Albatta, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish kerakli infratuzilma, ko‘p mablag‘ va mehnat resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyinbo‘lmasin, bu ishga bugun kirishmasak, qachon kirishamiz?

Elektron biznes, elektron va mobil tijoratning nisbati

Bundan qo’rinib turibdiki elektron biznes o’z iga elektron tijoratni va mobil tizoratni oladi. Endi elektron tijoratga ta’rif berishimiz lozim. Tijorat nima? Elektron tijorat nima degan savollarga javob berish lozim bo’ladi.

Tijorat – bu savdo va savdovositachilik faoliyati, tovarlar va xizmatlarni sotishda ishtirok etish yoki sotishga koʻmaklashish. Keng maʼnoda tadbirkorlik faoliyati.
Elektron tijorat (e-tijorat, ingl."e-commerce") - bu internet orqali savdo- sotiq amaliyotlarini tashkil etish. Ya’ni internet tarmog’i orqali savdo va savdovositachilik faoliyati, tovarlar va xizmatlarni sotishda ishtirok etish yoki sotishga koʻmaklashishdir.
Elektron tijorat (ET) deganda Internet, intranet yoki ekstranet tarmoqlarni ma'lumotlarni, tovarlarni yoki xizmatlarni sotib olish, sotish, tashish yoki sotish uchun ishlatish tushuniladi.
Elektron tijoratni o’ziga xos turlari mavjud bo’lib, ularga quyidagilar kiradi:

• 
  Mobil tijorat;
  
• 
  Elektron savdo
  

Elektron tjoratdan samarali foydalanish uchun quydagi vosifalardan foydalanish lozim bo’ladi:

Mobil platformalar,
ommaviy axborot vositalari (Facebook, telegramm, twitter, linkend va h.q.),
on-line saytlar,
web texnologiyalaridan
Mobil tijorat (MT)- bu mobil hisoblash vositalaridan (smartfonlar va planshetlar), simsiz ma'lumot tarmoqlaridan va tijorat operatsiyalarini (bitimlarini) amalga oshirish uchun mobil ilovalardan foydalanishga asoslangan tijorat faoliyati. Mobil tijoratning o'sishiga mobil Internetdan foydalanuvchilar sonining keskin ko'payishi, foydalanuvchilar xarid qiladigan mobil qurilmalar sonining ko'payishi sabab bo'ldi.
Elektron savdo (ES) (англ. Electronic trading, eTrading, e-Trading) – bu Internet orqali savdo-sotiq faoliyatini amalga oshirish. Elektron tijorat tushunchasi o'z ichiga oladi qyudagilarni oladi:

• 
  Onlayn manbalar orqali ma'lumotlar, mahsulotlar yoki xizmatlarni uzatish;
  
• 
  Xizmatlarni elektron ko'rinishda taqdim etish;
  
• 
  An'anaviy savdo usullaridan foydalangan holda onlayn tarzda tashkil etish.
  

Elektron tijorat dasturlarining kelib chiqishini 1970-yillarning boshlarida kuzatish mumkin, bunda pullar elektron shaklda, asosan moliyaviy institutlari orasida (elektron pul o'tkazish [EFT] nomi bilan tanilgan), bu orqali mablag'larni bir tashkilotdan boshqasiga yo'naltirish mumkin edi. Biroq, ushbu dasturlardan foydalanish yirik korporatsiyalar, moliyaviy institutlar va boshqa bir nechta qat’iyatli bizneslar uchun cheklangan edi. Keyin elektron hujjat almashinuvi (EDI),



UzEx intеrnеt birja – bu shaxsiy kompyutеr orqali UzEx savdo maydonchalarida savdo qilish imkoniyatini bеruvchi global milliy savdo maydonchasi. Ushbu savdo tizimi, iPAY tizimi foydalanuvchilariga, maksimal qulayliklar bilan osongina o’z tovarlarini sotish va kеrakli tovarlarni harid qilish imkonini bеradi.



odatdagi hujjatlarni elektron ravishda uzatishda foydalaniladigan texnologiya paydo bo'ldi. Keyinchalik EDI moliyaviy operatsiyalardan boshqa turdagi operatsiyalarga kengaydi (EDI haqida ko'proq ma'lumot olish uchun Online Tutorial T2-ga qarang). Keyinchalik sayyohlarni bron qilish tizimlaridan tortib, onlayn aktsiyalar savdosigacha bo'lgan yangi EC dasturlari paydo bo'ldi.
Internet 1969 yilda AQSh hukumati tomonidan o'tkazilgan tajriba sifatida paydo bo'ldi va uning dastlabki foydalanuvchilari asosan akademik tadqiqotchilar va boshqa olimlar edi. Ba'zi foydalanuvchilar Internetda shaxsiy e'lonlar joylashtirishni boshladilar. EC rivojlanishidagi muhim bosqich 1990-yillarning boshlarida Umumjahon Internetning ("Internet") paydo bo'lishi edi. Bu kompaniyalarga Internetda matn va fotosuratni taqdim etish imkoniyatini berdi. 1990-yillarning boshlarida Internet tijoratlashtirilgach va foydalanuvchilar Umumjahon Internetda ishtirok etishni boshlaganlarida, elektron tijorat atamasi joriy etildi. EC dasturlari jadal rivojlandi. So-called dot-coms yoki Internet-start- uplar deb nomlangan juda ko'p sonli mahsulotlar paydo bo'ldi. Bugungi kunda rivojlanayotgan mamlakatlardagi barcha kompaniyalar Internetda mavjud.
Elektron savdo (ES) uchta asosiy faoliyatning xususiyatiga qarab mutloq yoki qisman bo'lishi mumkin: buyurtma va to'lovlar, buyurtmalarni amalga oshirish, mijozlarga etkazib berish. Har bir faoliyat jismoniy yoki raqamli ravishda amalga oshirilishi mumkin. Agar kamida bitta raqamli aspekt mavjud bo'lsa, biz vaziyatni Elektron savdo (ES) deb hisoblaymiz, lekin qisman elektron tijorat. Masalan, Dell Web-saytidan kompyuterni yoki Amazon.com-dan kitobni sotib olish qisman ES hisoblanadi, chunki tovarlar jismoniy tarzda etkazib beriladi. Biroq, Amazon.com-dan elektron kitobni yoki microsoft.com-dan dasturiy mahsulotni sotib olish toza ES hisoblanadi, chunki buyurtma, ishlov berish va xaridorga etkazib berish barchasi raqamli hisoblanadi. E'tibor bering, ko'plab kompaniyalar ikki yoki undan ko'proq tasniflashda ishlaydilar. Misol uchun. Jaguar-da ishlab chiqarishni xarid qilishdan oldin avtomashinalarni o'z-o'zini sozlash uchun mo'ljallangan 3D-ilovasi mavjud bo’ladi.
(kompaniyalar) ( ya’ni raqamlashtirilmagan, elektron emas)“g'isht-shuvoq” (yoki eski iqtisodiyot) tashkilotlari deb nomlanadi, holbuki faqat EC (elektron savdo) bilan shug'ullanadigan kompaniyalar virtual (pure-play) tashkilotlar deb hisoblanadi. “Klik va g’ish” (bosish va g'isht bilan qoplash) tashkilotlari, ba'zi elektron savdo faoliyatini qo'shimcha marketing xizmati sifatida olib boruvchi tashkilotlardir. Asta-sekin, ko'plab “g'isht - shuvoq” kompaniyalar (masalan, GAP, Walmart, Target) “Klik va g’ish”tizimga o'tmoqdalar.