Ajiniyoz nomidagi nukus davlat
Download 112.25 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2- kurslar uchun «MAShINA QURILISh ChIZMAChILIGI» FANIDAN MA`RUZA MATNLARI
- MAVZU
- TAYaNCH TUShUNCHALAR
- PRUJINALAR
|
O`ZBeKISTON ReSPUBLIKASI XALQ TA`LIM VAZIRLIGI
AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PeDAGOGIKA INSTITUTI
«Tasviriy san`at va chizmachilik» kafedrasi
2- kurslar uchun «MAShINA QURILISh ChIZMAChILIGI» FANIDAN MA`RUZA MATNLARI
Tuzuvchi: ass. o`qituvchi A.Sultanova
2
::::
::::
1. Umumiy ko`rinish chizmasi. 2.Guruhiy yig`ish chizmalari. 3. Spetsifikatsiya. 4. Spetsifikatsiyaning yozilish tartibi 5. Pozitsiya nomerlarining tochkalari.
::::
Yig`ish chizma, GOST, yig`ma birlik, spetsifikatsiya, komplekt, bolt. Vint, pozitsiya, standart, ishchi chizma. ADABIYoTLAR ::::
1.I.S.Vishnepol`skiy. «Chizmachilik programmalashtirilgan ta`lim elementlari bilan». O`qituvchi 1998 2. Yu. №irgizboev. «Mashinasozlik chizmachilik kursi». Toshkent. O`qituvchi 1998.
Yig`ish chizmasi va umumiy ko`rinish chizmasi to`g`risida tushuncha. Bu bobda yig`ilgan holda ko`rsatilgan bir necha tarkibiy qismlardan tuzilgan buyumlar chizmasi, ya`ni umumiy ko`rinish chizmasi va yig`ish chizmasi ko`rib chiqiladi. Umumiy ko`rinish chizmasi va texnik loyihaning boshqa hujjatlari m1lumotlari ish hujjatlarining ishlash uchun asos bo`lib hisoblanadi. Umumiy ko`rinish chizmalari bo`yicha detallarning ish chizmalari, buyumlarning yig`ish chizmalari (ularning tarkibiy qismlari) va buyumlarni tayyorlash protsessi uchun kerakli boshqa hujjatlar tuziladi.
3 Konstruktsiya murakkab bo`lmagan buyumlar uchun faqat ish hujjatlari, ya`nichizmalar ham yig`ish chizmalari bo`yicha tuziladi. O`quv jarayonida umumiy ko`rinish chizmalari bo`yicha chiziladi. O`quv jarayonida umumiy ko`rinish chizmalardan emas, balki yig`ish chizmalarida foydalaniladi. Yig`ish
chizmalariga, shuningdek gidro
− pnevmo va elektromontaj chizmalari ham kiradi. Buyumlarni remonti uchun qo`llaniladigan yig`ish chizmalariga remont chizmalari deyiladi. Bu chizmalarda remontga mo`ljallanganlarga joy ajratiladi. Guruhiy yig`ish chizmalari bitta chizma bo`yicha, asosan o`lchamlari bo`yicha farq qiladigan bir necha yig`ish birliklarini (buyumlarni) tayyorlashga imkon beradi, ularni jdetallarning guruhiy chizmalari tipida bajariladi. Yig`ish chizmalarining mazmuni GOST 2. 10o − u3 (STSEV iti − ui)
va (STSEV 11i2 − ui ) larda belgilangan. Yig`ish chizmasida quyidagilar bo`lishi zarur (1 − shakl) ushbu chizma bo`yicha yig`iladigan tarkibiy qismlarning joylashishi va o`zaro bog`lanish to`g`risida tasavvur beradigan yig`ma birlik tasviri, ekspluatatsion, gobarit, o`rnatish va biriktirish o`lchamlari, shuningdek spravka va boshqa o`lchamlari parametlari va ushbu ymig`ma bo`yicha bajarilishi yoki tekshirilishi zarur bo`lgan talaplar ;
