Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika
Mavzu 6. Bogcha yoshi davrining psixologik xususiyatlari
Download 365.54 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaxkamlash uchun savollarҮ
- Tayanch iboralar.
Mavzu 6. Bogcha yoshi davrining psixologik xususiyatlari. Reja:
1.
Bogcha yoshi bolalarining sensor tarakkiyoti. 2.
Bogcha yoshi bolalarining akliy tarakkiyoti. 3.
Bogcha yoshi bolalarida xis-tuygular va irodaning kurinishi. 4.
Bolani maktab ta`limiga tayyorlashning psixologik masalalari.
Bolaning q yoshdan o` yoshgacha bulgan bogcha yoshi bolalik davrining kata bir kismini tashkil tadi. Asosan manna shu davrdan boshlab bolaning mustakil faoliyatlari rivojlanadi xamda shaxsiy individual xususiyatlari (insoniy fazilatlari) tarkib topa boshlaydi. Mashxur rus pedagoglaridan P.F.Lestgafning fikricha, insonning bogcha yoshidagi davri shunday bir davrki, anna shu davr mobaynida kelgusida kanday xarakter xislatlari paydo bulishi belgilanadi va axlokiy sifatlarining asoslari yuzaga keladi. Bola bogcha yoshiga etgach, uning psixik tarakkiyotida jiddiy uzgarishlar yuzaga keladi. Chunki xuddi anna shu davrdan boshlab bolaning mustakil faoliyati anchagina kuchaya boshlaydi. Bogcha yoshidagi bola mustakil faoliyatda bulla olishi uchun zarur bulgan ikkita kudratli kuchga ega. Birinchidan, ma`lum darajada uziga buysundirilgan xarakat apparatiga, ikkinchidan esa, atrofidagi kata odamlar va uz tengdoshlari bilan bir kadar erkin munosabatda bulla oladigan nutkka ega. Mana shuning uchun bu yoshdagi bolalarning xulk-atvorlari, xatti-xarakatlari, kizikish va extiyojlari bogchaga tarbiya yoshidagi bolalarnikidan keskin fark kiladi. Bu esa, uz navbatida, bogcha yoshidagi bolalar bilan bogchagacha tarbiya yoshidagi bolalar ta`lim-tarbiyasiga xam utrlicha munosabatda bulishni takozo kiladi. Bogcha yoshidagi davrda bolaning barcha psixik jarayonlari jadal rivojlana borib, uning tashki muxit bilan bulgan munosabatlarida anchagina uzgarishlarni yuzaga keltiradi. Bir tomondan, bola bogcha yoshiga etgach, kattalarning doimiy yordamlaridan ancha ozod bulib, ulardan bir kadar uzoklashadi, ikkinchi tomondan, kattalar bilan bulgan munosabatlari murakkab, kup tomonlama xarakter kasb eta boshlaydi. Shu narsa xarakterliki, kichik bogcha yoshidagi bola dimiy yordam va gamxurlik talab kiladigan ob`ektdan sekin-astalik bilan oila xolida bogcha bolalar gruppasining faol a`zosiga aylana boshlaydi. Demak, bu davrdan boshlab, muxtojlikdan kutilib, uzi xam boshkalarga ma`lum darajada yordam bera oladigan, uzining burchi, vazifalari, kizikishlari xamda xilma-xil extiyojlariga ega bulgan shaxsga, jamoa a`zosiga aylana boshlaydi. Bogcha yoshidagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida ularda paydo buladigan xilma- xil extiyoj va kizikishlar bolalarni u yoki bu xarakatga undovchi, ularni ishga soluvchi (omil) xisoblanadi. Ma`lumki, ilk yoshdagi bolalarda (Yangi chakaloklarda) asosan organik extiyojlar (masalanҮ ovkatlanish, tashkalikni kondirish, uxlash kabi) mavjud buladi. Bogchagacha tarbiya yoshidagi bolalar esa bundayo organik extiyojlardan tashkari ijtimoiy va intellektual extiyojlarning dastlabki kurtaklari yuzaga kela boshlaydi. MasalanҮ bogchagacha tarbiya yoshidagi bolalar yaxshi
23
