Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika


Mavzu 6. Bogcha yoshi davrining psixologik xususiyatlari


Download 365.54 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana23.08.2017
Hajmi365.54 Kb.
#14112
1   2   3   4

Mavzu 6. Bogcha yoshi davrining psixologik xususiyatlari. 

 

Reja: 


1.

 

Bogcha yoshi bolalarining sensor tarakkiyoti. 



2.

 

Bogcha yoshi bolalarining akliy tarakkiyoti. 



3.

 

Bogcha yoshi bolalarida xis-tuygular va irodaning kurinishi. 



4.

 

Bolani maktab ta`limiga tayyorlashning psixologik masalalari. 



 

 

 



Bolaning  q  yoshdan  o`  yoshgacha  bulgan  bogcha  yoshi  bolalik  davrining  kata  bir  kismini 

tashkil  tadi.  Asosan  manna  shu  davrdan  boshlab  bolaning  mustakil  faoliyatlari  rivojlanadi  xamda 

shaxsiy  individual  xususiyatlari  (insoniy  fazilatlari)    tarkib  topa  boshlaydi.  Mashxur  rus 

pedagoglaridan  P.F.Lestgafning  fikricha,  insonning  bogcha  yoshidagi  davri  shunday  bir  davrki,  anna 

shu  davr  mobaynida  kelgusida  kanday  xarakter  xislatlari  paydo  bulishi  belgilanadi  va  axlokiy 

sifatlarining asoslari yuzaga keladi. 

Bola  bogcha  yoshiga  etgach,  uning  psixik  tarakkiyotida  jiddiy  uzgarishlar  yuzaga  keladi. 

Chunki  xuddi  anna  shu  davrdan  boshlab  bolaning  mustakil  faoliyati  anchagina  kuchaya  boshlaydi. 

Bogcha yoshidagi bola mustakil faoliyatda bulla olishi uchun zarur bulgan ikkita kudratli kuchga ega. 

Birinchidan,  ma`lum  darajada  uziga  buysundirilgan  xarakat  apparatiga,  ikkinchidan  esa,  atrofidagi 

kata odamlar va uz tengdoshlari bilan bir kadar erkin  munosabatda bulla oladigan nutkka ega. Mana 

shuning  uchun  bu  yoshdagi  bolalarning  xulk-atvorlari,  xatti-xarakatlari,  kizikish  va  extiyojlari 

bogchaga tarbiya yoshidagi bolalarnikidan keskin fark kiladi. Bu esa, uz navbatida, bogcha yoshidagi 

bolalar  bilan    bogchagacha  tarbiya  yoshidagi  bolalar  ta`lim-tarbiyasiga  xam  utrlicha    munosabatda 

bulishni  takozo  kiladi.  Bogcha  yoshidagi  davrda  bolaning  barcha  psixik  jarayonlari  jadal  rivojlana 

borib, uning tashki muxit bilan bulgan munosabatlarida anchagina uzgarishlarni  yuzaga keltiradi. Bir 

tomondan, bola bogcha yoshiga etgach, kattalarning doimiy yordamlaridan ancha ozod bulib, ulardan 

bir  kadar  uzoklashadi,  ikkinchi  tomondan,  kattalar  bilan  bulgan  munosabatlari  murakkab,  kup 

tomonlama  xarakter  kasb  eta  boshlaydi.  Shu  narsa  xarakterliki,  kichik  bogcha  yoshidagi  bola  dimiy 

yordam  va  gamxurlik  talab  kiladigan  ob`ektdan  sekin-astalik  bilan  oila  xolida  bogcha  bolalar 

gruppasining  faol  a`zosiga  aylana  boshlaydi.  Demak,  bu  davrdan  boshlab,  muxtojlikdan  kutilib,  uzi 

xam  boshkalarga  ma`lum  darajada  yordam  bera  oladigan,  uzining  burchi,  vazifalari,  kizikishlari 

xamda   xilma-xil extiyojlariga ega bulgan shaxsga, jamoa a`zosiga aylana boshlaydi. 