Detallarning biriktirish xarakteri va usuli , shu jumladan, ajralmaydigan birikmalar (payvandlash, kalaylash, elimlash va shunga o`xshash) to`g`risidagi ko`rsatamalar ;
Yig`ma birlik tarkibiga kiruvchi tarkibiy qismlarning chetga chiqarish chiziqlarining tochkalarida joylashgan pozitsiya nomerlari ;
SPeTsIFIKATsIYa Yig`ish chizmasi ishlab chiqilayotganda tekstli hujjat − 2 shaklda keltirilgan forma bo`yicha spetsifikatsiya tuziladi (GOST 2.108-68) (STSEV 516-80) . Spetsifikatsiyalar bitta yoki bir nechta A, formatga bajariladi. 3 − shakl. Spetsifikatsiya (2 − shakl) yig`ish birligi tarkibini aniqlaydi. U yig`ish chizmasini o`qishni osonlashtiradi, shu buyumga kiruvchi tarkibiy 4 qismlar kiritiladi, 1 − shaklda detallar − korpus , vtul`ka, klapan, skoba, qistirma, qopqoq, tashlama, gayka zichlash vtulkasi, shtok, yig`ma birikmalar, buyumga tegishli konstruktorlik hujjatlari (2 − shakldagi «Yig`ish chizmasi» qatorini qarang). Spetsifikatsiyaning birinchi grafasida chizma formatining belgisi joylashtiriladi, ikkinchi grafasida − zonaning belgisi (agar shu tarkibiy qism joylashgan chizma zonalarini bo`lingan bo`lsa) uchinchi grafadan yuqoridan pastga yoziladigan pozitsiyalarinomeri yoziladi : «belgisi» grafasiga chizmaning belgisi yoziladi, keyingi «nomi» grafasida bu tarkibiy qismlarining nomlari, so`ngra bitta buyumga kerakli tarkibiy qismlar soni , oxirgi grafada zarur bo`lgan hollarda qo`shimcha m1lumotlar beriladi. Umuman spetsifikatsiya quyidagi ko`rsatilgan tartibda yoziladigan bo`limlardaniborat : hujjatlar, komplekslar, yig`ma birliklar, detallar , standart buyumlar, mtaeriallar. Komplektlar. Bu bo`limlarning bo`lishi buyumning tarkibiga bog`liq. 2 −
(«nomi» grafasida ko`rsatiladi va ingichka chiziq bilan ostiga chizib qo`yiladi Har bir sarlavhadan so`ng bittadan bosh qator qoldiriladi. har bir bo`limdan keyin esa qo`shimcha yozuvlar uchun bir nechta bosh qator qoldiriladi (2 − shaklga qarang). «Delatlar» bo`limiga faqat original detallar kiritiladi. Standart buyumlar spetsifikatsiyasiga standrt bo`yicha tegishli belgilar bilan yozib qo`yiladi. Mahkamlash buyumlari nomlari alfavit tartibda yoziladi. Yozishga misol Bolt M24 ch 1t0, ty02y GOST ui11 − u0
Vint AI, Mi − ydch t0, 4i GOST 1uut − i0
Gayka M 24, y,02t GOST 2t24 − u0 Bir nomdagi buyumlar bir necha bo`lsa, u holda ular standart nomerlarning ortib borishi tartibida yoziladi. Yozishga misol :
Gayka M 1y − y N.t.01o GOST to1i − u3
Gayka M 10 − y N.t. 02i GOST to2u − u0
Gayka M 10 − y N.t.01o GOST to31 − u0
5 Faqat o`lchamlari bilan farq qiladigan buyumlarni yozishda, bu buyumlar nomerlarining umumiy qismini va buyumni tayyorlashda foydalaniladigan hujjat belgisi spetsifikatsiyaga bir marta umumiy sarlavha tarzida yozilib undan keyin buyumlarning o`lchamlari ortib borishi tartibida yozilishi mumkin. Yozishga misol :