gapira olmasalar xam, xaddan tashkari kizikuvchan buladilar. Ular kuzlariga kuringan xar bir narsani kullari bilan timirskilab ushlab kurgunlaricha tinib tinchimaydilar. Bogchagacha tarbiya yoshidagi bolalarda uchraydigan manashunday kizikuvchanlik ularda intellektual extiyojlarning yuzaga kelayotganidan dalolat beradi. Bogcha yoshidagi bolalarda ijtimoiy intellektual va axlokiy extiyojlar yakkol kurina boshlaydi. Agar bogchagacha tarbiya yoshidagi bola uzok vakt davomida yolgiz uzi biron uyinchok bilan mashgul bulib utira olsa, bogcha yoshidagi (xususan urta va kata gruppa bolalari) bola bunday yolgiz uynashga tokat kila olmaydi. Ularda uzlariga yakin bulagan katta odamlar va tegloshlari bilan munosabatda bulish extiyoji tugiladi. Ular tor oila doirasidagi munosabatlar bilan uz extiyojlarini kondira olmay kengrok doiradagi munosabatlarga intila boshlaydilar. Natijada bu yoshdagi bolalarning ijtimoiy munosabat va faoliyat doiralari tobora kengayib boradi. Bogcha yoshidagi bolalar tabiatlariga xos bulgan kuchli extiyojlardan yana biri xar narsani bilib olishga bulgan extiyojdir. Bolaning faoliyat doirasi kengaygan sari atrofidagi narsalarni bilishga karatilgan extiyojlari xam orta boradi. Bunga sabab bolada turmush tajribasining ozligidir. Xar bir narsa bola uchun yangilik bulib tuyuladi va bola uni xar tomonlama bilib olishga intila beradi. Shuning uchun xam ular juda kup savollar beradi. Bogcha yoshidagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida bogcha muxiti juda kata rol` uynaydi. Bogchadagi tartib , intizom va turli-tuman ta`limiy mashgulotlar bolalarda yuksak ijtimoiy, intellektual, axlokiy va gigienik extiyojlarning garmonik ravishda yuzaga kelish uchun sharoit tugdiradi. Psixologiya nuktai nazaridan Karaganda, odatlar uz moxiyati jixatidan extiyojga yakin narsalardir. Boshkacha kilib aytganda, turlicha odatlar kundalik xayotda takrorlana berishi natijasida vujudimizga juda singib ketib, extiyojga aylanib koladi. Shuning uchun bolalarda ijobiy va foydali extiyojlarni tarbiyalash deganda ularda ijobiy va foydali odatlarni xosil kilishni tushunamiz. Bogcha yoshidagi davrda xosil kilingan mustaxkam ijobiy odatlar (extiyojlar) kishining butun umri davomida saklanib koladi. Bogcha yoshidagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida kizikishning xam roli goyat kattadir. Kizikish, xuddi extiyoj kabi, bolani biron faoliyatga undovchi (xarakatga soluvchi) omillardan biridir. Kizikish deganda, biz vokelikdagi narsa va xodisalarni birmuncha chukurrok bilishga karatilgan maxsus intilishni tushunamiz. Demak, kizikish bilish jarayoni bilan boglik bulgan xar bir shaxsning murakkab sifatidir. Bogcha yoshidagi bolalar xama narsalarga birdek kizika bermaydilar.Ular ayrim narsalarga kuprok, boshka bir narsalarga kamrok kizikadilar. Lekin bogcha yoshidagi bolalarning kizikishlari kata odamlardagi kabi bir narsaga nisbatan kat`iy xamda mustaxkam bulmay, bir narsadan ikkinchi bir narsaga tez-tez kunib turadi. Bundan tashkari, bogcha yoshidagi bolalarning kizikishlari juda tarkok va yuzaki buladi. Ular narsa va xodisalarning moxiyati yoki natijalariga emas, balki shu narsa va xodisalarning uzigagina kizikadilar. Shu sababli bogcha yoshidagi bolalarda asosan bekaror va bevosita kizikishlar ustun turadi. Tarbiyachi bogchada turli mashgulotlar, ekskursiyalar, suxbatlar utkazish va kitoblar ukib berish bolalarda markazlashgan barkaror kizikishlarni yuzaga keltirishga xarakat kilishlari lozim. Bola psixologiyasining rivojlanishida kizikishning axamiyati shundaki, bola kizikkan narsasining mumkin kadar chukurrok bilishga tirishadi. Binobarin, uzok vakt davomida kizikkan narsasi bilan shugullanishdan zerikmaydi. Bu esa, uz navbatida, bolaning dikkati, irodasi kabi muxim psixik jarayonlarini rivojlantirish xamda mustaxkamlashga yordam beradi. Bolalarda biror soxaga nisbatan barvakt yuzaga kelgan kizikish kelajakda ularning shu soxasini yaxshi egallashlari uchun kandaydir tayyorgarlik rolini uynaydi. Bogchada bolalarning birgalikda ta`lim-tarbiya olishlari, birgalikda uynashlari va birgalikda ovkatlanishlari ularda kollektivizm tuygusini yuzaga keltira boshlaydi. Kupchilik bulib