Bogcha  yoshidagi  bolalarning  psixik  jixatdan  rivojlanishlarida  ularda  paydo  buladigan  xilma-

xil  extiyoj  va  kizikishlar  bolalarni  u  yoki  bu  xarakatga  undovchi,  ularni  ishga  soluvchi  (omil) 

xisoblanadi.  Ma`lumki,  ilk  yoshdagi  bolalarda  (Yangi  chakaloklarda)  asosan  organik  extiyojlar 

(masalanҮ  ovkatlanish,  tashkalikni  kondirish,  uxlash  kabi)  mavjud  buladi.  Bogchagacha  tarbiya 

yoshidagi  bolalar  esa  bundayo  organik  extiyojlardan  tashkari  ijtimoiy    va  intellektual  extiyojlarning 

dastlabki  kurtaklari  yuzaga  kela  boshlaydi.    MasalanҮ  bogchagacha  tarbiya  yoshidagi  bolalar  yaxshi 


 

23 


gapira olmasalar xam, xaddan tashkari kizikuvchan buladilar. Ular kuzlariga kuringan xar bir narsani 

kullari  bilan  timirskilab  ushlab  kurgunlaricha  tinib  tinchimaydilar.  Bogchagacha  tarbiya  yoshidagi 

bolalarda  uchraydigan  manashunday  kizikuvchanlik  ularda  intellektual  extiyojlarning  yuzaga 

kelayotganidan  dalolat  beradi.  Bogcha  yoshidagi  bolalarda  ijtimoiy  intellektual  va  axlokiy  extiyojlar 

yakkol  kurina  boshlaydi.  Agar  bogchagacha  tarbiya  yoshidagi  bola  uzok  vakt  davomida  yolgiz  uzi 

biron uyinchok bilan mashgul bulib utira olsa, bogcha yoshidagi (xususan urta va kata gruppa bolalari) 

bola  bunday  yolgiz  uynashga  tokat  kila  olmaydi.  Ularda  uzlariga  yakin  bulagan    katta  odamlar  va 

tegloshlari bilan munosabatda bulish extiyoji tugiladi. Ular tor oila doirasidagi munosabatlar bilan uz 

extiyojlarini  kondira  olmay  kengrok  doiradagi  munosabatlarga  intila  boshlaydilar.  Natijada  bu 

yoshdagi  bolalarning  ijtimoiy  munosabat  va  faoliyat  doiralari  tobora  kengayib  boradi.  Bogcha 

yoshidagi bolalar tabiatlariga xos bulgan kuchli extiyojlardan yana biri xar narsani bilib olishga bulgan 

extiyojdir. Bolaning faoliyat doirasi kengaygan sari atrofidagi narsalarni bilishga karatilgan extiyojlari 

xam orta boradi. Bunga sabab bolada turmush tajribasining ozligidir. Xar bir narsa bola uchun yangilik 

bulib tuyuladi va bola uni xar tomonlama bilib olishga intila beradi. Shuning uchun xam ular juda kup 

savollar  beradi.  Bogcha  yoshidagi  bolalarning  psixik  jixatdan  rivojlanishlarida  bogcha  muxiti  juda 

kata  rol`  uynaydi.  Bogchadagi  tartib  ,  intizom  va turli-tuman  ta`limiy  mashgulotlar  bolalarda  yuksak 

ijtimoiy,  intellektual,  axlokiy  va  gigienik  extiyojlarning  garmonik  ravishda  yuzaga  kelish  uchun 

sharoit  tugdiradi.  Psixologiya  nuktai  nazaridan  Karaganda,  odatlar  uz  moxiyati  jixatidan  extiyojga 

yakin  narsalardir.  Boshkacha  kilib  aytganda,  turlicha  odatlar  kundalik  xayotda  takrorlana  berishi 

natijasida vujudimizga juda singib ketib, extiyojga aylanib koladi. Shuning uchun bolalarda ijobiy va 

foydali  extiyojlarni  tarbiyalash  deganda  ularda  ijobiy  va  foydali  odatlarni  xosil  kilishni  tushunamiz. 

