A`jiniyaz atındag`ı No`kis ma`mleketlik pedagogikalıq institutı
Download 142.23 Kb. Pdf ko'rish
|
4-Амелий
|
Mavzu: Iskerlik qawipsizligin támiyinlewde psixolgiyaliq faktorlardiń áhmiyetin uyreniw. JUMISTIŃ MAQSETI: Jumis orni - bul insan miynet iskerligin ámelge asiriw ushin «insan-mashina - islep shiǵariw orni» sistemasinda maǵliwmatlardi sáwlelendiriw qurallari, basqariw bólimleri hám járdemshi úskeneler menen úskenelengenligin úyreniw. JUMISTI ORINLAW TÁRTIBI: 1.Qáwipsizlik psixologiyasiniń áhmiyeti. 2.Jaraqatlaniwdiń shólkemlestirilgen-psixologik sebepleri. 3.Psixologik protsessleri hám qásiyetleri. 4.Psixologik faktorlar. TAPSIRMALARDI ORINLAW: 1.Qáwipsizlik psixologiyasiniń áhmiyeti nede? 2.Jaraqatlaniwdiń shólkemlestirilgen-psixologik sebeplerin aytiń? 3.Psixologik protsessler hám qásiyetlerin aytiń? 4.Psixologik faktorlar neligin aytiń? Tayanish sózler: Qáwipsizlik psixologiyasi, shólkemlestirilgen-psixologik sebep, psixologik protsessler, psixologik faktorlar. Tapsirmalar. Iqtiyarli tańlanǵan kásip ushin qáwipsizlikti támiyinlewde insanniń psixofiziologik kórsetkishleriniń áhmiyetin úyreniń. Shiniǵiwdiń mazmuni: Áyemgi grek oyshili Sokrat shunday degen eken: «Men tiri bolmaǵan tabiyat menen shuǵullaniwdi toqtatiwǵa qarar ettim, hám ne ushin adam ne jaqsi ne jamanliǵin bilgen halda, jaman jumis etiwin túsiniwge háreket etpekshimen». Xaliq araliq tajiriybe hám qániygelerdiń ilmiy izleniwleri soni kwrsetedi, bwlatuǵin jaraqatlaniwlardiń 60 % den 90 % ge shekem tiykarǵi jábirleniwshilerdiń óz ayiplari menen payda bwladi. Jaraqatlaniwlar tiykarina jatatuǵin shólkemlestirilgen–psixologiyaliq sebepler tómendegilerden ibarat: kásibiy tayarliqtiń pást dárejelligi; qáwipsizlik máseleleri boyinsha tayarliqtiń pást dárejelligi; minez quliq tárbiyaniń jeterli emesligi; qáwipsizlik máselelerin qadaǵalaw etiwge qániygelerdiń jeterli dárejede qoyilmasliǵi; jarahat aliw qáwipi joqari bolǵan shaxslardiń qáwipli jumislarin orinlaw; adamlardiń jumisqa iskerlik darejesin páseytiriwshi sharshaǵan hám túrli psixologik keri jaǵdaylarda keliwi h.t.b. Iskerlik qáwipsizligi psixologiyasi degende insan iskerligi qáwipsizligin támiyinlew ushin psixologik bilimlerdi qollaw túsiniledi. Miynet qáwipsizligi psixologiyasi – psixologik ilimniń bir tarawi sipatinda úlken áhmiyetke iye. Ol sotsialliq-tariyxiy hám aniq islep shiǵariw sharayatina, miynet qurallarina, miynetke oqitiw usillarina hám islewshilerdiń shaxsiy psixologik sipatlarina baylanisli hár túrdegi miynet iskerliginiń psixologik abzalliqlarin úyrenedi. Miynet psixologiyasinin úyreniw ob`ekti tek miynet iskerligi hám miynet qáwipsizligi bolmastan, bálki miynetkeshlerdiń shaxsiy abzalliqlari, qisman – olardiń kásiplik qábilletleri, miynet iskerliginde ámelge asirilatuǵin aniq islep shiǵariw orni, miynetdegi shaxslar ara qatnasiqlar, predmetler, qurallar, miynet qurallari hám islep shiǵariwǵa oqitiwdiń usillari esaplanadi. Miynet psixologiyasiniń tiykarǵi máselesi –iskerliktiń insan ushin ańsat, jeńil hám qáwipsiz boliwina, oniń quwanish alip keliwine, karxanalardaǵi insaniy qatnasiqlardiń garmonik hám aktiv boliwina járdem beriw. Qáwipsizlik psixologiyasi neni úyrenedi? Qáwipsizlik psixologiyasi – psixologik protsessler hám psixologik qásiyetlerin úyrenedi hám miynet iskerligi protsessinde baqlanatuǵin psixologik jaǵdaylardiń túrli formalarin toliq analiz etedi. Psixologik iskerlik strukturasinda 3 tiykarǵi topardi payda etiwshiler ajiratiladi: psixologik protsessler; psixologik qásiyetler; psixologik jaǵdaylar. Psixologik iskerlik strukturasin payda etiwshilerdiń áhmiyeti: Psixologik protsessler - psixologik iskerliktiń tiykarin payda etedi. Bularsiz bilimniń payda boliwi hám