bir uyinni uynash yoki biron vazifani bajarishda uz xatti-xarakatlarini kelishib olish, rollarni taksimlash va bir- birlariga yordam berish kabi kollektiv xayotiga oid fazilatlar namoyon bulla boshlaydi. Birok bogcha yoshidagi davrda bolalar kollektivi endigina tarkib topa boshlayotganini unutmaslik lozim. Bolalar kollektivini mustaxkamlashda ularning kollektivdagi endigina yuzaga kelayotgan uzaro murakkab munosabatlari, ya`ni bir-biriga buysunish, bir-biriga yon bosish kabi munosabatlar katta rol` uynaydi xamda bolalarning psixik tarakkiyotiga yordam beradi. Bolalarning bunday uyinlarida pala-partishlik, tartibsizlik yuk.Chunonchi, ular kugirchoklarini yuvintiradilar, kiyintiradilar, ovkatlantiradilar sungra bogchaga olib boradilar, uxlatadilar va x.k. bunday kat`iy tartib bilan amalga oshiriladi. Ana shunday tartibli, sistemali faoliyatda bulishga odatlanish bogcha yoshidagi bolalar shaxsiy xislatlarining tarkib topishi uchun katta axamiyatga ega.
24
Bogcha yoshidagi bolalar jismoniy va psixik jixatdan xam etarli darajada rivojlanganliklari tufayli ular oddiygina mexnat topshirklarini bajara oladilar. Bolalarning ijodiy xarakatlari asosan uyin xamda tasviriy san`at faoliyatida (rasm chizish, loy ishi, kogozdan xar narsalar yasash kabi) namoyon buladi. Bolalar uzlarining uyin va tasviriy faoliyatlarida kattalarning mexnatlarini tankidiy tarzda kayta tiklab, mexnat xayotini faol ravishda uzlashtira boshlaydilar. Bu ularning mexnat faoliyatiga tayyorlanishlarida kata axamiyatga egadir. Bogcha yoshidagi bolalarning uz xatti-xarakatlarini ma`lum vazifalarni ado etishga buysundira olishlari, tobora kuchayib borayotgan kizikish va erishgan akliy tarakkiyot darajalari ularni ma`lum ta`limiy programma asosida tarbiyalash imkonini beradi. Bogchada tugri yulga kuyilgan tarbiyaviy ishlar bolalarda mexnat faoliyatining dastlabki belgilari xamda bilimga kizikishni tarkib toptiradi. Bogcha xayotining kup kirrali va sermazmunligi bolalar bilish faoliyatlarining kengayishiga xamda chukurlashishiga yordam beradi. Bu esa asosiy bilish jarayonlari bulishi-idrok , tasavvur, xotira va tafakkur kabi jarayonlarning xarakterini uzgartirib yuboradi. Bogchagacha tarbiya yoshidagi bolalarda bu jarayonlar ularning uyin yoki biron amaliy faoliyatlari bilan birga namoyon buladi. Masalan, kichik yoshdagi bolalar Biron narsa bilan mashgul bulib turganlarida uni idrok kiladilar, ilgari xam shu narsa bilan mashgul bulganlarini eslaydilar va uni analiz va sintez kilib kuradilar. Bogcha yoshidagi bolalarda esa bu asosiy bilishijarayonlari bir-biridan differentsiyalashgan (ajratilgan) buladi. Bogcha yoshidagi bola biron uyinfaoliyati yoki biron narsa bilan mashgul bulishi jarayonidagina emas, balki bunday amaliy faoliyatdan tashkari xam biror narsa yoki xodisani idrok kilishi, tasavvur etishi, esida olib kolishi, esiga tushurishi xamda oddiy tarzda tafakkur kilishi mumkin. Shuning uchun bolaning bogcha yoshidagi davrida anna shu asosiy psixik jarayonlari va xususan tafakkur xamda nutk jarayonlari jadal rivojlanadi. Bolalar kattalar bilan bulgan munosabatlarida narsa va xodisalar xakida elemantar tushunchalar sistemasini egallab olib, tafakkur kilishga urgana boshlaydilar. Kichik va bogcha yoshidagi bolalarga xos bulgan G`nimagaO`G`, G`nima kiladiO`G`, G`nima keragi borO`G` kabi kup savollar ularni narsa va xodisalarning sabablari xakida fikr yurita boshlayotganliklaridan darak beradi. Bogcha yoshidagi bolalarning xis-tuygulari nixoyatda kuchli buladi. Ularning barcha xatti-xarakatlari kutarinki xissiy xolatda utadi. Bundan tashkari, bogcha yoshidagi bolalarning xis-tuygulari chukur va mustaxkam bulla boshlaydi. Bolalarda bogcha yoshidan boshlab axlokiy, intellektual