Akvarium baliqlari haqqinda

 
1-suwret
. 
Uliwmaliq korinisi 
Mısalı : Hamsa balıında 1 jasda, karp simon hám okunsimonlarda 3-4 jasda, osyotr 
hám sevryuga 10 -15 jasqa, beluga 14-17 yoshda hátte 20 yoshda baqlanadı. Biziń 
sharayatımızda jasaytuǵınlıq dushshı suw balıqlarning kóp bólegi jıldıń jıllı 
mawsimında ikra taslaydı bunnan (sho'rtak - erte báhárde, nalim-qishda) tısqarı bolıp 
tabıladı. Ikra taslaw waqtı kelip balıqlarda ádewir ózgerisler bilinedi, olardıń reńi 
ózgeredi, denesiniń birpara bólimlerinde ózgeris júz beredi. Mısalı : garbushada ikra 

---

10 
taslaw waqtında denede gúmis-qo'nir, qara dolar payda boladı. Kóplegen balıqlar 
o'rshishdan aldın uzaq uzaq aralıqlardı basıp ótedi. 
Baliqlar migratsiyasi. Balıqlar migrastiyasi úsh qıylı boladı tiykarlanıp. 1. O'rshish 
migrastiyasi - bunda balıqlar o'rshish ushın teńizden dáryaǵa, geyparaları bolsa 
dáryadan teńizge shıǵadı. Birpara balıqlar atap aytqanda tipik teńiz balıqlari bolsa 
teńizden teńiz qiroqlariga, suw ústinen suw astına túsedi. Bular treska, piksha hám 
basqalar. Birpara balıqlar o'rshish ushın mińlaǵan kilometrlab jol basadılar. Mısalı 
: keta (2000 km den artıq ) nerka (4 mıńnan ). Evropa dárya ugori Atlantikalıq 
okeanınıń arbiy qiroigasha o'rshish ushın baradı. 2. Awqatlanıw migrastiyasi - 
Birpara balıqlar awqat izlep kóship yuradilar. Mısalı : Sevryuga awqat izlep Kura 
dáryasında Kaspiy teńizine, treska bolsa Arqa muz okeanı teńizlerinen Tınısh 
okeanına ótedi. 3. Qishlash migrastiyasi - Balıqlarning kóplegen túrleri qishda júdá 
kem háreket etedi hám múlgiw xolatda keledi. Mısalı : Kambala balıı jıldıń ıssı 
mawsimlerinde pútkil Pyotr I qo'ltiiga tarqalǵan bolsa qishda bolsa bir orında 
toplandı. . Baliqlar ko'payishi. Balıqlarning kóp túrleri ayırım jınslı bolıp tabıladı. 
Urulanish sırtqı suwda boladı. Balıqlar júdá kóplab suwǵa ikra taslaydı. Balıqlar 
qansha ikra taslawı olardı áwladına amxo'rlik qılıw menen xarakterlenedi. Birpara 
balıqlar máyekin arnawlı yamalarga ko'yadi, geyparaları bolsa suw astı qumı, suyıq 
aralaslar astına qóyadı sol sebepli (garbusha 1-2 mıń ikra, keta 2-5 mıń ikra, semga 
6 -20 mıń ikra taslaydı. Sevryuga - 400 mıń, osyotr 400-2500 mıń, beluga 300-800 
mıń, sıla 300-900 mıń, sazan 400-1500 mıń, treska 2500-10 mlngasha ikra taslaydı 
). Balıqlarni jası túrlishe boladı. Mısalı : beluga - 100
Balıqlarni planetamiz 
boyınsha ekonomikalıq áhmiyeti asa úlken. Haywanlardan alınatuǵın barlıq 
ónimlerdiń 17 % i balıqlarga tóri keledi. Balıqlardan azıq awqat ónimlerinen tısqarı 
olar qaldıqlardan haywanlarǵa beriw ushın “balıq uni” tayarlanadı. Kóplegen túrleri 
bawırınan (treskasimonlar, akulalar) shıpabaxsh hám texnikalıq balıq yoi alınadı. 
Teńgelerinen jasalma sadaf alınadı. Akulalar, skatlar, som, beluga, ketalar terisi teri-