ómir tájiriybesin arttiriw múmkin emes. Psixologiyaliq protsesslerdiń bilimlilik, emotsional hám ishki sezim túrleri bar (seziw, ziyinli, eslew h.t.b.). Psixologiyalik qásiyetler (shaxs sipati) - shaxs qásiyeti – bul oniń áhmiyetli abzalliqlari (xarakteri, temperamenti, baǵdari). Shaxstiń sipatlari ishinde intellektualliq, emotsionalliq, sabirlilik,etika ham miynet ajiralip turadi. Jáne bularǵa mangilik hám turaklilik kasiyetleri kiredi. Psixologiyaliq jaǵdayi -xar túrli hám waqitshaliq xarakteri menen ajiraladi, ol aniq dauirde psixologiyalik iskerliktiń abzalliklarin aniqlaydi hám barlik psixologiyalik protsessler dawaminda jaksi yaki jaman bayan qiliniui múmkin. Insan iskerliginin nátiyjesi psixik kushleniulilik dárejesine baylanisli. Psixikaliq kushleniu artiui malim shegaraga deyin miynet natiyjelerine jaksi tásir etedi. Birak jedellesiudin kritik dárejesine kóterliwi miynet nátiyjeleriniń páseyiwine, ayirim uakitlari miynetkeshliktin toliq joq boliwina alip keledi. Psixikaliq kushleniwdiń normadan asqan formasi shegaradan shiǵiw dep ataladi. Jukleniu shegaradan askanda jumis kabiletinin paseyiui guzetiledi. Insanniń normal jukleniui maksimal jukleniuge salistirganda 40-60 % ten artpaui kerek. Psixik kushleniudiń shegaradan shiqqan korinisleri psixik iskerliktiń har kiyli kuramlik bolimlerge ajraliuga, (dezintegratsiyalaniuga), birinshi naubette insanga tan psixik jumis kabileti darejesiniń paseyiuine alip keledi. Psixik juda aniq ańlatilgan korinislerinde háreket koordinatsiyasi hám chaqqanligi jogaladi, mumkin hárekettiń natiyjesiz korinisleri hám basqa jaman halatlar payda boladi. Jumisshilardiń baxitsiz qubilislar qáwipi astinda qaliwin kusheytiriushi psixologiyalik faktorlar eki ulken gruppaga boliniui múmkin: - kushleniu jumisshilardiń kauip astinda qaliwin kusheytiriushi turakli faktorlar; - jumisshilardiń kauip astinda qaliwin waqitinsha kusheytiriushi faktorlar. Jumisshilardiń kauip astinda qaliwin kusheytiriushi turakli faktorlar; insanniń nerv sistemasinda yaki baska organlardagi xar dayim funktsional ozgerisler; nerv sistemasi jokari bolimleriniń háreketleniushi oraylari menen sensori ortasindagi baylanislardiń buziliui; háreket koordinatalariniń beyimlesiuinde payda bwlatugin kemshilikler; arzimaytugin sirtqi guzetiushige salistirganda wtkir emotsional reaktsiya; ishkilikke, shegiushilikke beyimlilik (qizigiu); isinen qanaatlanbau, ogan salistirganda qizigiudiń joqligi. Sharshawdi kemeytiriu kesheleri jumis uaktinda kiska tanepis etiu kesheleri: Jumis protsessinde qisqa tanepisler etiw; - Tanepislerde aktiv dem aliwdi payda etiu; - Natiyjeli kesheler nervti tinishlandiriu xanalarinda hám omir tarzin tuwri payda etiwde ámelge asiriliui múmkin. - Sharshawdiń aldin aliwda ratsional jumisshi halati (poza) hám tuwri payda ettirilgen jumis orni ulken rol oynaydi. -Bulshik etlerdi aktiv kushleniudiń minimumi esabina uslab turilatugin, erkin, anik bolmaǵan halatlari ratsional poza dep ataladi. - Fiziologiyalik jaktan juda maqul bolǵan poza otirip–turip isleu, bunda jumisshiniń ozine qolay pozani tanlauga, isleushi bulshik etler guruppalarin ozgertiuge, toktap qalgan bólimlerde (organlarda) qan aylaniuin tikleuge jardem beredi. Bunday poza bir qiyli (monoton) jumislarda oz aldina korsetiledi. Qadaǵalaw sorawlari. 1. Jumisshiniń qanday funktsional halatlari bar? 2.Insanniń nerv sistemasinda yaki basqa organlardaǵi xar dayim funktsional ózgeriwlerdi keltirip shigariushi faktorlar. 3. Jumisshilardiń kauip astinda qaliwin waqitinsha kucheytiriushi faktorlarga neler kiredi? 4.Fiziologiyalik sharshaw ne? 5.Psixik sharshaw ne? 6.Depressiya ne? Download 142.23 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|