va estetik xissiyotlarning eng soda turlari yuzaga kela boshlaydi. Bogcha yoshidan yuoshlab bolalarda iroda va irodaviy sifatlar xam tez rivojlana boshlaydi. Ularda uzining butun xatti-xarakatlarini ongli ravishda kuyilgan umumiy bir maksadga buysundirish ukuvi yuzaga kela boshlaydi. Bogcha yoshidagi bolalarda ayrim psixik jarayonlarning rivojlanishi bilan birga ularning shaxsi va shaxsiy xislatlari xam tarkib topa boshlaydi. Bolaning tashki muxitdagi narsa va xodisalar xamda uziga nisbatan bulgan tugri, okilona munosabatlarining asosi xudi shu davrda yuzaga keladi. Bundan tashkari, bogcha yoshidagi davrda bolaning kobiliyatlari tez rivojlanib, yangi-yangi extiyojlar va kizikishlari xosil buladi. Bola shaxsining ana shunday rivojlanib borishi natijasida uning xarakteriga oid xislatlar namoyon bula boshlaydi. Bogcha yoshidagi davrda bolada kanday xarakter xislatlari tarbiyalansa , bu xislatlar bolaning maktab yoshidagi davrida va xatto kata odam bulib etishganida xam namoyon buladi. Shuning uchun boshka yoshdagi davrida bolada ijobiy shaxsiy xislatlarning tarkib topishiga aloxida axamiyat berish zarur. Bolalar bogcha yoshidan boshlab xulk-atvorining axlokiy normalari va koidalarini intensiv ravishda uzgartira boshlaydilar. Ular uzlarining u yoki bu xatti-xarakatlariga kattalar tomonidan beriladigan baxolarga zur kizikish bilan karaydilar. Shuning uchun ular xamisha nima yaxshi-yu, nima yomonligini, kanday xarakat tugri-yu kanday xarakat notugriligini aniklashga intiladilar. Bunday ishda bolalarga xamisha yordam berish kerak, ularning bunday xarakatlarini kullab-kuvvatlash lozim. Lekin shuni esdan chikarmaslik kerakki, axlokiy norma Va koidalarni amalda kattalar xamda uz tengdoshlari bilan bulgan munosabatlarida kullay olish tajribasiga ega bulishi kerak. Shundagina bu axlokiy norma va koidalarni singdira oladi. Ana shuni nazarda tutib, bolalar bilan bulgan munosabatda axlok normalari va koidalaridan mutloko chetga chikmay, bu soxada ularga namunalar kursatishi kerak. Shunday kilib, yukorida aytib utganimizdek, bolaning bogcha yoshidagi davrida uning fakat psixik jarayonlarigina emas, balki shaxsi xamda shaxsiy sifatlari xam kamol topadi. Maktabga borish bolalarning xayotida juda kata vokeadir. Maktab xayoti bolalarga Yangi bir dunyoni ochib beradi, maktab davrida bolalarning asosiy faoliyatlari
25
uzgaradi. Maktab yoshidan boshlab bolalarning asosiy faoliyatlari, asosiy vazifalari ukish, fan asoslarini puxta uzgartirish bulib koladi. etti yoshli bolalar uchun Yangi faoliyat bulgan ukish ulardan Yangi sifat, yangi xususiyatlarga ega bulishlarini talab kiladi. Ukish faoliyati uchun bolalarda barkaror dikkat, utkir zexn, mustaxkam xotira, bir kadar tafakkur, yaxshi nutk, iroda va shuning bilan birga mustakillik, batartiblik xislari bulishi kerak. Bolalarning maktabga utishlari ularning yaslidan bogchaga utishlariga Karaganda murakkab boskichdir. Shuni xam nazarda tutish lozimki bolalar maktabga utishlari natijasida ularning ijtimoiy xolatlarida xam uzgarishlar yuz beradi. MasalanҮ etti yoshga yakinlashgan bolalar bogchada G`kattaG`, ya`ni kata gruppa bolalari deb xisoblanar edilar. Maktabga utishlari bilan yana G`eng kichiklarG` katoriga tushib koladilar. etti yoshdagi bolalarning maktabga utishlari bilan yuzaga keladigan anna shunday jiddiy uzgarishlarni nazarda tutib, ularni maktabdagi yangi xayotga xar tomonlama tayyorlash kerak. Ma`lumki, bolalar bogchasining asosiy vazifalaridan biri bolalarga xar tomonlama tarbiya berib, ularni tarakkiyot darajalarining maktabda ukiy oladigan kilishdan iboratdir. Bu esa uz navbatida maktabdagi ukish ishlari bilan bogchadagi ta`lim-tarbiya ishlari urtasida ma`lum izchillik bulishini talab kiladi.