Bogcha  yoshidagi  davrda  xosil  kilingan  mustaxkam  ijobiy  odatlar  (extiyojlar)  kishining  butun  umri 

davomida saklanib koladi. Bogcha yoshidagi bolalarning psixik jixatdan rivojlanishlarida kizikishning 

xam  roli  goyat  kattadir.  Kizikish,  xuddi  extiyoj  kabi,  bolani  biron  faoliyatga  undovchi  (xarakatga 

soluvchi)  omillardan  biridir.    Kizikish  deganda,  biz  vokelikdagi  narsa  va  xodisalarni  birmuncha 

chukurrok  bilishga  karatilgan  maxsus  intilishni  tushunamiz.  Demak,  kizikish  bilish  jarayoni  bilan 

boglik bulgan xar bir shaxsning murakkab sifatidir. Bogcha yoshidagi bolalar xama narsalarga birdek 

kizika  bermaydilar.Ular  ayrim  narsalarga    kuprok,  boshka  bir  narsalarga  kamrok  kizikadilar.  Lekin 

bogcha  yoshidagi  bolalarning  kizikishlari  kata  odamlardagi  kabi  bir  narsaga  nisbatan  kat`iy  xamda 

mustaxkam bulmay, bir  narsadan  ikkinchi bir narsaga tez-tez kunib turadi. Bundan tashkari, bogcha 

yoshidagi bolalarning kizikishlari juda tarkok va yuzaki buladi. Ular narsa va xodisalarning moxiyati 

yoki  natijalariga  emas,  balki  shu  narsa  va  xodisalarning  uzigagina  kizikadilar.  Shu  sababli  bogcha 

yoshidagi  bolalarda  asosan  bekaror  va  bevosita  kizikishlar  ustun  turadi.  Tarbiyachi  bogchada  turli 

mashgulotlar,  ekskursiyalar,  suxbatlar  utkazish  va  kitoblar  ukib  berish    bolalarda  markazlashgan 

barkaror kizikishlarni yuzaga keltirishga xarakat kilishlari lozim. 

Bola  psixologiyasining  rivojlanishida  kizikishning  axamiyati  shundaki,  bola  kizikkan 

narsasining  mumkin  kadar  chukurrok  bilishga  tirishadi.  Binobarin,  uzok  vakt  davomida  kizikkan 

narsasi bilan shugullanishdan zerikmaydi. Bu esa, uz navbatida, bolaning dikkati, irodasi kabi muxim 

psixik  jarayonlarini  rivojlantirish  xamda  mustaxkamlashga  yordam  beradi.  Bolalarda  biror  soxaga 

nisbatan  barvakt  yuzaga  kelgan  kizikish  kelajakda  ularning  shu  soxasini  yaxshi  egallashlari  uchun 

kandaydir tayyorgarlik rolini uynaydi. 

Bogchada  bolalarning  birgalikda  ta`lim-tarbiya  olishlari,  birgalikda  uynashlari  va  birgalikda 

ovkatlanishlari  ularda  kollektivizm  tuygusini  yuzaga  keltira  boshlaydi.  Kupchilik  bulib  bir  uyinni 

uynash  yoki  biron  vazifani  bajarishda  uz  xatti-xarakatlarini  kelishib  olish,  rollarni  taksimlash  va  bir-

birlariga yordam berish kabi  kollektiv xayotiga oid fazilatlar namoyon bulla boshlaydi. Birok bogcha 

yoshidagi  davrda  bolalar  kollektivi  endigina  tarkib  topa  boshlayotganini  unutmaslik  lozim.  Bolalar 

kollektivini  mustaxkamlashda  ularning  kollektivdagi    endigina  yuzaga  kelayotgan  uzaro  murakkab 

munosabatlari,  ya`ni bir-biriga buysunish, bir-biriga  yon bosish kabi munosabatlar katta  rol` uynaydi 

xamda bolalarning psixik tarakkiyotiga yordam beradi. 