Gayka GOST to1t − 10 2M 1q2,t 2M qy,t
2M qi,t 2 2r,t
¹îëãàí ñòàíäàðò buyumlar spetsifikatsiyaga davlat standarti ko`rsatkichiga mos keladigan tartibda yoziladi. Standart buyumlar uchun spetsifikatsiyadagi «belgisi» grafasi ochiq qoldiriladi. Buyumning har bir tarkibiy qismi yoniga spetsifikatsiyada berilgan pozitsiya nomeri qo`yiladi.Bu nomerlar nechta chiqarish chiziqlarining tochkasiga joylashtiriladi (1 − shaklga qarang). Tochka va chetga chiqarish chiziqlari siniq chiziq bo`lishi mumkin (4 shakldagi 3 pozitsiyaga qarang). Pozitsiyalar nomeri shriftning o`lchami ushbu chizmadagi o`lcham sonlari uchun qabul qilingan shrift o`lchamidan bitta ikkita nomerga katta bo`lishi kerak. Chetga chiqarish bilan tugallanishi kerak. Tarkibiy qismining o`lchami kichik bo`lgan hollarda ( masalan 4 shakl pozitsiya t qistirma) yoki chiziq bilan tasvirlangan bo`lsa (masalan, ingichka simdan tayyorlangan prujina), u holda chetga chiqarish chizig`i strelka bilan tugallanadi. Pozitsiyalar nomerlarini ko`rsatuvchi sonlar chizmaning asosiy etuvchiga parallel joylashtiriladi : ularni bir qatorga gorizontal bo`yicha guruhlashtiriladi yoki bir ustunga vertikal bo`yicha, iloji boricha bir chiziqqa joylashtiriladi. 4 shaklda pozitsiya nomerlari qo`yilgan tochkalarning mumkin bo`lgan ustunga va qatorga joylashishi ko`rsatilgan. Pozitsiya nomerlarining tochkalarini o`tkazishdan oldin reja chiziqlarini vertikal vaziyatda va gorizontal vaziyatda ingichka chiziq bilan chizib olinadi.
6 O`zaro bog`lanishi yaqqol ko`rinib turgan detallar gruppasi uchun va birikish joyiga tegishli mahkamlash detallar guruhi uchun bitta chetga chiqarish chizig`i o`tkazib unga ustun tartibida bir nechta tochkalar va pozitsiyalar nomerini joylashtirish mumkin. Masalan : 1 − shakldan poz. 10,11/1 erning o`ziga tegishli mahkamlash detallari. Spetsifikatsiyadagi nomerlari bilan chizma o`rtasidagi bunday bog`lanish tegishli detallar tasvirlarini topishini va ularning shakllarini aniqlashi engillashtiradi. Spetsifikatsiyaning asosiy yozuvi chizmaning asosiy yozuvdan farq qiladi va GOST 2104 − yi /ST SEV 140 − u4 va ST SEV 3yt − uy / uy ga muvofiq 2 va 2 a formalari bo`yicha bajariladi. Bu asosiy yozuvlarning o`lchamlari va formasi t shakl A − V larda keltirilgan. Agar spetsifikatsiya bir nechta listlarda bajarilsa, u holda keyingi listlarning asosiy yozuvi birinchi listga joylashgan asosiy yozuvdan farq qiladi (t − shakl b). Agar inkich chizmasi A4 formatda joylashtirilgan bo`lsa, u holda spetsifikatsiyaning shu listning o`zida bajarish mumkin. y shaklda shunday chizmaning namunasi keltirilgan .
SAVOLLAR :
1. Detalning ishchi chizmasi deganda nimani tushunasiz ?
2. Konstruktsiyasi murakkab bo`lmagan detal` qanday detal` ?
3. Spetsifikatsiya nima ?
4.Spetsifikatsiya qanday yoziladi ?
t. Standart nima ?
y.GOST nima ?
u. Yig`ish chizma nima ?
7
::::
t − shaklda konussimon tishli uzatmalar tasvirlangan, konussimon tishli g`ildirak ish chizmasi GOST 2.40t − ut /ST SEV ito − ui ga muvofiq bajariladi. Gildiriklarning kesuvchi aylanish o`qlari orasidagi burchagi o0 bo`lgan to`g`ri konussimon tishli uzatmalarni hisoblashish va chizish uchun quyidavgi m1lumotlar keltiriladi. Berilgan qiymatlar : mt − ilashish moduli ikkala g`ildirak uchun ham umumiy, mm hisobida (1 − jadval). Pt − ilashish qadami u bo`luvchi konus asosidagi yoyi bo`yica ikki qo`shni tish orasida o`lchab olingin masofa har ikkala tishli g`ildirak uchun bir xil , mm. Z1 - etakchi g` ildirak tishlar soni Z 2
− etaklanuvchi g`ildirak tishlar soni Db1 −
Db2 − etaklanuvchi g`ildirak valining diametri B tishning bo`luvchi konus yasovchisi bo`ylab o`lchangan uzunligi, B= (0,2t : 0,4)
1 − bo`luvchi konus yasovchisining uzunligi ha − tish kallagining balandligi, u qo`shimcha konus yasovchisidan boshlab o`lchanadi. hf
− tish oyoqchasining balandligi hf = 1,2t
∗
h − tishning umumiy balandligi h = ha + hf = 2,2t ∗ mt
− tishli g`ildirakning hisoblab topiladigan o`lchamlari bo`luvchi konus asosidagi aylana diametri d= mt
∗ Z
Tish chiziqlari aylanasining diametri da = d+hacos = mt (Z+ cos) Tish botiqlari aylanasining diametri da= d+ hacos = mt (Z+cos) Tish botiqlari aylanasining diametri df= d- hf cos = mt(Z − 2.t. cos) Chizmada : d va df o`lchamlar ko`rsetilmaydi. 8 Aylanish o`qlari orasidagi burchak o0 0 bo`lsa, avvalo boshlang`ich konus asosining d 1 va d 2 diametrlari aniqlanadi ϕ 1 va ϕ 2
burchak qiymatlari chizmada grafik usulda yasaladi. Agar o`qlar orasidagi burchak o0 0 ga teng bo`lmasa, ( ϕ 1+ ϕ 2) ≠ o0 0 , u holda quyidagilarni (t − shaklda ko`rsatilmagan) h1m hisobga olish zarur bo`ladi :
1. Bo`luvchi konus yasovchisining uzunligi 1 1) I = d/2 sin ϕ .```mm 2) td = h a /1 2. etakchi va etaklanuvchi g`ildiriklardagi tish kallagining bo`luvchi konus yasovchisi bilan hosil qilgan burchagi 3. etakchi va etaklanuvchi g`ildiriklardagi tishning boshlang`ich konus yasovchisi bilan hosil qilgan burchagi 3) td= hf /1 ; 4) ϕ a=
ϕ 2 ; 4. Chiqiqlarning ichidagi konus burchagi ϕ a (tishlardagi konusli sirt yasovchisi bilan g`ildirak o`qi orasidagi burchak). CHeRVYaKLI UZATMALAR Tsilindirik cherayak bilan g`ildariginining ish chizmasi GOST 2. 40y −
− ui / ga muvfoiq bajariladi. Aylanish o`qlari orasidagi burchagi o0 bo`lgan chervyakli uzatmalarni hisoblash va chizish uchun quyida zarur bo`lgan m1lumotlar keltiriladi. t −
ko`rsatilgan. Berilgan qiymatlar : mt = Pt / π `` mm, o`q bo`ylab ishlash moduli . Pt −
π ``
− o`zgarmas son tb −
uchun tb = Pt Z1
− chervyak kirimlari soni Z2 −
Db 2 − chervyak g`ildiragi valining diametri Tishlar o`lchami : ha=mt : hf =1.2t
∗ .mt h=ha+hf=2.2t mt Chervyakning hisoblab topiladigan qiymatlari. Chervyak bo`luvchi tsilindrining diametri quyidagi chegarada qabul qilinadi d= (10 :
∗
mt, mm 9 Vint chiziqning ko`tarilish burchagi λ = arcg (mt ∗ Z 1)/l 1 Tish chiziqlari aylanasining diametri da= d1+2 ha = d1 + 2 ∗ mt, mm
Chizmada d1 va df o`lchamlari ko`rsatilmaydi. Chevyak g`ildiragining hisoblab topiladigan qiymatlari. Bo`luvchi aylananing diametri d ts = mt ∗
Z2, mm Tish chiqiqlari aylanasining diametri Da2= d+2 ha = mt ∗ Z 2, mm Tiщ botiqlari aylanasining diametri Df 2= d
− 2 ha = mt (Z 2 − 2.t), mm Chizmada d2 va dt2 o`lchamlar ko`rsatilmaydi.O`qlar oralig`i A7= (d 1 +d2)/2 =(mt/2) ∗
λ +Z2), mm O`qlar orasidagi a7 masofa d 1 va d 2 diametrlar aniqlangandan so`ng, chizmada grafik usulda yasaladi. Chervyak tishli g`ildirakning aylanish o`qi bo`ylab kesuvchi tekislikda tasvirlangan tish chiqiqlaridan egri chiziqli radiusi Re quyidagicha aniqlanadi :
∗
mt, mm Gildirak tugunining eni V1, chervyakdagi kirimlar soni Z 1 ga qarab, belgilanadi, masalan, agar Z ⊆ 3 bo`lsa, V ⊆ 0.ut mm dat agar Z 1 = 4 bo`lsa. V<0.ut at, mm olinadi, shartli urilish burchagi 2 γ
sin y = V /dat + 0.t int Chervyak g`ildirakning mt, d2, da2 va df 2 parametrlari bosh ko`rinishhdagi chervyak ko`ndalang kesimining markazi orqali chervyak g`ildirakning aylanish o`qiga perpendikulyar o`tuvchi tekislikdan o`lchab olinadi (y − shakliga qarang). № olgan o`lchamlar quyidagi nisbatlardan qabul qilinadi :
:
df+ d − 2 h = mtz − 2.t mtf = mt (z − 2.t), mm
Chizmada d va df o`lshamlar ko`rsatilmaydi. O`qlar oralig`i :
A7 = (d1+d2)/2 = (z1+z2) /2 ∗ mt, mm Tishli g`ildirakning qolgan o`lchamlari konstruktiv nisbatlardan qabul qilinadi (3 − shakl).
10 1. Gubchak po`latdan ishlanganida diametri D2 =1.y D b mm yoki cho`yandan ishlanganida D2 = 1.i Db olinadi. 2. Gubchak uzunligi L 2> = 1.t Db mm lekin tugin enidan kam bo`lmasligi lozim. 3. Gubchak bilan tugin oralig`idagi diskning qalinligi − C.C
− tugin
enining 1/t dan 1/3 qismigacha bo`lgan chegarada tanlab olinadi :
C = (1/t : 1/3) D 4.Tugin qalinligi taxminan S=(1.t : 2.t) mt qilib olinadi. GOST 2. 403 − ut ga muvofiq 4 − shaklda tishli g`ildirakning kosntruktiv o`lchamlari tasvirlangan.
t. Botiqlar uchidagi konus burchagi ϕ f (tishlar oyoqchasi konussimon sirt yasovchisi bilan g`ildirak o`qi orasidagi burchak ϕ 1 = ϕ 1 − qolgan o`lchamlari konstruktiv nisbatlarda qabul qilinadi. Konussimon tishli g`ildirakning o`lchamlari t − shaklda ko`rsatilganidek qo`yiladi.
11
PRUJINANING ShARTLI TASVIRLANIShI (GOST 2,401 −−−−
yi) Prujina
− elastik detal` bo`lib, u tashqi kuchlar t1sirida deformatsiyalanadi va dastlabki shakliga qaytish uchun aynan shunday kuch bilan kuchga qarama7qarshi yo`nalishda harakat qiladi. Shakliga ko`ra prujinalar : tsilindirik, konussimon, speralsimon, plastiksimon va tarelkasimon bo`ladi. Ish xarakteriga ko`ra prujdinalar :
siqilish, cho`zilish, buralish, egilish prujinalariga bo`linadi (1 − jadval). Prijunilar ish chizmalarida gorizontal vaziyatda o`ramlari esa faqat o`ng
yo`lli qilib
tasvirlanadi. O`ramlarining yo`nalishi texnik
talabnomalarda ko`rsatiladi. O`ramlar chap yo`lli prujinalari zarur bo`lgan hollarda, faqat yig`ish chizmalarida ko`rsatiladi. Chizmada, o`ramlar soni to`rttadan ortiq vintsimon prujinalarning har ikki tomonidagi tayanch o`ramlari hisoblanmaganida, bir ikki o`rami ko`rsatilib, qolgan o`ramlari tasvirlanmaydi (1 − shakl, a) vintsimon prijunalar qirqim berilmasdan tasvirlanishi, yig`ish chizmalarida esa qirqilgan holda yoki sxematik ravishda chizilishi mumkin (1 − jadval). Chizmada diametri yoki qalinligi 2 mm va undan kam bo`lgan prijina o`ramlarining kesim yuzalari qoraytirib yoki yo`g`on tutash chiziq bilan tasvirlanishi mumkin. Yig`uv
chizmalarida faqat
prujina o`ramlari kesimining tasvirlanishi etarlidir (1 − shakl, b) . Bunda prujina orqasida joylashgan buyumning tarkibiy qismlari va elementlari shartli ravishda ko`rinmas deb hisoblanadi va chizmada ko`rsatilmaydi. Binobarin, bunda prujinalar o`ramlarining o`q chizig`i ko`rish chizig`i bo`lib xizmat qiladi. Teksherish kuchlari parametlarlari bilan berilgan prujinaloarning ish chizmalarida kuchga sinash diagrammalari ko`rsatiladi. Bu diagrammalarda prujinaning erkin vaziyatdagi balandligi uzunligi H0 eng katta ish nagruzkasi P2 ushun prujinalar balandlishi H 2, eng katta sinov nagruzkasi P3 ushun prujinaning balandligi H3 ko`rsatiladi (1 − shakl).
12 Chizmada prudina parametlari quyidagicha shartli belgilar yordamida ko`rsatiladi : 1.Prujinaning erkin vaziyatdagi balandligi (uzunligi ) − Ho mm 2.Nagruzka ostidagi prujina balandligi (uzunligi) H1,H2,H3 3.Prujinaning erkin vaziyatdagi ilmoqlar orasidagi balandligi (uzunligi ) − H 0 1 mm 4.Prujinaning burchak deformatsiyami − = ϕ 1,
ϕ 2,
ϕ 3.
t. Prujina simining diametri − d1, mm y. Prujinaning sirtqi diametri − D, mm u. Nazorat sterdenining diametri − Ds, mm i. Prujinaning ishki diametri − D1, mm o. Nazorat gil`zasining diametri − D2, mm 10. Yoyilgan prujinaning uzunligi − 1, mm 11. Kuch momenti − M1, M2, M3 kgm 12. Silkis moduli − Gkg s/ mm FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR TIZIMI ::::
1.Qirgizboev Yu. va boshqalar. Mashinasozlik chizmachiligi kursi. - T., O`qituvchi.1991 2.Raxmonov I. va boshqalar. Chizmachilikdan mashq va masalalar to`plami. - T., O`qituvchi. 1990. 3.Yodgorov J. va boshqalar. Chizmachilik - T., O`qituvchi. 1992. 4.Budasov B. Stroitel`noe cherchenie - M.,Prosveshenie. 1990. 5.Merzon E.D. va boshqalar. Zadachnik po mashinostroitel`- nomu chercheniyu. - M., G`Visshaya shkolaG`, 1990. 6.ESKD. Obshie pravila vipolneniya chertejey. - M., Standarti, 1970, 1981, 1991 7.Raxmonov I. Chizmalarni chizish va yig`ish. - T., O`qituvchi`.1992. 8.Isaeva M. Chizmachilikdan topshiriqlar.- T., O`qituvchi. 1992. 9.P.Odilov va boshqalar. Chizmachilik., - T., TDPU. 2000 10. www.nbgf.intal.uz
13
Download 112.25 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|