Bogchada bolalarning jismoniy usishlariga kanchalik e`tibor berilsa, uning akliy va aylokiy usishlariga xam shunchalik e`tibor beriladi. Bolalarning maktabga chikishlari doimo nazarda tutilib ular bilan utkaziladigan ta`limiy mashgulotlarda bolalarning idroki, dikkati, tasavvuri, xotiralari, xayol xamda tafakkurlari, irodaviy sifatlari sistemali ravishda tarakkiy ettirib boriladi.
Shuni aloxida ta`kidlab utish lozimki, bolalarni maktabdagi ukish jarayoniga tayyorlashda ularning nutkini ustirish juda zaruriy shartlardandir. Bu masalani uz davrida mashxur rus pedagoglaridan K.D.Ushinskiy xam ta`kidlabutgan edi. K.D.Ushinskiyning kursatishicha, bolalarning nutkni egallashlari ularning maktabdagi ukishga tayyor ekanliklarini kursatuvchi eng ishonchli dalildir. Shuning uchun maktabdagi ukishga tayyorlashda ularning uz ona tillarini yaxshi, puxta urganishlariga, ya`ni suz boyligini orttirishga, tugri talaffuz kilishlariga va tula xamda tugri jumla tuza olishlariga axamiyat berish kerak. Bogcha bolalarini maktabga tayyorlashda ularning kizikishlaridan foydalanish lozim. Kata gruppa bolalari maktab xayoti bilan juda kizika boshlaydilar. Bogcha bolalaridagi bunday kizikishni tarbiyachi kullab-kuvvatlashi va yanada ortirib borishi kerak. Buning uchun maktab va unda ukish xakida kizikarli suxbatlar utkazish xamda yakin atrofdagi maktabga ekskursiya uyushtirish yaxshi natija beradi. Shu narsa dikkatga sazovorki, bogchalardagi etti yoshga tulgan bolalarning xammasi xam maktabdagi ukish mashgulotlariga bab-baravar tayyor bulavermaydilar. Ayrim bolalar maktabdagi yangi sharoitga tez kirishib keta olmaydilar. Ularda ukish mashgulotlari uchun kandaydir bir xususiyat etmayotgandek kurinadi. Bu urinda shunday bir savol tugiladi. Bolalarni kay paytda psixologik jixatdan maktabdagi ukish jarayoniga tayyor deb xisoblash mumkinO` Ayrim psixologlarning fikricha, bola maktabda ukish uchun atrofdagi narsa va xodisalarga doir anchagina tasavvur va tushunchalarga ega bulishi xamda ma`lum darajada akliy jixatdan usgan bulishi lozim. Lekin bu bolaning ukishga tayyor ekanligini aniklashda xal kiluvchi omil emas, chunki bu erda yosh masalasi xam bor. Boshka bir omillar esa bolaning ukishga tayyor ekanini aniklashdagi asosiy narsa iroda sifatlarining etilganligidadir deydilar. Bu fikr bir yoklamalikka yul kuyishdan boshka narsa emas. etti yoshga tulish davri gudaklikning tugllanishi va usmirlikning boshlanishi davriga tugri keladi. Xudi ana shu davrdan boshlab bolalarda uz-uzini anglash tarkib topa boshlaydi. Shuning uchun xam shu davrdan boshlab bolalarni sistemali ukitishga utish maksadga muvofikdir. X.D, Ushinskiyning fikricha, bolaning maktabdagi ukish faoliyatiga tayyorligi ayrim psixik jarayonlarning tarakiyot darajasi bilangina emas,balki bola shaxsining umimiy tarakkiyot darajasi bilan aniklanadi. Shunday kilib,bolaning maktabdagi