Ǵalaba xabar quralları boyınsha jámiyetshilik keńesi Juwmaq Paydalanılǵan ádebiyatlar kirisiw

JURNALIST MÁJBÚRIYATI HÁM JUWAPKERSHILIGI
REJE:

Kirisiw
Jurnalist erkinlikleri hám huqıqları
Jurnalisttiń kasip májburiyatı
Jurnalisttiń social juwapkershiligi
Ǵalaba xabar quralları boyınsha jámiyetshilik keńesi
Juwmaq
Paydalanılǵan ádebiyatlar
KIRISIW
Insan mápleri, huqıq hám erkinlikleri joqarı qádiriyat esaplanǵan demokratiyalıq jámiyeti sóz hám informaciya erkinligisiz kóz aldımızǵa keltirip bolmaslıǵın tán alıp, biz — Ózbekstan Jurnalistlari usı kásip etikasi kodeksin (keyingi orınlarda - Kodeks) qabılladıq.
Kodeks Insan huqıqları umumjahan deklaratsiyası (BMSH Bas Assambleyası, 1948 jıl ), Jurnalistikada kásip etikasi xalıq aralıq principleri (YuNeSKO, 1983 jıl ), Jurnalistler ádep-ikramı principleri xalıq aralıq deklaratsiyası (Xalıq aralıq jurnalistlar federatsiyasining kongressi, 1954 jıl ) hám Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası hám de nızamshılıǵı inabatqa alınǵan halda islep shıǵıldı.
Kodeks jurnalistlar hám barlıq ǵalaba xabar quralları xızmetkerleri óz kásip minnetlemelerin orınlawda ámel etiwi shárt bolǵan ruwxıy -etikalıq jónelislerdi belgileydi.
JURNALIST ERKINLIKLERI HÁM HUQIQLARI
Konstitutsiya hám nızamlarımızda jurnalistlik iskerliginiń erkinlikleri, huqıqları hám kepillikleri menen bir qatarda, arnawlı bir juwapkershilik minnetlemeleri de belgilep qoyılǵanına itibar qaratıw kerek. Atap aytqanda, mámleketimizde jurnalistlar informaciyanıń shınlıǵı ushın juwapker esaplanadı.
“Jurnalistlik iskerligin qorǵaw tuwrısında”gi nızamǵa kóre, jurnalist ózi tayarlap atırǵan materiallarınıń tuwrı yamasa nadurıs ekenligin tekseriwi hám qalıs informaciya usınıwı, gúnasizlik prezumptsiyasi principine ámel etiwi, shaxstıń huqıqları hám erkinliklerin, abıroyı hám salawatın húrmet etiwi shárt.
Jurnalist óz kásipine tiyisli informaciyadan jeke maqsetlerde paydalanıwı, informaciya dáregi yamasa avtor razılıǵısız fizikalıq shaxstıń jeke turmısına tiyisli maǵlıwmatlardı járiyalawı, sonıń menen birge, audio hám video jazıw qurallarından paydalanıwı múmkin emes.
Bul júdá tuwrı talap bolıp tabıladı. Sebebi globallasıw, informaciya jámiyeti qáliplesip atırǵan bir dáwirde, ásirese, puqaralardıń abıroyı hám salawatına qatnas etiwden, jeke turmısqa aralasıwdan qorǵawlanishga bolǵan huqıq hám nızamlı máplerine ámel qılıw barǵan sayın aktual áhmiyet kásip etip barıp atır.
Mámleketimiz nızamchiligida puqaralar hám yuridikalıq adamlardıń ıskerlik abıraysın qorǵawǵa tiyisli huqıqların támiyinlewge qaratılǵan qaǵıydalar óz hákis tapqan, shaxstıń abıroyı hám salawatın tómenge urıwshı ótirik maǵlıwmatlardı bila turıp tarqatganlik sıyaqlı dóhmet hám haqarat ushın juwapkerlik belgilengen.
Sóz erkinligi insannıń abıroyı hám salawatı húrmet etiliwi bolǵan huqıqınan ústin bolıwı múmkin emes. Ózbekstan nızamshılıǵınıń bul qaǵıydaları xalıq aralıq huqıqıy qaǵıydalarǵa hám de taǵı basqa demokratiyalıq mámleketler tájiriybesine tolıq muwapıq keledi.
Usınıń menen birge, jurtımızda ámelge asırılıp atırǵan sud-huqıq reformaları bul baǵdardaǵı nızamshılıq da jáne de erkinlashtirilayotganini kórsetedi. Bunnan tısqarı, Jınayat kodeksine kiritilgen ózgerislerge qaray, jarasıw institutı dóhmet hám haqaratke salıstırǵanda da qollanılatuǵın boldı.
