Алишер Навоий туркий тил наздида
Download 338 Kb.
|
2 5276297714601035133
- Bu sahifa navigatsiya:
- ОНА ТИЛИ ҲАҚИДА
- Алишер Навоий ТУРКИЙ ТИЛ НАЗДИДА
- Абдулла Авлоний ҲИФЗИ ЛИСОН
- Миртемир ОНА ТИЛИМ
- Элбек ТИЛ
- Эркин Воҳидов ОНА ТИЛИМ ЎЛМАЙДИ
- Абдулла Орипов ОНА ТИЛИМ
- Рауф Парфи ИККИ ШЕЪР
- Ҳалима Худойбердиева «ЭСКИ ЎЗБЕК ТИЛИ»ГА ЁЗУВ
- Хуршид Даврон ОНА ТИЛИМ
- Шукур Қурбон ОНА ТИЛИМ Қасида
- Муҳаммад Юсуф ОНА ТИЛИМ
- Ирода Умарова ОНА ТИЛИМ
- ONA TILI HAQIDA
- Alisher Navoiy TURKIY TIL NAZDIDA
- Abdulla Avloniy HIFZI LISON
- Mirtemir ONA TILIM
- Elbek TIL
- Erkin Vohidov ONA TILIM O’LMAYDI
- Abdulla Oripov ONA TILIM
- Rauf Parfi IKKI SHE’R
- Halima Xudoyberdieva «ESKI O’ZBEK TILI»GA YOZUV
- Xurshid Davron ONA TILIM
- Shukur Qurbon ONA TILIM Qasida
- Muhammad Yusuf ONA TILIM
 Ўзбек тили камбағал эмас, балки ўзбек тилини камбағал дегувчиларнинг ўзи камбағал. Улар ўз нодонликларини ўзбек тилига тўнкамасинлар (Абдулла Қодирий).
ОНА ТИЛИ ҲАҚИДА 
Алишер Навоий ТУРКИЙ ТИЛ НАЗДИДА 
Чунки топтим ул калом ичра камол, Турк алфози била сурдум мақол… Турк назмида чу мен тортиб қалам, Айладим ул мамлакатни якқалам… * * *
Мен туркча бошлабон ривоят, Қилдим бу фасонани ҳикоят; Ким шуҳрати жаҳонга тўлғай, Турки била дағи баҳра олғай. Чунки бу кун жаҳонда атрок Кўптур хуш табъ, соф идрок… Абдулла Авлоний ҲИФЗИ ЛИСОН
Ҳифзи лисон деб ҳар бир миллат ўз она тил ва адабиётини сақламагини айтилур. Ҳар бир миллатнинг дунёда борлиғин кўрсатадурган ойинаи ҳаёти тил ва адабиётидур . Миллий тилни йўқотмак миллатнинг руҳини йўқотмакдур. Ҳайҳот! Биз туркистонлилар миллий тилни сақламак бир тарафда турсун кундан-кун унутмак ва йўқотмақдадурмиз. Тилимизнинг ярмига арабий, форсий улангани камлик қилуб, бир четига рус тилини ҳам ёпишдурмакдадурмиз. Дуруст, бизларга ҳукуматимиз бўлғон рус лисонини билмак ҳаёт ва саодатимиз учун ош ва нон каби кераклик нарсадур. Лекин ўз еринда ишлатмак ва сўзламак лозимдур. Зиғир ёғи солуб мошкичири каби қилуб, аралаш-қуралаш қилмак тилнинг руҳини бузадур. «Ёҳу! Бизга на бўлди? Боболаримиз йўлидан чиқуб кетдук. Яхши қўшнингдан олгунча ёмон уйингни қидир», – демишлар. Боболаримизга етушғон ва яраган муқаддас тил ва адабиёт бизга ҳеч камлик қилмас. Ўз уйимизни қидирсак ва ахтарсак йўқолганларини ҳам топармиз. «Йўқолса йўқолсун , ўзи бошимга тор эди», – деб Ёврупо қалпоғини киюб, кулги бўлмак зўр айб ва уятдур. Пайғамбаримиз: «Эрларда жамол лисон ва тилдур», – демишлар.
Умумий миллий тилни сақламак ила баробар хусусий оғиз орасидаги тилни ҳам сақламак лозимдур. Чунки сўз инсоннинг даража ва камолини, илм ва фазлини ўлчаб кўрсатадурган тарозусидур. Ақл соҳиблари кишининг дилидаги фикр ва ниятини, илм ва қувватини, қадр ва қийматини сўзлаган сўзидан билурлар. «Қуруқ сўз қулоқға ёқмас» – демишлар. Агар сўз ақл ва ҳикматга мувофиқ бўлуб, ўзига ёки эшитувчига бир фойда чиқадурган бўлмаса, асаларилари орасида ғунғуллаб юрган қовоқари каби қуруқ ғўнғулламоқ фақат бош оғриғидан бошқа бир нарса эмасдур . Бошимизга келадурган қаттиғ кулфатларнинг кўпи юмшоқ тилимиздан келадур. Шунинг учун: «Кўп ўйла, оз сўйла», – демишлар. Тилларнинг энг яхшиси сўзга уста тил, сўзларнинг энг яхшиси билуб, охирини ўйлаб сўйланган сўздур. Гўзаллик юзда эрмас, эй биродар, Сўзи ширин киши ҳар кимга ёқар. Сўзинг оз бўлсину маъноли бўлсун, Эшитканлар қулоғи дурга тўлсун. Сўзинг бўлса кумуш, жим турмак олтин, Миси чиқғай сўзинг кўп бўлса бир кун. Кўпайган сўзни бўлгай тўғриси оз, Шакарнинг кўпидан ози бўлур соз. Миртемир ОНА ТИЛИМ
Ёбонларнинг чексизлиги, Ҳам самуми, ҳам ҳовури, Онажонлар алласидан, Қўз ёшидан, оқ сутидан; Тўқайларнинг тенгсизлиги, Жилғаларнинг шўх ғовури, Йигитларнинг ялласидан, Сулувларнинг сукутидан — Йўғрилган тил — Она тилим. Дарёларнинг тошқин пайти Арслон янглиғ ариллаши, Довонларнинг кўк қиёси, Қорли тоғлар жилосидан, Чўпонларнинг қамиш байти, Чилдирманинг дариллаши, Гўрўғлининг алп сиймоси, Алпомишнинг даъвосидан — Туғилган тил — Она тилим. Тулпорларнинг асовлиги, Тош чақиши, оловлиги, Боболарнинг олтин сўзи, Бўёқчининг ўланидан: Тўқувчининг алғовлиги, Чилангарнинг далғовлиги, Бу тупроқнинг қўш ҳўкизи, Қўшчиси ҳам қўланидан — Яралган тил — Она тилим. Шу тупроқнинг жон аямас Тарлонлари, бургутлари, Келинларнинг дилдошлиги, Ёр-ёрларнинг жарангидан; Босқинларнинг бедодлиги, Бувиларнинг ўгитлари, Дўмбиранинг мунгдошлиги, Дуторнинг ҳам тарангидан — Таралган тил — Она тилим. Элбек ТИЛ
Мунгли қушим, сайраб-сайраб кел, англат, Кимлар эрур Турк тилини сотғучи? Булбул каби сайраб турган бу тилни Уялмайин бу ўлкадан отгучи? Болдай тотли, жондан азиз туркчани Тушунмайин, хўрлаб-хўрлаб ётғучи? Мунгли қушим, уларни қўй, сен сайра! Турк тилининг донғин чиқар кўкларга! Қўй уларни, улар йўлдан озсинлар, Эл ичида бўш бўғузлик сотсинлар! Эркин Воҳидов ОНА ТИЛИМ ЎЛМАЙДИ
Нотиқ деди: «Тақдир шул, Бу жаҳоний ирода. Тиллар йўқолур буткул, Бир тил қолур дунёда». «Эй воиз, пастга тушгин, Бу гап чиқди қаердан!» Навоий билан Пушкин Туриб келди қабрдан. Ким дарғазаб, Ким ҳайрон, Чиқиб келдилар қатор: Данте, Шиллер ва Байрон, Фирдавсий, Бальзак, Тагор. «Ваъзингни қўй, биродар, Сен айтганинг бўлмайди». Барча деди баробар: «Она тилим ўлмайди». — Ҳей, бу қандай ақида! — Қўлида табаррук жом, Гўзал форсий ҳақида Рубоий айтди Хайём. Эҳтиросли, оташдил Беранже сўрди нолон: — Наҳотки, фаранги тил Йўқолгуси бир замон! Неруда, Лорка турди Сервантеснинг ёнига: — Ким қасд этиб тиғ урди Она тилим жонига! Фузулий ёнди: — Озар Тили гулдек сўлмайди. Барча деди баробар: «Она тилимўлмайди». Камалакдек ранго-ранг Бўлсин деб санъат, тиллар, Асрларча қилдик жанг, Армон қилдик минг йиллар. Беқадр бўлса, наҳот, Тиллардаги тароват! Йўқолди бу кун, ҳайҳот, Қабрларда ҳаловат! «Фауст» ёнди гуриллаб, «Хамса» ўтга туташди. Бир садо жаҳон бўйлаб Таралди, тоғлар ошди. Бу садо янграр ҳамон, Сира адо бўлмайди. Олам айтар: Ҳеч қачон Она тилим ўлмайди! Абдулла Орипов ОНА ТИЛИМ
Минг йилларким булбул каломи Ўзгармайди, яхлит ҳамиша. Аммо шўрлик тўтининг ҳоли Ўзгаларга тақлид ҳамиша. Она тилим, сен борсан, шаксиз, Булбул куйин шеърга соламан. Сен йўқолган кунинг, шубҳасиз, Мен ҳам тўти бўлиб қоламан! Рауф Парфи ИККИ ШЕЪР
ЎЗБЕК ТИЛИ Ҳайҳот, топтаганда араб ва мўғил, Ҳаётингнинг занжирли йили, Бошдан не кечирдинг, мардона ўғил, Ўзбек тили, ўзбек тили. Улуғ тарихингга қиламан хитоб, Навоий шеърининг гули, Кечмиш замонларнинг тирик гувоҳи, Ўзбек тили, ўзбек тили. Сени нақадарлик севаман, она, Оҳ, юрагимнинг булбули Бўлиб сайрагансан гўдак чоғимдан, Ўзбек тили, ўзбек тили. 1958
ОНА ТИЛИМ 1. Абут-Турк тарихдан балки бир ҳикмат Бироқ сен борсан-ку Турон элинда. Шоир, Сўз айтмакка сен шошма фақат, Улуғ Алишернинг қутлуғ тилинда. Ул олис қуёшдир куйиниб ёнар, Олис хотиротлар ўчмас фалакда. Ҳақдан, Ҳакиқатдан кўринг, ким тонар? Дунёвий аламнинг тийғи юракда. Ватан деб аталган бешик, онажон, Мен учун ёпилган эшик, онажон, Мен сокин солланиб илғаб борарман. Ватан деб аталган тобут қўйнида, Чувалган булутни қордек қорарман, Руҳимнинг панжаси чақмоқ бўйнида. 2. Ҳеч зот уза билмас узилган жонни, Ҳақиқатни уза билмас ҳеч қачон. Элим, она тилим, руҳимнинг қони, Бир имдод сўрайман сендан, онажон. Чаёнзор йўлидир борар йўлларим, Таним ёнмактадир ишқсиз очунда, Кўкларга тўқинар сўнгак қўлларим, Оёқларим менинг тупроқ ичинда. Барчанинг бошида бирдек беомон, Манхус замонларнинг ўлик шамоли, — Бузғун йигирманчи аср аъмоли… Менинг она тилим, мунис, меҳрипбон, Сен Туркий Дунёнинг ғолиб хаёли — Сени ёзажакман, тирилган жаҳон. 3. Улуғ Туркистоним, олтин далалар, Офтоб сочқи сочар бош узра балқиб, У сенинг тилингда айтар аллалар, Қоним, она тилим, оҳ, она халқим. Навоий байтига ўхшайди йўллар, Бу тошлар Ҳамзанинг қотили, ҳайҳот! Наҳотки умрбод ўртаса ўйлар, Умрбод занжирбанд этса хотирот?! Занжирбандман, она тилим Она Сўзингга, Кундайин сўларман, ойдек тўларман, Мил каби тортарман Сенн кўзимга. Мен ғариб бандангман. Бир Сўз тиларман, Бошимни қўярман Сенинг изингга, Қудсия анфосин айтиб ўларман.
«ЭСКИ ЎЗБЕК ТИЛИ»ГА ЁЗУВ
Менинг тиғ тилган тилим, Менинг кесилган тилим, Баҳайбат тўғон тушиб, Йўли тўсилган тилим. Қушнинг унут патидай Тўкилган унут жоним, Китобларнинг қатида Ранги-рўйи сомоним. «Эски ўзбек тили»мас, Дедилар эскирган тил, Қўрқиб чиқармоққа сас, Сандиқларга кирган тил. Сенда бодом иси бор, Сенда бобом иси бор, Болам на рус, на ўзбек, Аросат белгиси бор. Беш юз йиллар аввалги Хатни мен англайман, бас, Мен бугун айтганимни Болам баъзан тушунмас. Кўкрагимда дод қотган, Яқинлашар катта хавф, Ўз тилини йўқотган Халқ бўлмасми ердан даф. Олдга, сафарбарликка Қандай ярайди болам, Ортидаги жарликка Қандай карайди болам. Уни ким қилиб қўйдим, Ким бўлди оғам-иним, Томир-томирим куйди, Синди бўғин-бўғиним. Гули унут халқ бўлдик, Иўли унут халқ бўлдик, Оммавий гунглик содир, Тили унут халқ бўлдик. Умримнинг шом, кечига Шу ўй санчилиб туриб, «Луғатит-турк» ичига Ёшим томчилаб туриб, Дедим: — Тиғ тилган тилим, Менинг кесилган тилим.
ОНА ТИЛИМ
Келиб кетди неча дунёлар, Кулди ҳаёт, йиғлади ўлим. Сен деб қурбон бўлди боболар, Улар кетди, сен қолдинг, тилим. Беланчагинг узра Кошғарий Куйлаб ўтди қадим навони Ва навқирон япроқларингга Дил қонини берди Навоий. Самарқанддан Бобур кетаркан Дилда бўғиб ҳасрат сасини, Олиб кетди она юртидан, Туркий тилим, биргина сени. Машрабмас, сен осилдинг дорга, Нодирамас, сенсан сўйилган Ҳозиқнингмас, сенинг, эй тилим, Бошинг айру, кўзинг ўйилган. Аммо душман ўлдирган ботир Тирилгандек яна қасосга, Мангу борсан ва мангу қодир Тўлдирмоққа ерни овозга. Ватан учун бахш этиб жонни, Кечиб олов, кириб дарёга, Фарзандларинг тўккан ҳар қонни Шимирдинг сен ўхшаб гиёҳга. Она тилим, омон бўл мангу, Сен борсан-ки мен ҳам ўлмайман, Тилдан қолсам, сени Ойбекдай Мен кўзларим билан сўйлайман. Шукур Қурбон ОНА ТИЛИМ Қасида
Юрагимнинг қошида Сайраб турган булбулим, Сенсиз очилмас гулим Руҳият бўстонимда, Она тилим, жон тилим. Қадим аждод қонида Сени таниди дунё, Инсоният тонгида Бердинг қалбдан акс-садо. Суврат бўлиб чекилдинг Ғорлар ичра бирма-бир: «Она қўшув бола», севмоқ бу, «Юрак қўшув ёй ўқи»—сабр. Ашшурий, бобил, оккад Тараққиёти бир ён, Бир ён бўлди қуёшли – Ўлка қучган шараф-шон. Маънавият уфқида Номинг мангу айланди. Шумерлар миххатига Оҳангларинг жойланди. Тош, деганни ким-кимлар Тепиб ўтмаган бефарқ, Лекин сен боис уни Бошга кўтарди башар. Мисли онг денгизида Заррин мавж бўлиб қалқдинг. Буюк «Ўрхун-Энасой Ёзувлари»да балқдинг. Шакл—мисли либосдир, Ўзгарар ўтиб замон. Айниқса, босқинчи ёв Бўлса бошда ҳукмрон. Айниқса, у бор ерда Сўзлашсанг ўз тилингда, Билмай хуноб бўлса у Не борлигин дилингда. Зўрлаб-да ўз ёзуғин Пешонангга ўяр у, Ёт тилда чулдиратиб Томошангни кўрар у. Бироқ мазмун-моҳият Ҳоким эрур шаклга. Араб имлоси бўйин Эгди туркий ақлга. Навоийдай фарзандинг Дунёга келди шу кез. Сени деб сарғарди у, Қон тупурди эрта-кеч. Парвоз этиб назм аро, Осмонларга урдинг бош, Лекин тупроқни қўмсаб, Пинҳона тўкардинг ёш. Таъзимда бўй-бастингга Етмиш олам бош эгди. Гўзал «Бобурнома»да Оёғинг ерга тегди. Ер дардлари шу ондан Сеники бўлди буткул, Фалакдан бахт сўради Машраб – исёнкор ўғил. Яна шоир зарур бўлди Сенинг сўз минбарингга, Она-тилим, чиқди шоир Турди, яраб корингга. Муқимликни кўрдинг йиллаб, Йиғлаб юрдинг фурқатда. Кўплар сени унутди Давомли бу кулфатда. Тумтароқ хонликлардан Турфа жаҳолат қолди. Ким неча йиллар янглиш Халқим оми саналди. Ким айтар «бу ғалвирдан Осон ўтди ватаним». Мен айтарман, “не бахтки, Омон ўтди ватаним». Боис – ҳар сўзинг уни Келажакка чорларди. Шеърият осмонингда Чўлпонларинг порларди. Янгрардинг авж пардада Яна-да ҳур, яна шан. Лекин, одат, боқдилар Сенга ҳам ҳасад билан: Бир бурчакда тўпланиб Тил билмас уч-тўрт ғалча, Фарзандларинг бошига Мусибат солди қанча. Китоб кўтарган кимса Таҳликали кўринди, Нондай азиз битиклар Ерга пинҳон кўмилди. Асил шоирларингни Халқ душмани дедилар, Қарғадилар, сўкдилар, Бир-бир бошин едилар. Шоирни ўлдирарлар, Ўлдириб бўлмас сўзни. Сен тирик қолдинг яна, Халқимнинг кўрар кўзи. Не тонг, Мустақилликнинг Шамоллари эсиб шан, Олдинг давлат мақомин Қанча тил аро расман. Пешонангга тақдирнинг Саодати ёзилган. Бугун сенда Қуръони Карим, ҳадис босилган. Мен ҳам—улуғлигингга Орқа қилган қаламкаш. Сенда қандай куйладим, Элга ҳавола яккаш. Тасодиф кўп дунёда, Шоир бўлсам-да бир кун— Ҳикматинг мен учун бу, Мурувватинг мен учун. Бўлолмасам, айб менда, Севолмабман сени, оҳ. Ҳар икки ҳолатда ҳам Сенга содиқман бироқ, Она-тилим, жон тилим. Зеро мен сеникиман, Сен туйган завқникиман, Сен куйган қайғуники, Она-тилим, жон тилим. Сен мангусан, бақосан, Мен эсам – ўткинчи зот. Сен ҳамиша баҳорсан, Мен – лаҳзалик хотирот. Она тилим, жон тилим. Сенсиз мен сўладирман, Девона бўладирман. Туққанимга етти ёт Бегона бўладирман, Она-тилим, жон тилим – Юрагимнинг қошида Сайраб турган булбулим. Муҳаммад Юсуф ОНА ТИЛИМ
Гарчи зуғум қилганларни ёқтирмадим, Шеър ёздиму бўлак ишни қотирмадим. Тилим туриб ўз тилимда гапирмадим, Бир эсласам эзилади бағри-дилим, Она тилим, кечир мени, она тилим. Онам «эркам» деб қучганда тунлар ярим, Эрким йўқ деб зирқирарди бир жойларим, Паровозни ҳансиратган буғдойларим, Олтинларим, маъданларим, ипакларим, Она тилим, кечир мени, она тилим. Кимлар учун биз эдик бир бадавийлар, Ўзбекни қон қақшатганни узбек сийлар, Ҳолимизни қон кузатди Яссавийлар, Топганимиз ҳандалакдек тилим-тилим, Она тилим, кечир мени, она тилим. Кимдир майда миллат бўлди, кимдир катта, Катта миллат — Афандиси йўкдир ҳатто, Биз пиёда, биз боққанлар юрди отда, Зулм ўтса фақат сендан ўтди зулм, Она тилим, кечир мени, она тилим. Сен бўлмасанг нима бизга силлик шеърлар, Бу дунёда тили йўкда дил йўқ дерлар, Баҳоинг-ку бериб кетган Алишерлар, Юрагимнинг тўридаги сўлмас гулим, Она тилим, кечир мени, она тилим. Бир қарасам ҳар шевангда минг жилолар Ҳар новдангда, ҳар мевангда минг жилолар. Қодирийлар, Чўлпонлар-у, Абдуллолар, Сенинг қайтган кунинг мен туғилган йилим, Она тилим, эй муқаддас Она тилим. Ирода Умарова ОНА ТИЛИМ
Она тилим – юрак қатимдан Меҳр бўлиб сочилган жаранг. Қулоғимга гўдак пайтимдан Алла бўлиб сингиган оҳанг. Она тилим – неча асрлар Курашида енгган полвоним. Неча аждод, неча насллар Суйиб ўтган туркий забоним. Она тилим – дўппи кийган Сўз, Доим янги йўлча-атласи. Бир сатрига ташласангиз кўз, Товланади минг-минг қирраси. Она тилим – асалчой таъмли, Булбулталқин, муҳаббатшева. Лабларимга кўчиргум доим Талаффузин мен сева-сева. Она тилим – юрак қатимдан Меҳр бўлиб сочилган жаранг. Қулоғимга гўдак пайтимдан Алла бўлиб сингиган оҳанг… 2010 йил, октябр O‘zbek tili kambag‘al emas, balki o‘zbek tilini kambag‘al deguvchilarning o‘zi kambag‘al. Ular o‘z nodonliklarini o‘zbek tiliga to‘nkamasinlar (Abdulla Qodiriy). ONA TILI HAQIDA
Alisher Navoiy TURKIY TIL NAZDIDA
Chunki toptim ul kalom ichra kamol, Turk alfozi bila surdum maqol… Turk nazmida chu men tortib qalam, Ayladim ul mamlakatni yakqalam… * * *
Men turkcha boshlabon rivoyat, Qildim bu fasonani hikoyat; Kim shuhrati jahonga to’lg’ay, Turki bila dag’i bahra olg’ay. Chunki bu kun jahonda atrok Ko’ptur xush tab’, sof idrok… Abdulla Avloniy HIFZI LISON
Hifzi lison deb har bir millat o’z ona til va adabiyotini saqlamagini aytilur. Har bir millatning dunyoda borlig’in ko’rsatadurgan oyinai hayoti til va adаbiyotidur . Milliy tilni yo’qotmak millatning ruhini yo’qotmakdur. Hayhot! Biz turkistonlilar milliy tilni saqlamak bir tarafda tursun kundan-kun unutmak va yo’qotmaqdadurmiz. Tilimizning yarmiga arabiy, forsiy ulangani kamlik qilub, bir chetiga rus tilini ham yopishdurmakdadurmiz. Durust, bizlarga hukumatimiz bo’lg’on rus lisonini bilmak hayot va saodatimiz uchun osh va non kabi keraklik narsadur. Lekin o’z yerinda ishlatmak va so’zlamak lozimdur. Zig’ir yog’i solub moshkichiri kabi qilub, aralash-quralash qilmak tilning ruhini buzadur. «Yohu! Bizga na bo’ldi? Bobolarimiz yo’lidan chiqub ketduk. Yaxshi qo’shningdan olguncha yomon uyingni qidir», – demishlar. Bobolarimizga yetushg’on va yaragan muqaddas til va adabiyot bizga hech kamlik qilmas. O’z uyimizni qidirsak va axtarsak yo’qolganlarini ham toparmiz. «Yo’qolsa yo’qolsun , o’zi boshimga tor edi», – deb Yovrupo qalpog’ini kiyub, kulgi bo’lmak zo’r ayb va uyatdur. Payg’ambarimiz: «Erlarda jamol lison va tildur», – demishlar.
Umumiy milliy tilni saqlamak ila barobar xususiy og’iz orasidagi tilni ham saqlamak lozimdur. Chunki so’z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini o’lchab ko’rsatadurgan tarozusidur. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qiymatini so’zlagan so’zidan bilurlar. «Quruq so’z quloqg’a yoqmas» – demishlar. Agar so’z aql va hikmatga muvofiq bo’lub, o’ziga yoki eshituvchiga bir foyda chiqadurgan bo’lmasa, asalarilari orasida g’ung’ullab yurgan qovoqari kabi quruq g’o’ng’ullamoq faqat bosh og’rig’idan boshqa bir narsa emasdur . Boshimizga keladurgan qattig’ kulfatlarning ko’pi yumshoq tilimizdan keladur. Shuning uchun: «Ko’p o’yla, oz so’yla», – demishlar.
Yobonlarning cheksizligi, Ham samumi, ham hovuri, Onajonlar allasidan, Qo’z yoshidan, oq sutidan; To’qaylarning tengsizligi, Jilg’alarning sho’x g’ovuri, Yigitlarning yallasidan, Suluvlarning sukutidan — Yo’g’rilgan til — Ona tilim. Daryolarning toshqin payti Arslon yanglig’ arillashi, Dovonlarning ko’k qiyosi, Qorli tog’lar jilosidan, Cho’ponlarning qamish bayti, Childirmaning darillashi, Go’ro’g’lining alp siymosi, Alpomishning da’vosidan — Tug’ilgan til — Ona tilim. Tulporlarning asovligi, Tosh chaqishi, olovligi, Bobolarning oltin so’zi, Bo’yoqchining o’lanidan: To’quvchining alg’ovligi, Chilangarning dalg’ovligi, Bu tuproqning qo’sh ho’kizi, Qo’shchisi ham qo’lanidan — Yaralgan til — Ona tilim. Tarlonlari, burgutlari, Kelinlarning dildoshligi, Yor-yorlarning jarangidan; Bosqinlarning bedodligi, Buvilarning o’gitlari, Do’mbiraning mungdoshligi, Dutorning ham tarangidan — Taralgan til — Ona tilim. Elbek TIL
Mungli qushim, sayrab-sayrab kel, anglat, Kimlar erur Turk tilini sotg‘uchi? Bulbul kabi sayrab turgan bu tilni Uyalmayin bu o‘lkadan otguchi? Bolday totli, jondan aziz turkchani Tushunmayin, xo‘rlab-xo‘rlab yotg‘uchi? Mungli qushim, ularni qo‘y, sen sayra! Turk tilining dong‘in chiqar ko‘klarga! Qo‘y ularni, ular yo‘ldan ozsinlar, El ichida bo‘sh bo‘g‘uzlik sotsinlar! Erkin Vohidov ONA TILIM O’LMAYDI
Notiq dedi: «Taqdir shul, Bu jahoniy iroda. Tillar yo’qolur butkul, Bir til qolur dunyoda». «Ey voiz, pastga tushgin, Bu gap chiqdi qaerdan!» Navoiy bilan Pushkin Turib keldi qabrdan. Kim darg’azab, Kim hayron, Chiqib keldilar qator: Dante, Shiller va Bayron, Firdavsiy, Bal`zak, Tagor. «Va’zingni qo’y, birodar, Sen aytganing bo’lmaydi». Barcha dedi barobar: «Ona tilim o’lmaydi». — Hey, bu qanday aqida! — Qo’lida tabarruk jom, Go’zal forsiy haqida Ruboiy aytdi Xayyom. Ehtirosli, otashdil Beranje so’rdi nolon: — Nahotki, farangi til Yo’qolgusi bir zamon! Neruda, Lorka turdi Servantesning yoniga: — Kim qasd etib tig’ urdi Ona tilim joniga! Fuzuliy yondi: — Ozar Tili guldek so’lmaydi. Barcha dedi barobar: «Ona tilimo’lmaydi». Kamalakdek rango-rang Bo’lsin deb san’at, tillar, Asrlarcha qildik jang, Armon qildik ming yillar. Beqadr bo’lsa, nahot, Tillardagi tarovat! Yo’qoldi bu kun, hayhot, Qabrlarda halovat! «Faust» yondi gurillab, «Xamsa» o’tga tutashdi. Bir sado jahon bo’ylab Taraldi, tog’lar oshdi. Bu sado yangrar hamon, Sira ado bo’lmaydi. Olam aytar: Hech qachon Ona tilim o’lmaydi! Abdulla Oripov ONA TILIM
Ming yillarkim bulbul kalomi O’zgarmaydi, yaxlit hamisha. Ammo sho’rlik to’tining holi O’zgalarga taqlid hamisha. Ona tilim, sen borsan, shaksiz, Bulbul kuyin she’rga solaman. Sen yo’qolgan kuning, shubhasiz, Men ham to’ti bo’lib qolaman! Rauf Parfi IKKI SHE’R
O’ZBEK TILI Hayhot, toptaganda arab va mo’g’il, Hayotingning zanjirli yili, Boshdan ne kechirding, mardona o’g’il, O’zbek tili, o’zbek tili. Ulug’ tarixingga qilaman xitob, Navoiy she’rining guli, Kechmish zamonlarning tirik guvohi, O’zbek tili, o’zbek tili. Seni naqadarlik sevaman, ona, Oh, yuragimning bulbuli Bo’lib sayragansan go’dak chog’imdan, O’zbek tili, o’zbek tili. 1958
ONA TILIM 1. Abut-Turk tarixdan balki bir hikmat Biroq sen borsan-ku Turon elinda. Shoir, So’z aytmakka sen shoshma faqat, Ulug’ Alisherning qutlug’ tilinda. Ul olis quyoshdir kuyinib yonar, Olis xotirotlar o’chmas falakda. Haqdan, Hakiqatdan ko’ring, kim tonar? Dunyoviy alamning tiyg’i yurakda. Vatan deb atalgan beshik, onajon, Men uchun yopilgan eshik, onajon, Men sokin sollanib ilg’ab borarman. Vatan deb atalgan tobut qo’ynida, Chuvalgan bulutni qordek qorarman, Ruhimning panjasi chaqmoq bo’ynida. 2. Hech zot uza bilmas uzilgan jonni, Haqiqatni uza bilmas hech qachon. Elim, ona tilim, ruhimning qoni, Bir imdod so’rayman sendan, onajon. Chayonzor yo’lidir borar yo’llarim, Tanim yonmaktadir ishqsiz ochunda, Ko’klarga to’qinar so’ngak qo’llarim, Oyoqlarim mening tuproq ichinda. Barchaning boshida birdek beomon, Manxus zamonlarning o’lik shamoli, — Buzg’un yigirmanchi asr a’moli… Mening ona tilim, munis, mehripbon, Sen Turkiy Dunyoning g’olib xayoli — Seni yozajakman, tirilgan jahon. 3. Ulug’ Turkistonim, oltin dalalar, Oftob sochqi sochar bosh uzra balqib, U sening tilingda aytar allalar, Qonim, ona tilim, oh, ona xalqim. Navoiy baytiga o’xshaydi yo’llar, Bu toshlar Hamzaning qotili, hayhot! Nahotki umrbod o’rtasa o’ylar, Umrbod zanjirband etsa xotirot?! Zanjirbandman, ona tilim Ona So’zingga, Kundayin so’larman, oydek to’larman, Mil kabi tortarman Senn ko’zimga. Men g’arib bandangman. Bir So’z tilarman, Boshimni qo’yarman Sening izingga, Qudsiya anfosin aytib o’larman. 1997 (1965) Halima Xudoyberdieva «ESKI O’ZBEK TILI»GA YOZUV
Mening tig’ tilgan tilim, Mening kesilgan tilim, Bahaybat to’g’on tushib, Yo’li to’silgan tilim. Qushning unut patiday To’kilgan unut jonim, Kitoblarning qatida Rangi-ro’yi somonim. «Eski o’zbek tili»mas, Dedilar eskirgan til, Qo’rqib chiqarmoqqa sas, Sandiqlarga kirgan til. Senda bodom isi bor, Senda bobom isi bor, Bolam na rus, na o’zbek, Arosat belgisi bor. Besh yuz yillar avvalgi Xatni men anglayman, bas, Men bugun aytganimni Bolam ba’zan tushunmas. Ko’kragimda dod qotgan, Yaqinlashar katta xavf, O’z tilini yo’qotgan Xalq bo’lmasmi yerdan daf. Oldga, safarbarlikka Qanday yaraydi bolam, Ortidagi jarlikka Qanday karaydi bolam. Uni kim qilib qo’ydim, Kim bo’ldi og’am-inim, Tomir-tomirim kuydi, Sindi bo’g’in-bo’g’inim. Guli unut xalq bo’ldik, Io’li unut xalq bo’ldik, Ommaviy gunglik sodir, Tili unut xalq bo’ldik. Umrimning shom, kechiga Shu o’y sanchilib turib, «Lug’atit-turk» ichiga Yoshim tomchilab turib, Dedim: — Tig’ tilgan tilim, Mening kesilgan tilim. 1989 yil 14 fevral` Xurshid Davron ONA TILIM
Kelib ketdi necha dunyolar, Kuldi hayot, yig’ladi o’lim. Sen deb qurbon bo’ldi bobolar, Ular ketdi, sen qolding, tilim. Belanchaging uzra Koshg’ariy Kuylab o’tdi qadim navoni Va navqiron yaproqlaringga Dil qonini berdi Navoiy. Samarqanddan Bobur ketarkan Dilda bo’g’ib hasrat sasini, Olib ketdi ona yurtidan, Turkiy tilim, birgina seni. Mashrabmas, sen osilding dorga, Nodiramas, sensan so’yilgan Hoziqningmas, sening, ey tilim, Boshing ayru, ko’zing o’yilgan. Ammo dushman o’ldirgan botir Tirilgandek yana qasosga, Mangu borsan va mangu qodir To’ldirmoqqa yerni ovozga. Vatan uchun baxsh etib jonni, Kechib olov, kirib daryoga, Farzandlaring to’kkan har qonni Shimirding sen o’xshab giyohga. Ona tilim, omon bo’l mangu, Sen borsan-ki men ham o’lmayman, Tildan qolsam, seni Oybekday Men ko’zlarim bilan so’ylayman. 1982
Shukur Qurbon ONA TILIM Qasida
Yuragimning qoshida Sayrab turgan bulbulim, Sensiz ochilmas gulim Ruhiyat bo’stonimda, Ona tilim, jon tilim. Qadim ajdod qonida Seni tanidi dunyo, Insoniyat tongida Berding qalbdan aks-sado. Suvrat bo’lib chekilding G’orlar ichra birma-bir: «Ona qo’shuv bola», sevmoq bu, «Yurak qo’shuv yoy o’qi»—sabr. Ashshuriy, bobil, okkad Taraqqiyoti bir yon, Bir yon bo’ldi quyoshli – O’lka quchgan sharaf-shon. Ma’naviyat ufqida Noming mangu aylandi. Shumerlar mixxatiga Ohanglaring joylandi. Tosh, deganni kim-kimlar Tepib o’tmagan befarq, Lekin sen bois uni Boshga ko’tardi bashar. Misli ong dengizida Zarrin mavj bo’lib qalqding. Buyuk «O’rxun-Enasoy Yozuvlari»da balqding. Shakl—misli libosdir, O’zgarar o’tib zamon. Ayniqsa, bosqinchi yov Bo’lsa boshda hukmron. Ayniqsa, u bor yerda So’zlashsang o’z tilingda, Bilmay xunob bo’lsa u Ne borligin dilingda. Zo’rlab-da o’z yozug’in Peshonangga o’yar u, Yot tilda chuldiratib Tomoshangni ko’rar u. Biroq mazmun-mohiyat Hokim erur shaklga. Arab imlosi bo’yin Egdi turkiy aqlga. Navoiyday farzanding Dunyoga keldi shu kez. Seni deb sarg’ardi u, Qon tupurdi erta-kech. Parvoz etib nazm aro, Osmonlarga urding bosh, Lekin tuproqni qo’msab, Pinhona to’karding yosh. Ta’zimda bo’y-bastingga Yetmish olam bosh egdi. Go’zal «Boburnoma»da Oyog’ing yerga tegdi. Yer dardlari shu ondan Seniki bo’ldi butkul, Falakdan baxt so’radi Mashrab – isyonkor o’g’il. Yana shoir zarur bo’ldi Sening so’z minbaringga, Ona-tilim, chiqdi shoir Turdi, yarab koringga. Muqimlikni ko’rding yillab, Yig’lab yurding furqatda. Ko’plar seni unutdi Davomli bu kulfatda. Tumtaroq xonliklardan Turfa jaholat qoldi. Kim necha yillar yanglish Xalqim omi sanaldi. Kim aytar «bu g’alvirdan Oson o’tdi vatanim». Men aytarman, “ne baxtki, Omon o’tdi vatanim». Bois – har so’zing uni Kelajakka chorlardi. She’riyat osmoningda Cho’lponlaring porlardi. Yangrarding avj pardada Yana-da hur, yana shan. Lekin, odat, boqdilar Senga ham hasad bilan: Bir burchakda to’planib Til bilmas uch-to’rt g’alcha, Farzandlaring boshiga Musibat soldi qancha. Kitob ko’targan kimsa Tahlikali ko’rindi, Nonday aziz bitiklar Yerga pinhon ko’mildi. Asil shoirlaringni Xalq dushmani dedilar, Qarg’adilar, so’kdilar, Bir-bir boshin yedilar. Shoirni o’ldirarlar, O’ldirib bo’lmas so’zni. Sen tirik qolding yana, Xalqimning ko’rar ko’zi. Ne tong, Mustaqillikning Shamollari esib shan, Olding davlat maqomin Qancha til aro rasman. Peshonangga taqdirning Saodati yozilgan. Bugun senda Qur’oni Karim, hadis bosilgan. Men ham—ulug’ligingga Orqa qilgan qalamkash. Senda qanday kuyladim, Elga havola yakkash. Tasodif ko’p dunyoda, Shoir bo’lsam-da bir kun— Hikmating men uchun bu, Muruvvating men uchun. Bo’lolmasam, ayb menda, Sevolmabman seni, oh. Har ikki holatda ham Senga sodiqman biroq, Ona-tilim, jon tilim. Zero men senikiman, Sen tuygan zavqnikiman, Sen kuygan qayg’uniki, Ona-tilim, jon tilim. Sen mangusan, baqosan, Men esam – o’tkinchi zot. Sen hamisha bahorsan, Men – lahzalik xotirot. Ona tilim, jon tilim. Sensiz men so’ladirman, Devona bo’ladirman. Tuqqanimga yetti yot Begona bo’ladirman, Ona-tilim, jon tilim – Yuragimning qoshida Sayrab turgan bulbulim. Muhammad Yusuf ONA TILIM
Garchi zug’um qilganlarni yoqtirmadim, She’r yozdimu bo’lak ishni qotirmadim. Tilim turib o’z tilimda gapirmadim, Bir eslasam eziladi bag’ri-dilim, Ona tilim, kechir meni, ona tilim. Onam «erkam» deb quchganda tunlar yarim, Erkim yo’q deb zirqirardi bir joylarim, Parovozni hansiratgan bug’doylarim, Oltinlarim, ma’danlarim, ipaklarim, Ona tilim, kechir meni, ona tilim. Kimlar uchun biz edik bir badaviylar, O’zbekni qon qaqshatganni uzbek siylar, Holimizni qon kuzatdi Yassaviylar, Topganimiz handalakdek tilim-tilim, Ona tilim, kechir meni, ona tilim. Kimdir mayda millat bo’ldi, kimdir katta, Katta millat — Afandisi yo’kdir hatto, Biz piyoda, biz boqqanlar yurdi otda, Zulm o’tsa faqat sendan o’tdi zulm, Ona tilim, kechir meni, ona tilim. Sen bo’lmasang nima bizga sillik she’rlar, Bu dunyoda tili yo’kda dil yo’q derlar, Bahoing-ku berib ketgan Alisherlar, Yuragimning to’ridagi so’lmas gulim, Ona tilim, kechir meni, ona tilim. Bir qarasam har shevangda ming jilolar Har novdangda, har mevangda ming jilolar. Qodiriylar, Cho’lponlar-u, Abdullolar, Sening qaytgan kuning men tug’ilgan yilim, Ona tilim, ey muqaddas Ona tilim. 1981—91 yillar Ирода Умарова ОНА ТИЛИМ
Ona tilim – yurak qatimdan Mehr bo‘lib sochilgan jarang. Qulog‘imga go‘dak paytimdan Alla bo‘lib singigan ohang. Ona tilim – necha asrlar Kurashida yenggan polvonim. Necha ajdod, necha nasllar Suyib o‘tgan turkiy zabonim. Ona tilim – do‘ppi kiygan So‘z, Doim yangi yo‘lcha-atlasi. Bir satriga tashlasangiz ko‘z, Tovlanadi ming-ming qirrasi. Ona tilim – asalchoy ta’mli, Bulbultalqin, muhabbatsheva. Lablarimga ko‘chirgum doim Talaffuzin men seva-seva. Ona tilim – yurak qatimdan Mehr bo‘lib sochilgan jarang. Qulog‘imga go‘dak paytimdan Alla bo‘lib singigan ohang… Download 338 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|