesinde payda bolatugin onimlerdin koncentraciyasinin waqit birligi ishinde ozgeriwi menen aniqlanadi. Reakciya tezligin aniqlawda tomendegi formula qollaniladi.
C1-C2
v = ----------------
t1-t2
C1- reakciya baslamwinan aldingi zattih koncentraciyasi
(mol//);
C2 - reakciya tamamlangannan keyingi zattiñ koncentraciyasi (mol//);
t1 - reakciya baslaniwman aldingi waqit;
t2 - reakciya tamamlangandagi waqit;
v - reakciyaniñ ortasha tezligi yamasa
d C
v = --------
d t
d C -q an d ay da bir zattih koncentraciyalan (belgili waqit araliginda) arasindagi ayirmashiliq (mol//);
d t - reakciyani amelge asinw ushm sanplangan waqit
(minut, sekund, saat);
v - reakciyanih ortasha tezligi (mol/1• sekund, m ol//• m inut, mol//• saat).
Ximiyaliq reaksiyalar gomogen ham geterogen reaksiyalarga bolinedi. Gomogen reaksiyalar bir jinsli ortaliqta alip bariladi (maselen gaz fazada yamasa eritpede) Geterogen reaksiyalar har turli fazada alip bariladi (maselen qatti ham suyiq, qatti ham gaz, gaz ham suyiq)
Ximiyaliq reaksiya tezligi degende kolem birligi waqit birligi ishinde bolatigin ozgerisler sanina aytiladi.Reaksiya tezligi adette reaksiyaga kirisken yaki payda bolgan zatlardan birewiniñ konsentratsiyasiniñ waqit birligi ishinde ozgeriwi menen xarakterlenedi.
Reaksiya tezligi "+" belgisinde boliwi kerek. Sol sebepli reaksiyaga kirisib atrgan zatlar konsentratsyasi waqt otiwi menen kemeyip barganligi ushin konsentratsiya ozgeriwi "-" belgide alinadi. Reaksiya dawaminda zatlardin kontsentrasiyasi toqtawsiz o’zgergenligi ushin reaksiyaniñ sol waqitdagi tezligin, ya’ni haqiqiy tezligin biliw ahmiyetge iye.
Ximiyaliq reaksiyada qatnasip atirgan zatlardin konsentratsiyalari waqit birligi ishinde ozgeriwi ximiyaliq reaksiyaniñ tezligi delinedi.
Ximiyaliwlq reaksiya tezligine tasir etiwshi faktorlar.
1. Ximiyaliq reaksiya tezligi reaksiyaga qatnasip atirgan zatlar konsentratsiyasina baylanisli.
2. Ximiyaliq reaksiya tezligi reaksiyaga kirisip atrgan zatlardin tabiyatina baylanisli.
3. Ximiyaliq reaksiya tezligine temperaturaniñ tasiri kushli.
Maselen, reaksiya tezliginiñ issiliq koeffitsienti g=2 bolģanda, ortaliqtin temperaturasi 40°C qa koterilse, sol reaksiyaniñ tezligi 16 marte, 50°C qa koterilse 32 marte, 70 °C qa koterilse 128 marte artadi.
Temperaturanin tomenlewi tuwri reaksiyani tezlestiredi. Basimniñ asiriliwi ximiyaliq ten salmaqliliqti kolem kemeyiwine alip keletugin reaksiya tarepke jiljitadi.
4. Qatti zatlar ushin reaksiya tezigi reaksiyaga kirisken zatlardin sirtina tuwra proportsional.
Temir menen altinkukirt birigiw reaksiyasii misalinda reaksiya tezligi reaksiyaga kirisiwshi zatlar sirtina baylanisli ekenin koremiz.
5.KATALIZATORDIN TASIRI.
Ximiyaliq reaksiyalardi tezlestiriwshi biraq ozi ozgermesten qalatugin zatlarga katalizator delinedi.
Vodorod peroksidiniñ tarqaliw reaksiyasin MnO2 tezlestiredi. SO3 ti aliwda vanadiy (V) oksidi katalizator sipatinda protsesti rezlestiredi.
Ximiyaliq reaksiyalar turlishe tezlikte baradi. Ayirim reaksiyalar juda tez: sekundlarda, ayirim reaksiyalar bolsa bir neshe kunde juda aste baradi. Ximiyaliq reaksiyalar dawaminda issiliq (energiya) shigiwi yaki jutiliwina qarap ekzotermik ham endotermik reaksiyalardi koriwimiz mumkin. Ximiyaliq reaksiyalar reaksiyaga kirisken daslepki zatlar ( reagentler) ham reaksiya oniminiñ saniniñ ozgeriwine qarap klaslanadi. Ximiyaliq islep shigariwda ayirim ximiyaliq reaksiyalardi tezlestiriw kerek bolsa , ayirimlerin aste jurgiziw kerek. Mislai, temir buyimlariniñ tat basiw protsesin aste jurgiziw zarur.
Ximiyaliq islep shigariwda ayirim ximiyaliq reaksiyalardi tezlestiriw kerek bolsa , ayirimlerin aste jurgiziw kerek. Misali, temir buyimlariniñ tat basiw protsesin aste jurgiziw zarur.
Tuwri reaksiya tezligi menen keri reaksiya tezligi tenlesken halati Ximiyaliq ten salmaqliliq dep ataladi. u1- tuwri reaksiya tezligi u2- keri reaksiya tezligi (u1=u2)
Kukirt taza kislorodta janganda oniñ sirtina kelip urilatuģin kislorod molekulalariniñ sani hawaga qaraganda juda kop boladi. Sebebi hawada kislorod kolemi tarepinen 21% ti quraydi
maselen, ximiyaliq reaksiyaga kirisken zattin daslepki konsentratsiyasi 1 mol/l ge teñ. Reaksiya 10 sekund dawam etkennen soñ sol zattin konsentratsiyasi 0,4 mol / l ge teñ ekenligi aniqlandi. Reaksiya tezliginiñ bunday keskin artiwin molekulalarfiñ hareketi tezlesip tasirlesiw saniniñ artiwi ham aktiv molekulalarfin kobeyiwi menen tusindiriw mumkin.