Jınayat kodeksiniń 139 -statyasında (dóhmet) hám de 140 -statyasında (haqarat) názerde tutılǵan jınayatlardı júz etken shaxs, eger ol óz aybına iqror bolsa, jábirleniwshi menen jarawsa hám jetkizilgen záleldi jónge salıw etse, jınayatlı juwapkerlikten azat etiliwi múmkin.
Bul haqqında pikir etkende, 2020 jıl 18-19 dekabr' kúnleri bolıp ótken Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Senatining onınshı jalpı májilisinde, atap aytqanda, “Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat, Jınayat -protsessual kodekslari hám de Ózbekstan Respublikasınıń Basqarıw juwapkerlik tuwrısındaǵı kodeksine ózgertish hám qosımshalar kirgiziw haqqında”gi nızam senatorlar tárepinen maqullanganin bólek atap ótiw kerek.
Sebebi bul jańa Nızamǵa kóre, Jınayat kodeksinen dóhmet hám haqarat etkenlik ushın ámeldegi bolǵan azatlıqtan juda qılıw sazayı shıǵarıp taslanıp, ornına járiyma yamasa májburiy jámiyetlik jumısı sazayı qosıldı.
Sonıń menen birge, Jınayat, Jınayat -protsessual hám de Basqarıw juwapkerlik tuwrısındaǵı kodekslarga ótirik informaciya tarqatganlik ushın juwapkerlik belgilew tuwrısında jańa elementler kirgizildi.
Yaǵnıy, «Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat, Jınayat -protsessual kodekslari hám de Ózbekstan Respublikasınıń Basqarıw juwapkerlik tuwrısındaǵı kodeksine ózgertish hám qosımshalar kirgiziw haqqında»gi nızamǵa kóre, shaxstıń salawatın kamsituvchi, onı abroy tógiwge alıp keletuǵın, jámiyetlik tártibi yamasa qawipsizligi ushın abayǵa iye bolǵan ótirik informaciyanı tarqatıw, sonıń menen birge ǵalaba xabar quralları, telekommunikatsiya yamasa internet tarmaqlarına jaylastırıw arqalı tarqatganlik ushın juwapkerlik belgilendi.
Usınıń menen birge, Nızamda informaciya iyeleriniń sóz juwapkerligi jáne onıń aqıbetleri boyınsha juwapkerlikti sezim etiwi, basqa adamlardıń huqıqları kepillikleniwi de tiyislishe belgilep qoyılǵan.
Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, usı Nızamdı islep shıǵıwda otızdan artıq mámleket nızamchiligidagi tájiriybeler úyrenilgen. Atap aytqanda, MDH hám Evropa mámleketleri nızamchiligida OAv yamasa internet tarmaǵı arqalı dóhmet, haqarat, sonıń menen birge shaxstı muqatıw, oǵan salıstırǵanda ommani shalǵıtuvchi informaciya tarqatganlik ushın huqıqtı sheklew menen baylanıslı túrlishe jınayatlı jazalar hám joqarı járiymalar belgilengen.
Mısalı, Frantsiyada bunday qılmıslar ushın 569 mıń yevro járiyma yamasa 5 jılǵa shekem tutqınǵa alıw sazayı, Rossiya Federatsiyasida 500 mıńnan 5 mln rublgacha járiyma yamasa 160 saattan 480 saatǵa shekem májburiy jámiyetlik jumısları názerde tutılǵan.
Germaniyada bunday háreketler ushın 3 aydan 5 jılǵa shekem azatlıqtan juda etiw sazayı ornatılǵan bolıp, jala yamasa ótirik informaciya tarqatıw jánetanga qıyanat dárejesinde bahalanǵan.
Hátte OAv salasında ústin turatuǵın erkinlik ámel etetuǵın Norvegiya nızamchiligida da dóhmet, haqarat hám ótirik informaciya ushın tiyisli járiyma hám de 1 jılǵa shekem tutqınǵa alıw sazayı bar. Bul haqqındaǵı norma Norvegiya Konstitusiyasında bekkemlenip qoyılǵan.
AQShtıń 19 shtatında qatań jınayatlı juwapkerlik ámel etedi. Yaǵnıy, OAvda dóhmet, haqarat, sonıń menen birge jámáátlik ayıplaw ushın sud tártibinde 10 mıńnan tap 250 mıń dollarǵa shekem járiyma yamasa 6 aydan 10 jılǵa shekem múddetke azatlıqtan juda qılıw sazayı belgilengen.
Italiyada bolsa dóhmet yamasa jala, ommani shalǵıtuvchi informaciya tarqatǵan OAv yamasa internet dereginen tısqarı, bunday informaciyanı kóshirip basqan yamasa tarqatǵan barlıq shaxslar teń juwapkerlikke tartıladı. Olarǵa 500 den 2000 yevrogacha járiyma yamasa 6 aydan 3 jılǵa shekem azatlıqtan juda qılıw sazayı belgilengen.