Ajiniyoz nomidagi Nukus Davlat

Ajiniyoz nomidagi Nukus Davlat

pedagogika instituti

Tabiiy fanlar fakulteti 1_V_ Biologiya (Uzb)

guruh talabasi Aminqulov Otabekning

Kimyo fanidan tayyorlagan

R E F E R A T

Topshirdi: Aminqulov O.

Qabul qildi: Artikov.M.

Mavzu:Atomlarni xarakterlovchi rengen spektorlari.

REJA:

I.Kirish.Prezidentimiz nazarida biz va ta’lim

II.Asosiy qism:

1 Rengen Spektorlari.

2. Atomlarni xarakterlovchi rengen spektorlari

3.Mozli qonuni haqida

III.Foydalanilgan adabiyotlar

RENGEN SPEKTORLARI.

Rentgen spektrlari — toʻlqin uzunliklarining 10~4 dan 103 A gacha sohasidagi elektromagnit nurlanishlar, yaʼni rentgen nurlanishning chiqarish va yutish spektrlari. Rentgen spektrlari tutash (yaxlit) va chiziqli (harakteristik) boʻladi. Tutash Rentgen spektrlari zaryadlangan zarralar (elektron, proton, mezon va h.k.) ning antikatodga urilib tormozlanishi jarayonida vujudga keladi. Chiziqli Rentgen spektrlari elektronlarning antikatodga urilib, oʻz energiyasini antikatod atomlariga berishi natijasida hosil boʻladi. Chizikdi Rentgen spektrlari bir-biridan keskin ajralib turadigan ayrim chiziqlardan iborat boʻladi.

Tutash Rentgen spektrlarining xususiyati antikatod materialiga emas, zaryadlangan zarralarning massasi va ularni tezlatuvchi potensialga bogʻliq. Tormozlanish spektrlari intensivligi taqsimoti toʻlqin uzunligiga qarab efi chiziq bilan ifodalanadi (racmga q.). Chiziqning qisqa toʻlqinli chegarasi antikatodga urilayotgan zaryadlangan zarraning energiyasiga bogʻliq, Mas, elektronlarni tezlatuvchi potensial f=100 KB ga teng boʻlganida, tutash spektrdagi eng qisqa toʻlqin uzunligi 0,123 A boʻladi. Uygʻotuvchi elektronlarning energiyasi biror kritik qiymatdan ortiq boʻlmaganda, tutash spektr, ularning energiyasi kritik qiymatga teng yoki undan katta boʻlsa, chizikli spektr hosil boʻladi. Chizikli Rentgen spektrlarining xususiyati esa antikatod materialiga bogʻliq. Har bir elementning oʻziga xos chizikli Rentgen spektrlari bor. Ingliz olimi G. Mozli nurlanuvchi elementlarning Rentgen spektrlari ini tadqiq qilib (1913), ularning spektr chiziklari chastotasi bilan chiziqaarni hosil qiluvchi elementning atom tartib raqami orasidagi bogʻlanishni ifodalovchi qonunni kashf etdi (qarang Mozli qonuni).

Rentgen spektrlari rentgen spektroskopiyasi, rentgen spektr tahlili, rentgen struktura taxlili va boshqa da qoʻllaniladi. 1895 yil nemis fizigi Rentgen tamonidan "Rentgen nurlari" deb ataluvchi  =10^-12 10^-8 m Elektromagnit to’lqinni hosil bo’lishi, natijasida atom va molekulalarni tuzilishi haqida yanada yaqqol tasavvurlarga ega bo’lindi.

Bu nur rentgen trubkasida kuchli Elektr maydoni ta’sirida tezlashgan va Volfram anodda tormozlangan Elektronlar harakatidan yuzaga keladi. Uning spektri 1-rasmda kursatilgan.

Pastki qismida tutash qismi bor uni qisqa to’lqin tamonida  _min - chegarasi bor va  ₁; ₂ chiziqli spektri xam bor. Тutash qismi anod materialiga bogliq emas. Elektronlar energiyasiga bogliq.



1-rasm

Тutash qismi shuning uchun tormoz spektri deyiladi. Тormozlovchi potensial energiyasi kvant energiyaga to’g’ri keladi. Ye_max=hv_max=eU (1) U - Elektron olgan potensial farqi.

Ye_max, v_max - tutash spektor chegarasi uchun foton energiyasi chastotasi.

Bundan to’lqin  _min=C/v_max=Sh/eU=Ch/E_max (2)

Bu formula eksperimental natijalar bilan to’g’ri keladi.

Masalan: (2) formula buyicha  _min - ulchab h - ni topilsa boshqa usul bilan topilgan qiymatlar bilan teng bo’lib chiqadi. Bu esa (2) nazariy formulani to’g’ri ekanligini kursatamiz. Ba’zan katta energiyali Elektronlardan chiziqli spektorlar paydo bo’ladi. Bu spektrlarni anod materialiga bogliq hosil bo’lishi aniqlangan. Anod materialining tashqil kilgan atomlarning holati ifodalovchi energetik satxlar bilan bogliq ekan.

Bu chiziqli spektrlar K, L, M, N, O satxlarga to’g’ri kelib seriya hosil qiladi. Хar bir seriya uziga yarasha  ,  ,  (K , K , K ,..., L , L , L ) yig’indan iborat.

Bu chiziq seriyalar anod materialini qanday ximik sostavidan tashqil topganiga bogliq. K,L,M,N kvantlarni hosil bo’lish mexanizmini ko’rib chiqaylik. Masalan: tashqi katta energiyali eletron yoki foton K-qobiqdan bitta Elektronni chikarib yuboradi. Shu Elektron urniga yadrodan uzoqda turgan L,M,N qobiqdan Elektron tushadi (2-rasm) va hv - foton