Bolalarning bunday uyinlarida pala-partishlik, tartibsizlik yuk.Chunonchi, ular kugirchoklarini 

yuvintiradilar,  kiyintiradilar,  ovkatlantiradilar  sungra  bogchaga  olib  boradilar,  uxlatadilar  va  x.k. 

bunday  kat`iy  tartib  bilan  amalga  oshiriladi.  Ana  shunday  tartibli,  sistemali  faoliyatda  bulishga 

odatlanish bogcha  yoshidagi bolalar shaxsiy xislatlarining tarkib topishi uchun katta axamiyatga  ega. 


 

24 


Bogcha yoshidagi bolalar jismoniy va psixik jixatdan xam etarli darajada rivojlanganliklari tufayli ular 

oddiygina  mexnat  topshirklarini  bajara  oladilar.  Bolalarning  ijodiy  xarakatlari  asosan  uyin  xamda 

tasviriy san`at faoliyatida (rasm chizish, loy ishi, kogozdan xar narsalar yasash kabi) namoyon buladi. 

Bolalar uzlarining uyin va tasviriy faoliyatlarida kattalarning mexnatlarini tankidiy tarzda kayta tiklab, 

mexnat  xayotini  faol  ravishda  uzlashtira  boshlaydilar.  Bu  ularning  mexnat  faoliyatiga 

tayyorlanishlarida kata axamiyatga egadir. 

Bogcha yoshidagi bolalarning uz xatti-xarakatlarini ma`lum vazifalarni ado etishga buysundira 

olishlari,  tobora  kuchayib  borayotgan  kizikish  va  erishgan  akliy  tarakkiyot  darajalari  ularni  ma`lum 

ta`limiy  programma  asosida  tarbiyalash  imkonini  beradi.  Bogchada  tugri  yulga  kuyilgan  tarbiyaviy 

ishlar bolalarda mexnat faoliyatining dastlabki belgilari xamda bilimga kizikishni tarkib toptiradi. 

Bogcha  xayotining  kup  kirrali  va  sermazmunligi  bolalar  bilish  faoliyatlarining  kengayishiga 

xamda chukurlashishiga yordam beradi. Bu esa asosiy bilish jarayonlari bulishi-idrok , tasavvur, xotira 

va  tafakkur  kabi  jarayonlarning  xarakterini  uzgartirib  yuboradi.  Bogchagacha  tarbiya  yoshidagi 

bolalarda  bu  jarayonlar  ularning  uyin  yoki  biron  amaliy  faoliyatlari  bilan  birga  namoyon  buladi. 

Masalan,  kichik  yoshdagi  bolalar  Biron  narsa  bilan  mashgul  bulib  turganlarida  uni  idrok  kiladilar, 

ilgari  xam  shu  narsa  bilan  mashgul  bulganlarini  eslaydilar  va  uni  analiz  va  sintez  kilib  kuradilar. 

Bogcha  yoshidagi  bolalarda  esa  bu  asosiy  bilishijarayonlari  bir-biridan  differentsiyalashgan 

(ajratilgan) buladi. Bogcha yoshidagi bola biron uyinfaoliyati yoki biron narsa bilan  mashgul bulishi 

jarayonidagina  emas,  balki  bunday  amaliy  faoliyatdan  tashkari  xam  biror  narsa  yoki  xodisani  idrok 

kilishi, tasavvur etishi, esida olib kolishi, esiga tushurishi xamda oddiy tarzda tafakkur kilishi mumkin. 