---

11 
galenteriya sanaatı ushın qımbatlı hom buyımlar esaplanadı. Balıqlardan alınatuǵın 
ikra eń to'yimli azıq esaplanadi. 
Balıqshilik - keyingi 30 -40 jıl ishinde Ózbekstanda ásirese Qashqadáryada Qarsı 
shólin, jańa erlerdi ózlestiriw áqibetinde kóplegen suw bazaları payda boldı. Bul 
oazismizde balıqshilikni jasalma suw háwizleriniń jaratılıwına tiykar boldı. Házirgi 
kúnde wálayatımızda bir qansha balıqshilik xojalıqları islengen bular Shimqo'ron, 
Tallimarjon hám t.b. o. wálayatımızda balıqshilikni rawajlandırıw ushın qımbat 
bahalı balıq túrleri materikning túrli regionlaridan keltirip ıqlımlashtirilmoqda. 
Áyyemginen wálayatımız suwlıqlarında ush súwen ushrassa búgingi kúnde 28 
súwen ıqlımlastırılgan. Er júzinde balıqlarning 20 mińnen aslam túri tarqalǵan bolıp 
umrtqali haywanlardıń derlik 50 % ini quraydı. Balıqlar - pútkil er júzi suwlıqlarında 
(dushshı hám shor ) er astı suwlıqlarında, qaynoq bulaqlarda da jasaydı.
Balıqlarning tábiyaat daǵı roli asa úlken, atap aytqanda insan kúndelik turmısında 
áhmiyeti júdá salmaqlı, ásirese azıq-túlik ónimleri eń kóp bólegi (birpara 
mámleketler xalqı ushın qazib hámmesin ) tóri keledi. Tikkeley balıqlar menen 
shuullanadigan pán ixtiologiya dep ataladı (ixtios-balıq, logos-pán grekshe) 
Insanlar áyyemgiddan balıqlar menen shuullanib kelgen. Áyyemgi baslanıwiy adam 
da balıq ovlagan. Bunı usha dáwir tiyisli orlar diywalındaǵı súwretlerden kóriw 
múmkin. Balıqlar haqqındaǵı dáslepki maǵlıwmat Aristotel (Eramızǵa shekem 384-
322) dóretpelerinde ushraydı.. Tábiyaat múyeshi ushın akvariumdı togri tańlaw. 2. 
Yoruglik rejimi togri shólkemlestiriw. 3. Akvarium osimliklari. 4. Akvariumda 
jasawshı balıqlarni togri tańlaw hám kútimlew. 5. Túrli jas gruppalarında tábiyaat 
múyeshine akvariumbop balıqlarni tańlaw 3 Balalar bog'shasida eń keń tarqalǵan 
ob'ekt bul balıqli akvarium bolıp tabıladı. Hár qanday jas daǵı balalar balıqlarni 
baqlaw hám olarǵa ǵamxorlıq qılıw múmkin. Tuwrı saylanǵan, bezetilgen Akvarium 
-bul tábiyiy suw bazasınıń modeli esaplanadi, barlıq strukturalıq bólimler (suw, 
jaqtılıq, ósimlikler, haywanlar hám basqalar ) kerekli koeffisientte jaylasqan hám 
ekologiyalıq teń salmaqlılıqtı jaratatuǵın mini-ekotizimdur. Bunday mini-
ekotizimni jaratıwdıń tiykarǵı shárti litr kólemli úlken Akvarium. Tábiyaat reti 

---

12 
kelgendede, zalda, qısqı baqda yamasa basqa arnawlı ajıratılǵan orında, hátte úlken 
kólem degi Akvarium litrda ornatılıwı múmkin. Sonı este tutıw kerek, Akvarium 
qanshellilik úlken bolsa, ol jaǵdayda teń salmaqlılıq tezirek payda boladı, onı saqlap 
qalıw ańsatlaw boladı
Akvarium kolemi qansha úlken bolsa tezirek muvozonat payda baladı. Suw 
akvariumın kóshiriw múmkin emes. Úlken kólem degi akvariumda balıqlar (altın 
balıq) tez osadi hám iri razmerlarga jetedi. Suwdiń tazalıǵı hám balıqning 
salamatlıǵı úlken dárejede topıraqqa baylanıslı. Akvarium -dushshı suw bazasınıń 
modeli esaplanadı, sol sebepli topıraq da soǵan uyqas bolıwı kerek. Teńiz tasları bul 
maqsetke uyqas kelmeydi. Eń jaqsı bul dárya tuprogidur: (úlken qum yamasa mayda 
taslar.) Mayda karyer qumi (qum qutılarında isletiletuǵın ) Akvarium ushın uyqas 
emesdur: sebebi ol jaǵdayda ılay kop baladı. Topıraq basınan jaqsılap juwılıwı júdá 
zárúrli bolıp tabıladı. Akvariumdıń joqarı bólegi shıyshe menen bekkem jabılǵan 
bolıwı kerek. Sonday etip, suw kemrek bug'lanadi, shańlanmaydi, balıq ushın suw 
hám shıyshe ortasında ámeldegi bolǵan hawa qatlamı jetkilikli esaplanadi. Shıyshe 
eki bólekten ibarat bolıwı kerek. jılǵa shekem, kambalalar 60 jılǵa shekem sazon 16 
jılǵa shekem jasaǵanı málim.
Ko'pgina baliqni sevuvshilar kishik turlarni saqlashni 
afzal ko'rishadi: gullar, siklidlar, qilishbozlar, gurami, labio. Ammo kemani 
mamnuniyat bilan katta aholisi bilan to'ldiradiganlar bor, masalan, baliqlar. Ushbu 
turdagi baliqlar faqat suv havzalarida mavjudligiga ishonish xato. Mutaxassislar 
sheklangan makonda ildiz otgan o'nlab turlarni etishtirdilar. Satfish nafaqat 
akvariumni bezatibgina qolmay, balki uni keraksiz narsalardan ham tozalaydi. 
Mutaxassislar ularni "axlatxonalar" deb atashadi. Ular oziq-ovqat qoldiqlarini, 
ortiqsha suv o'tlarini, balg'amni va boshqa baliqlarning shiqindilarini yo'q qiladilar. 
Akvarium baliqlari hajmi juda katta. Ular ko'p vaqtlarini pastki qismida o'tkazadilar, 
shuning ushun ular ushun qulay yashash sharoitlari yaratilishi kerak.