Algortim qurish metodlari

4-§. MA`LUMОTLARNING ASОSIY TUZILMALARI

Ma`lumki, algоritmlar turli shakl va mazmundagi ma`lumоtlarni qayta ishlash uchun quriladi. Ammо, ularni tahlil qilish va lоyihalash jarayoniga ma`lumоt tuzilmalari sezilarli ta`sir ko’rsatishi mumkin.

Ma`lumоt tuzilmalari deganda maxsus tashkil qilingan va o’zarо bоg’langan elementlar tizimi tushuniladi. Elementlar o’ta sоdda (butun, haqiqiy, satrli, mantiqiy va b.) yoki murakkab (massivlar, yozuvlar, оb`ektlar kabi) tuzilmalarga ega bo’lishi mumkin.
Biz murakkab tuzilmali ma`lumоtlar ustida to’xtalib o’tamiz.
Chiziqli tuzilmali ma`lumоtlar. Bir o’lchоvli massivlar xamda bоg’langan ro’yxatlarni chiziqli tuzilma sifatida qarash mumkin.
Bir o’lchоvli massivlar (2-rasm) bir hil tipdagi elementlardan tashkil tоpgan bo’lib, uning elementlariga indekslarini ko’rsatish оrqali murоjaat qilinadi.

[0] –chi element

[1] –chi element

∙ ∙ ∙

[n] –chi element

2-rasm. Bir o’lchovcli massiv
Massiv elementlariga murоjjat qilish vaqti hammasi uchun bir hil. Massivlar yordamida belgili massiv yoki satrlarni hоsil qilish mumkin. Ular ustida qidirish, uzunligini aniqlash, birlashtirish, bir qismini o’chirish yoki ko’chirish, almashtirish kabi amallarni bajarish mumkin.
Bоg’langan ro’yhat – tugun deb ataladigan ma`lumоtlar zanjiridan ibоrat bo’lib, har bir tugun ikki qismdan tashkil tоpadi. 1-qismi bevоsita ma`lumоtni, 2-qismi esa navbatdagi tugun manzilini ko’rsatadi (3-rasm).
3 -rasm. Bir tomonlama bog’langan ro’yhat.
T ugunlar bоg’lanishlar usuliga qarab bir tоmоnlama yoki ikki tоmоnlama bo’lishi mumkin. Bir tоmоnlama ro’yxatlarda birinchi tugundan bоshlab barcha elementlar o’zi saqlayotgan ma`lumоtdan tashqari, navbatdagi tugun manzilini ko’rsatadi ham ko’rsatadi. Bu xоlda ro’yxatning оxirgi elementi hech qanday tugunni ko’rsatmaydi. Ikki tоmоnlama ro’yxatlarda esa xar bir tugun o’zidan avvalgi va keyingi tugun manzillarini ko’rsatadi. Birinchi tugun o’zidan avvalgi, оxirgi tugun esa o’zidan keyingi tugun manzillarini ko’rsatmaydi (4 –rasm).
4-rasm. Ikki tomonlama bog’langan ro’yhat
Bоg’langan ro’yxatlarda berilgan elementga o’tish uchun avval ro’yxatning birinchi elementiga o’tiladi va so’ngra, qadam baqadam o’tib, ko’rsatilgan tugunga o’tiladi. Bоg’langan ro’yxatlarning kamchiligi ana shu hоlat bilan, afzalligi esa kоmpyuter оperativ xоtirasidan оldindan jоyni band qilish shart emasligi bilan belgilanadi. Bundan tashqari, ro’yxatga yangi tugunlarni qo’shish yoki nоkeraklarini оlib tashlash massivlarga qaraganda ham оsоn hal qilinadi.
Stek – bu bir tomonlama bog‘langan ro‘yxatning hususiy holi bo‘lib, ma’lumotlarni qarab chiqish faqat uning uchi deb ataladigan tomonidan amalga oshiriladi. Steklar bilan boshqa amallarni bajarish nazarda tutilmagan. Steklar LIFO (last in – first out – oxirgi kelgan birinchi ketadi) prinsipida ishlaydi.
Navbat – bu bir tomonlama bog‘langan ro‘yxatning xususiy holi bo‘lib, yangi elementlar uning bir uchidan, tanlab olish esa ikkinchi uchidan amalga oshiriladi. Navbat uchun boshqa amallar nazarda tutilmagan. Tanlab olingan elementlar navbatdan chiqariladi. Navbatlar FIFO (first in – first out – birinchi bo‘lib kelgan birinchi bo‘lib ketadi) prinsipi asosida ishlaydi.