Shuning  uchun  bolaning  bogcha  yoshidagi  davrida  anna  shu  asosiy  psixik  jarayonlari  va  xususan 

tafakkur xamda nutk jarayonlari jadal rivojlanadi. Bolalar kattalar bilan bulgan munosabatlarida narsa 

va  xodisalar  xakida  elemantar  tushunchalar  sistemasini  egallab  olib,  tafakkur  kilishga  urgana 

boshlaydilar.  Kichik  va  bogcha  yoshidagi  bolalarga  xos  bulgan  G`nimagaO`G`,  G`nima  kiladiO`G`, 

G`nima  keragi  borO`G`  kabi  kup  savollar  ularni  narsa  va  xodisalarning  sabablari  xakida  fikr  yurita 

boshlayotganliklaridan  darak  beradi.  Bogcha  yoshidagi  bolalarning    xis-tuygulari  nixoyatda  kuchli 

buladi.  Ularning  barcha  xatti-xarakatlari  kutarinki  xissiy  xolatda  utadi.    Bundan  tashkari,  bogcha 

yoshidagi bolalarning xis-tuygulari chukur va mustaxkam bulla boshlaydi. Bolalarda bogcha yoshidan 

boshlab axlokiy, intellektual va estetik xissiyotlarning eng soda turlari yuzaga kela boshlaydi. Bogcha 

yoshidan  yuoshlab  bolalarda  iroda  va  irodaviy  sifatlar  xam  tez  rivojlana  boshlaydi.  Ularda  uzining 

butun  xatti-xarakatlarini  ongli  ravishda  kuyilgan  umumiy  bir  maksadga  buysundirish  ukuvi  yuzaga 

kela boshlaydi. 

Bogcha yoshidagi bolalarda ayrim psixik jarayonlarning rivojlanishi bilan birga ularning shaxsi 

va  shaxsiy  xislatlari xam  tarkib  topa  boshlaydi.  Bolaning  tashki  muxitdagi  narsa  va  xodisalar  xamda 

uziga nisbatan bulgan tugri, okilona munosabatlarining asosi xudi shu davrda  yuzaga keladi. Bundan 

tashkari,  bogcha  yoshidagi  davrda  bolaning  kobiliyatlari  tez  rivojlanib,  yangi-yangi  extiyojlar  va 

kizikishlari  xosil  buladi.  Bola  shaxsining  ana  shunday  rivojlanib  borishi  natijasida  uning  xarakteriga 

oid  xislatlar  namoyon  bula    boshlaydi.  Bogcha  yoshidagi  davrda  bolada  kanday  xarakter  xislatlari 

tarbiyalansa  ,  bu  xislatlar  bolaning  maktab  yoshidagi  davrida  va  xatto  kata  odam  bulib  etishganida 

xam  namoyon  buladi.  Shuning  uchun  boshka  yoshdagi  davrida  bolada  ijobiy  shaxsiy  xislatlarning 

tarkib  topishiga  aloxida  axamiyat  berish  zarur.  Bolalar  bogcha  yoshidan  boshlab  xulk-atvorining 

axlokiy  normalari  va  koidalarini  intensiv  ravishda  uzgartira  boshlaydilar.  Ular  uzlarining  u  yoki  bu 

xatti-xarakatlariga  kattalar  tomonidan  beriladigan  baxolarga  zur  kizikish  bilan  karaydilar.  Shuning 

uchun  ular  xamisha  nima  yaxshi-yu,  nima  yomonligini,  kanday  xarakat  tugri-yu  kanday  xarakat 

notugriligini  aniklashga  intiladilar.  Bunday  ishda  bolalarga  xamisha  yordam  berish  kerak,  ularning 

bunday xarakatlarini kullab-kuvvatlash lozim. Lekin shuni esdan chikarmaslik kerakki, axlokiy norma 