ukishga tayyorligi shaxsni ijtimoiy etuklik boskichlaridan biridir.Lekin ijtimoiy tarakiyotning bunday etuklik boskichiga bola uz-uzidan kutarilmaydi.Uni bu boskichga bogchadagi va oiladagi butun ta`lim-tarbiya ishi kutaradi.Bola etti yoshga tulganda u jismoniy jixatdan ancha usadi,uzini idora kilishga,nojuya xatti-xarakatlardan uzini tiyishga,xulk-atvor koidalarini uzlashtirishga xarakat kiladi.Uuzini bemalol eplaydigan buladi,uz kuchiga yarasha mexnat kila oladi,kollektivda yashashga kunika boshlaydi.Bu davrda bolaning turmush tajribasi anchagina ortadi,kup narsalarni nomini va ulardan kanday foydalanishni biladi.Xotirasi va tasavvurlari usib,kupgina she`r va xikoyalarni yoddan bilib oladi. etti yoshli bolaning nutki ma`lum darajada rivojalanib, Suz zapaslari kupayadi, natijada u uz urtoklari va kattalar
26
bilan erkin
suxbat kiladigan buladi. etti
yoshga tulgan
bolalarda xarakatlar xam mustaxkamlanadi.Ukaychi, igna,kalam,ruchka kabi kurollardan foydalanish malakasini egalay boshlaydi.Birok bu davrda xam bolada beixtiyor faollik xam ustunlik kiladi.Shu sababli bolani kiziktiradigan yoki unga kuchli ta`sir kiladigan narsalar uning dikkatini uziga jalb kiladi.Shuni xam aytish kerakki,etti yoshli bola maktabga chikkandan keyin xaki xam juda katta urin egallaydi. Bola ukish mashgulotlaridan bush paytida xar- xil uyinlarni uynashda davom etaveradi. Uyin prottsessida bola uz-uzini idora kilishga, uz xarakatlarini uyin koidalariga buy sundirishga javobgarlikni sezishga, kollektiv manfaatini ustun kuyishga odatlanadi. Uyin va bogchadagi ditaktik mashgulotlar jarayonida bolalarning akl idroki, xotira va tafakkuri usadi. Buar uz navbatida, bolaning maktabda ukiy olishi uchun psixologik zamin tayyorlaydi. Bunday zaminni tayyorlash va mustaxkamlashda, albatta oilada xamda bolalar bogchasida olib borilgan ta`lim tarbiya ishlari xal kiluvchi axamiyatga egadir.
1.
Sensor tarakkiyot deganda nimani tushunasizO` 2.
Bolaning akliy tarakkiyoti xakida gapirib Bering. 3.
Bolani maktab ta`limiga jismoniy va psixologik tayyorgarligi nimalardan iboratO`
Sensor tarakkiyotҢ barkaror dikkat, mexanik esda olib kolishҢ mantikiy esda olib kolishҢ boglanishli nutkҢ ma`noli nutkҢ kurgazmali-obrazli tafakkurҢ tasavvur xayoliҢ ijodiy xayol. 27
Adabiyotlar ruyxati.
1. I.Karimov. «Barkamol avlod orzusi». 1998 y. 2.
3.
I.Karimov. «Uzbekiston XXI asr busagasida» 1992 y. 4.
M.Voxidov. «Bolalar psixologiyasi». Toshkent. 1992 y. 5.
K.Daminov. U.Otavaliev. X.Ibroximov. «Psixologiyadan topshiriklar» Toshkent. 1992 y. 6.
P.Leventuev. A.Askarxujaev. V.Chudnovskiy. M.Voxidov. «Bolalar psixologiyasi ocherklari» . 7.
8.
P.Xoxlova. «Psixologiyadan seminar va laboratoriya mashgulotlari». 1992 y. 9.
E.Goziev. «Psixologiya». Toshkent. 1992 y. 10.
K.Abdullaeva. «Nutk ustirish». 1990 y.
Download 365.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling