Akrom abbasovich karimov, zafar avazmuratovich muqumov, mutabar hamidullaevna khodjaeva

Tahliliy amallarni qo’llash maqsadlari 
Xo’jalik faoliyatining ehtimolli tavakkalchiliklar sohasini belgilovchi gayrioddiy yoki 
noto’g’ri aks ettirilgan faktlari va natijalarining mavjudligi yoki mavjud emasligini aniqlash 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt
faoliyatini o’rganish 
Moliyaviy hisobot buzilishi
faktlarini aniqlash 
Mufassal auditorlik tadbirlari 
sonini qisqartirish 
Yuzaga kelgan savollarga javob olish maqsadida testdan o’tkazishni 
ta’minlash 

---

252 
asoslanishi mumkin. Auditning muayyan maqsadiga erishish uchun qanday 
amallardan foydalanish lozimligi, moliyaviy hisobotning aniq belgilangan 
tasdiqlari yuzasidan aniqlab bo’lmaslik tavakkalchiligini pasaytirishga oid mavjud 
bo’lgan amallarning samaradorligi va oqilonaligi to’g’risida auditorning 
mulohazasiga asoslanadi. 
Tahliliy amallarni qo’llash uchun kerakli bo’lgan mavjud ma’lumot va uning 
ishonchligi va sub’ekt tomonidan bajarilgan har qanday amallar natijasi to’g’risida, 
odatda, auditor sub’ekt rahbariyatiga so’rovnoma bilan murojat qiladi. Balki, 
sub’ekt tomonidan tayyorlangan tahliliy ko’rsatkichlardan foydalanish, agar 
auditor ular tegishli ravishda tayyorlanganligiga ishonch hosil qilsa, oqilona 
bo’lishi mumkin. 
Auditor tahliliy amallarni audit yakunlanishida yoki yakunlanishiga yaqin 
qolganda, moliyaviy hisobot auditor tomonidan biznesni bilishga muvofiq ekanligi 
yuzasidan umumiy hulosa shakllantirish jarayonida qo’llashi lozim. Bunday 
amallar natijalariga ko’ra qilingan xulosalar moliyaviy hisobotning alohida tarkibiy 
qismlari yoki elementlarini audit qilish paytida shakllantirilgan xulosalarni 
tasdiqlash uchun mo’ljallangan va moliyaviy hisobot oqilona ekanligi yuzasidan 
umumiy xulosa chiqarishda yordam beradi. Shunga qaramasdan ular yordamida, 
shuningdek, qo’shimcha amallar talab qiladigan sohalarni aniqlash mumkin. 
Tahliliy 
amallarning 
qo’llanilishi ko’rsatkichlar o’rtasida o’zaro 
bog’liqliklar mavjud va ma’lum qarama-qarshi shartlar bo’lmagan taqdirda mavjud 
bo’lib qolaveradi degan mulohazaga asoslanadi. Bunday o’zaro bog’liqliklar 
mavjudligi buxgalteriya hisobi tizimi bilan yaratilgan ko’rsatkichlarning to’liqligi, 
aniqligi va ishonchligi yuzasidan auditorlik dalillar bilan ta’minlaydi. Biroq, 
tahliliy amallar natijalarining ishonchligi, tahliliy amallar kutilayotgan o’zaro 
bog’liqliklarni solishtirishi mumkinligi tavakkalchiligiga auditor tomonidan 
berilgan bahoga qaram, amalda esa muhim noto’g’riliklar mavjud. Tahliliy amallar 
natijalariga auditorning ishonch darajasi bo’lgan quyidagi omillardan kelib 
chiqadi: 

---

253 
Auditor tahliliy amallarni qo’llashda foydalaniladigan ma’lumotni 
tayyorlashda nazorat test sinovlaridan, agar bu mavjud bo’lsa, o’tkazish 
to’g’risidagi masalani ko’rib chiqishi lozim. Agar bunday nazorat samarali bo’lsa, 
auditor ma’lumot ishonchligiga va, binobarin, tahliliy amallar natijalariga ko’proq 
ishonch hosil qiladi. Moliyaviy bo’lmagan ma’lumot bo’yicha nazorat ko’pchilik 
holatlarda buxgalteriya hisobiga taalluqli bo’lgan nazorat bilan birgalikda test 
sinovlaridan o’tkazilishi mumkin. Masalan, sub’ekt tomonidan sotilgan tovarlar 
bo’yicha hisobvaraq-fakturalarga ishlov berish yuzasidan belgilangan nazorat 
sotilgan mahsulot birligini hisobga olishni yuritish yuzasidan nazoratni ham 
qamrab olishi mumkin. Bunday vaziyatlarda, auditor sotilgan birliklar hisobi 
yuzasidan nazorat testlarini sotilgan tovarga oid hisobvaraq-fakturalarni qayta 
ishlash yuzasidan nazorat testlari bilan birga o’tkazishi mumkin. 
K
o’
ri
b 
c
h
iq
il
ay
o
tg
an
h
is
obv
ar
a
q
bo’
yi
ch
a 
qo
ld
iq
lar
n
ing
m
uh
im
li
k
d
ar
aj
as
i 
A
yn
i 
b
ir
t
ek
sh
ir
uv
ob
’e
k
ti
ga
yo
’n
al
ti
ri
lg
an
bo
shq
a 
tah
li
li
y
t
adb
ir
lar
n
at
ij
al
ar
i 
Tah
li
li
y
t
ad
b
ir
lar
n
i 
b
aj
ar
is
h
d
a
qo
’l
lan
ad
ig
an
ko
’r
sat
ki
ch
lar
ni
ng
t
af
ovu
t 
m
iq
d
or
lar
i 
Tah
li
li
y
t
ad
b
ir
lar
n
i b
aj
ar
is
h
d
a 
nob
uxg
al
ter
iy
a 
m
a’
lu
m
ot
la
ri
dan
foyd
al
an
is
h