Va koidalarni amalda kattalar xamda uz tengdoshlari bilan bulgan munosabatlarida kullay olish 

tajribasiga  ega  bulishi  kerak.  Shundagina  bu  axlokiy  norma  va  koidalarni  singdira  oladi.  Ana  shuni 

nazarda  tutib,  bolalar  bilan  bulgan  munosabatda  axlok  normalari  va  koidalaridan  mutloko  chetga 

chikmay,  bu  soxada  ularga  namunalar  kursatishi  kerak.  Shunday  kilib,  yukorida  aytib  utganimizdek, 

bolaning  bogcha  yoshidagi  davrida  uning  fakat  psixik  jarayonlarigina  emas,  balki  shaxsi  xamda 

shaxsiy sifatlari xam kamol topadi. Maktabga borish bolalarning xayotida juda kata vokeadir. Maktab 

xayoti  bolalarga  Yangi  bir  dunyoni  ochib  beradi,  maktab  davrida  bolalarning  asosiy  faoliyatlari 


 

25 


uzgaradi.  Maktab  yoshidan  boshlab  bolalarning  asosiy  faoliyatlari,  asosiy  vazifalari  ukish,  fan 

asoslarini puxta uzgartirish  bulib koladi. etti yoshli bolalar uchun Yangi faoliyat bulgan ukish ulardan 

Yangi  sifat,  yangi  xususiyatlarga    ega  bulishlarini    talab  kiladi.    Ukish  faoliyati  uchun  bolalarda 

barkaror dikkat, utkir zexn, mustaxkam xotira, bir kadar tafakkur, yaxshi nutk, iroda  va shuning bilan 

birga  mustakillik,  batartiblik  xislari  bulishi  kerak.  Bolalarning  maktabga  utishlari  ularning  yaslidan 

bogchaga  utishlariga  Karaganda  murakkab  boskichdir.  Shuni  xam  nazarda  tutish  lozimki  bolalar 

maktabga  utishlari  natijasida  ularning  ijtimoiy  xolatlarida  xam  uzgarishlar  yuz  beradi.  MasalanҮ  etti 

yoshga  yakinlashgan    bolalar  bogchada  G`kattaG`,  ya`ni  kata  gruppa  bolalari  deb  xisoblanar  edilar. 

Maktabga  utishlari  bilan  yana  G`eng  kichiklarG`  katoriga  tushib  koladilar.  etti  yoshdagi  bolalarning 

maktabga  utishlari  bilan  yuzaga  keladigan  anna  shunday  jiddiy  uzgarishlarni  nazarda  tutib,  ularni 

maktabdagi  yangi  xayotga  xar  tomonlama  tayyorlash  kerak.  Ma`lumki,  bolalar  bogchasining  asosiy 

vazifalaridan  biri  bolalarga  xar  tomonlama  tarbiya  berib,  ularni  tarakkiyot  darajalarining  maktabda 

ukiy  oladigan  kilishdan  iboratdir.  Bu  esa  uz  navbatida  maktabdagi  ukish  ishlari  bilan  bogchadagi 

ta`lim-tarbiya ishlari urtasida ma`lum izchillik bulishini talab kiladi. 

 

Bogchada  bolalarning  jismoniy  usishlariga  kanchalik  e`tibor  berilsa,  uning  akliy  va 



aylokiy  usishlariga  xam  shunchalik  e`tibor  beriladi.  Bolalarning  maktabga  chikishlari  doimo  nazarda 

tutilib ular bilan utkaziladigan ta`limiy mashgulotlarda bolalarning idroki, dikkati, tasavvuri, xotiralari, 

xayol xamda tafakkurlari, irodaviy sifatlari sistemali ravishda tarakkiy ettirib boriladi. 

 

Shuni  aloxida  ta`kidlab  utish  lozimki,  bolalarni  maktabdagi  ukish  jarayoniga 



tayyorlashda ularning nutkini ustirish juda zaruriy shartlardandir. Bu masalani uz davrida mashxur rus 

pedagoglaridan K.D.Ushinskiy xam ta`kidlabutgan edi. K.D.Ushinskiyning kursatishicha, bolalarning 

nutkni  egallashlari  ularning  maktabdagi  ukishga  tayyor  ekanliklarini  kursatuvchi  eng  ishonchli 

dalildir.  Shuning  uchun  maktabdagi  ukishga  tayyorlashda  ularning  uz  ona  tillarini  yaxshi,  puxta 

urganishlariga, ya`ni suz boyligini orttirishga, tugri talaffuz kilishlariga va tula xamda tugri jumla tuza 

olishlariga axamiyat berish kerak.  Bogcha bolalarini maktabga tayyorlashda ularning kizikishlaridan 

foydalanish  lozim.  Kata  gruppa  bolalari  maktab  xayoti  bilan  juda  kizika  boshlaydilar.  Bogcha 

bolalaridagi  bunday  kizikishni  tarbiyachi  kullab-kuvvatlashi  va  yanada  ortirib  borishi  kerak.  Buning 

uchun  maktab  va  unda  ukish  xakida  kizikarli  suxbatlar  utkazish  xamda  yakin  atrofdagi  maktabga  

ekskursiya uyushtirish yaxshi natija beradi. Shu  narsa dikkatga sazovorki, bogchalardagi  etti yoshga 

tulgan  bolalarning  xammasi  xam  maktabdagi  ukish  mashgulotlariga  bab-baravar  tayyor 

bulavermaydilar. Ayrim bolalar maktabdagi yangi sharoitga tez kirishib keta olmaydilar. Ularda ukish 

mashgulotlari  uchun  kandaydir  bir  xususiyat  etmayotgandek  kurinadi.    Bu  urinda  shunday  bir  savol 

tugiladi.  Bolalarni  kay  paytda  psixologik  jixatdan  maktabdagi  ukish  jarayoniga  tayyor  deb  xisoblash 

mumkinO` Ayrim psixologlarning fikricha, bola maktabda ukish uchun atrofdagi narsa va xodisalarga 

doir  anchagina  tasavvur  va  tushunchalarga  ega  bulishi  xamda  ma`lum  darajada  akliy  jixatdan  usgan 

bulishi lozim. Lekin bu bolaning ukishga tayyor ekanligini aniklashda xal kiluvchi omil emas, chunki 

bu erda yosh masalasi xam bor. Boshka bir omillar esa bolaning ukishga tayyor ekanini aniklashdagi 

asosiy  narsa  iroda  sifatlarining  etilganligidadir    deydilar.  Bu  fikr  bir  yoklamalikka  yul  kuyishdan 

boshka  narsa  emas.  etti  yoshga  tulish  davri  gudaklikning  tugllanishi  va  usmirlikning  boshlanishi 

davriga tugri keladi.  Xudi ana shu davrdan boshlab bolalarda uz-uzini anglash tarkib topa boshlaydi. 

Shuning  uchun  xam  shu  davrdan  boshlab  bolalarni  sistemali  ukitishga  utish  maksadga  muvofikdir. 

X.D,  Ushinskiyning  fikricha,  bolaning  maktabdagi  ukish  faoliyatiga  tayyorligi  ayrim  psixik 

jarayonlarning  tarakiyot  darajasi  bilangina  emas,balki  bola  shaxsining  umimiy  tarakkiyot  darajasi 

bilan  aniklanadi.  Shunday  kilib,bolaning  maktabdagi  ukishga  tayyorligi  shaxsni  ijtimoiy  etuklik 

boskichlaridan  biridir.Lekin  ijtimoiy  tarakiyotning  bunday  etuklik  boskichiga  bola  uz-uzidan 

kutarilmaydi.Uni  bu  boskichga  bogchadagi  va  oiladagi  butun  ta`lim-tarbiya  ishi  kutaradi.Bola  etti 

yoshga tulganda u jismoniy jixatdan ancha usadi,uzini idora kilishga,nojuya xatti-xarakatlardan uzini 

tiyishga,xulk-atvor  koidalarini  uzlashtirishga  xarakat  kiladi.Uuzini  bemalol  eplaydigan  buladi,uz 

kuchiga  yarasha  mexnat  kila  oladi,kollektivda  yashashga  kunika  boshlaydi.Bu  davrda  bolaning 

turmush  tajribasi  anchagina  ortadi,kup  narsalarni  nomini  va  ulardan  kanday  foydalanishni 

biladi.Xotirasi  va  tasavvurlari  usib,kupgina  she`r  va  xikoyalarni  yoddan  bilib  oladi.  etti  yoshli 

bolaning nutki ma`lum darajada rivojalanib, Suz zapaslari kupayadi, natijada u uz urtoklari va kattalar 


 

26 


bilan 

erkin 


suxbat 

kiladigan 

buladi. 

etti 


yoshga 

tulgan 


bolalarda 

xarakatlar 

xam 

mustaxkamlanadi.Ukaychi, 



igna,kalam,ruchka  kabi  kurollardan  foydalanish  malakasini  egalay  boshlaydi.Birok  bu  davrda 

xam  bolada  beixtiyor  faollik  xam  ustunlik  kiladi.Shu  sababli  bolani  kiziktiradigan  yoki  unga  kuchli 

ta`sir  kiladigan  narsalar  uning  dikkatini  uziga  jalb  kiladi.Shuni  xam  aytish  kerakki,etti  yoshli  bola 

maktabga  chikkandan  keyin  xaki  xam  juda  katta  urin  egallaydi.  Bola  ukish  mashgulotlaridan  bush 

paytida xar- xil uyinlarni uynashda davom etaveradi. Uyin prottsessida bola uz-uzini idora kilishga, uz 

xarakatlarini    uyin  koidalariga  buy  sundirishga  javobgarlikni  sezishga,  kollektiv  manfaatini  ustun 

kuyishga  odatlanadi.  Uyin  va  bogchadagi  ditaktik  mashgulotlar  jarayonida  bolalarning  akl  idroki, 

xotira  va  tafakkuri  usadi.  Buar  uz  navbatida,  bolaning  maktabda  ukiy  olishi  uchun  psixologik  zamin 

tayyorlaydi. Bunday zaminni tayyorlash va mustaxkamlashda, albatta oilada xamda bolalar bogchasida 

olib borilgan ta`lim tarbiya ishlari xal kiluvchi axamiyatga egadir.                

 

 

Mustaxkamlash uchun savollarҮ 



1.

 

Sensor tarakkiyot  deganda nimani tushunasizO` 



2.

 

Bolaning akliy tarakkiyoti xakida gapirib Bering. 



3.

 

Bolani maktab ta`limiga jismoniy va psixologik tayyorgarligi nimalardan iboratO` 



 

 

Tayanch iboralar. 

 

Sensor  tarakkiyotҢ  barkaror  dikkat,  mexanik  esda  olib  kolishҢ    mantikiy  esda  olib  kolishҢ 



boglanishli nutkҢ ma`noli nutkҢ kurgazmali-obrazli tafakkurҢ tasavvur xayoliҢ ijodiy xayol. 

 

 

27 


Adabiyotlar ruyxati. 

 

1.



 

I.Karimov. «Barkamol avlod orzusi». 1998 y. 

2.

 

I.Karimov. «Ma`naviyat yuksalish yulida». 1999 y. 



3.

 

I.Karimov. «Uzbekiston XXI asr busagasida» 1992 y. 



4.

 

M.Voxidov. «Bolalar psixologiyasi». Toshkent. 1992 y.  



5.

 

K.Daminov. U.Otavaliev. X.Ibroximov.  «Psixologiyadan topshiriklar» Toshkent. 1992 



y.  

6.

 



P.Leventuev.  A.Askarxujaev.  V.Chudnovskiy.  M.Voxidov.  «Bolalar  psixologiyasi 

ocherklari» . 

7.

 

G.Kapyushen, M.Deryugina, «Yurgakdan maktabgacha». 1996 y. 



8.

 

P.Xoxlova. «Psixologiyadan seminar va laboratoriya mashgulotlari». 1992 y. 



9.

 

E.Goziev. «Psixologiya». Toshkent. 1992 y. 



10.

 

K.Abdullaeva. «Nutk ustirish». 1990 y. 



                                        

       


 

Download 365.54 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling