Alisher Navoiy -g‘azal mulkining sultoni
Download 113 Kb.
|
Alisher Navoiy –g‘azal mulkining sultoni” mav (1)
|
Alisher Navoiy tavalludiga bag‘ishlangan “Alisher Navoiy –g‘azal mulkining sultoni” mavzusidagi tadbir ishlanmasi Boshlovchi: Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Hamdamova Shohida Yuksak tog‘lar oralab o`kirgan sherning, Na`rasiga tengdir aksi sadosi. Ko`krak suti bilan boqqan o`g‘lini, Ona yurt xalqlari qilmoqda qadr. O`zbek deb atalgan ozod ulusning, Otaxon shoiri qadrli ustod. Oshiqlar g‘azalin kuyga solganda, Ma`shuqlar dilining xonasi obod.
Besh yuz yil hurmating saqlagan o`zbek, Kecha tug‘ilding deb qiladi faraz. Etuk kishilarni yana ming yillar, Xalq farzand ataydi jondan beg‘araz. Alisher Mushtariy yulduzi kabi O`zbek osmonidan balqigan chog‘i Yana bir muhtaram o`g‘il ko`rganday Kattaroq ochildi olam qo`chog‘i.
Assalom, yurtimning shod nasllari, Navoiy avlodi gulgun chehralar. Baxtiyor avlodning sho`x o`g‘lonlari, Barchinoy qizlari mohichehralari.
9-fevral. Bu kun dunyodagi barcha taraqqiyparvar mamlakatlarda o`zgacha shukuh, o`zgacha fayz, o`zgacha quvonch Bilan o`tadigan kun. Ha, bundan 570 yil muqaddam 9-fevral tongida Hazrat Mir Alisher Navoiy dunyoga kelgan edi. Oradan besh asrdan ko`proq vaqt o`tibdiki, bu tabarruk nom tillardan tushmay, hamon ahli-adab dilidan chuqur joy olib kelmoqda. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Fayzieva Nazira. Alisher Navoiy poeziya sir-sinoatini o`rganib, etuk ustozlari ijod dengizidan injular terib, “Hamsa”, “Xazoyin ul-maoniy”, “Majolis un- nafois” kabi asarlarini yaratdi. To`qqiz yoshidanoq ijod olamiga sho`ng‘ib ketib, 10-12-yoshlarida ustozlari olqishiga sazovor bo`ldi. Umrni zoya ketgazma mehnat qil. Mehnatni soadating kaliti bil.
Mana bugun biz buyuk shoirimiz, she`riyat mulkining sultoni, nazm osmonining quyoshi bo`lmish Mir Alisher Navoiy tavalludining 570 yilligi munosabati bilan o`tkaziladigan “G‘azal mulkining sultoni Mir Alisher Navoiy” nomli badiiy kechamizni sizning e`tiboringizga havola etamiz. Kechamizga xush kelibsiz, aziz ustozlar! Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nurova Gulchehra Azizlar, sizlarni parvardigor haq yo`lidan adashtirmasin, saodatli hayot garovi bo`lmish, iymon yo`lida sobitqadam bo`lishingizni nasibu ro`z aylasin. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Halilova Muborak O`zbek xalqining ulug‘ shoiri va mutafakkiri, buyuk olim va davlat arbobi, jahon adabiyotining buyuk siymolaridan biri Alisher Navoiy sevishga qodir insondir. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi eshpo`latova Shaxlo. Alisher Navoiy butun hayoti davomida insonning baxtu-saodati uchun kurashgan xalq osoyishtaligiga intilgan, ilmi fan, san`at va o`zbek adabiy tili, mumtoz adabiyotini yangi taraqqiyot pog‘onasiga chiqishiga katta hissa qo`shdi. To`garak kursi tinglovchisi raqs ijro etadi. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nasrullaeva Shoxista Bu gulshan soz ekan soz Ustiga soz etgali keldik. Bu galshan soz, davramiz soz. Sarafroz etgali keldik. Kelinglar, do`st-u yoronlar Ahli mehmon ahli donishlar Xush kelibsiz Navoiyga Sizni xushhol kutgali keldik.
Navoiy nazmiga tushdi-yu ko`zim Hayrat gulshanida unutdim o`zim Sehrli ko`rindi bu charhli ko`lan Ko`k bilan er uzra tuzib anjuman
Falaxbaxsh zamonning fazosi ichra Jannatga topilmas havosi ichra Sarbaland tog‘lardek yuksalib turar Dunyoga ko`rk bo`lib buyuk siymolar
Buyuk tog‘lar ichra bo`lib buyukroq, Suyuk tog‘lar ichra bo`lib suyukroq. Navoiy ko`rinar ko`zimga mening, Nafasi urilar yuzimga mening.
Islom olamning buyuk zotlari bizga shul muqaddas hikmatni bashorat qilmishlar. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Yuldosheva Ma`mura Qay bir inson o`z qavmidan biror zotning xotirin yod aylasa, ul zotning pok ruhlari shul xonadonga tashrif buyurar ekan. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Temirova Oynisa Shohona libosda bobom Alisher O`ychan ko`zlarida ming yillik alam Butun olam uni ahli donish der ey, g‘azal mulkining sultoni salom.
Buyuk yurtdoshlarimiz Zahriddin Muhammad Bobur Hazrat Alisher Navoiyning buyuk nomlarini tilga olib shunday degan ekanlar: “Alisherbek naziri yo`q kishi erdi. Turkiy til bila to she`r aytibdurlar, hech kim ancha ko`p va xo`p aytgan ermas. Boshlovchi: Assalom dono Alisher Buyuk daho Alisher Bugun to`ying dillar shod Barhayotsan umrbod
Ko`nglimga ne ma`ni o`lsa erdi paydo, Til aylar erdi nazm libosiga ado. Ul nazmga jonin qilibon fido, Solurlar edi gumbazi gardunga sado.
So`zdirki nishon berur o`likka jondin, So`zdirki xabar berur jong‘a jonondin. Insonni so`z ayladi judo hayvondin, Bilki guhari sharifroq yo`q ondin.
Ne vajdin fuqaro ajib majlis qurmish? Ushbu anjumanning boisi nedur?
Sizdek dono ruhini shod etmak maqsad, Bizning yurtda har bir o`zbek navoiyxon
Nahotki shul damgacha xotirim yod eturlar? Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Jumaeva Gulnoza Navoiy nazmi bilan tili chiqar farzandin, Bobosidan faxr etmas topilmas bir qiz-o`g‘lon
A`shorlarimni hozir ham yod eturlarmi? Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nurova Gulchehra Qur`ondek tavof etsa arzir sizning “Xamsa”ngiz «Chor devon» kirmagan topilmas bir xonadon
Dunyo va ko`ngil. . . Har ikkisin sarhadlar behad. Dunyo kezib orom topmagan ko`ngil. Dunyo kezib ko`ngil topmagan ko`ngildagi unlar betakror she`rlarga, g‘azallarga aylanib, oppoq qog‘ozlarning bag‘rini qora qiladur.
Shu taxlit inson ko`nglining hadsiz sog‘inchlari, iztiroblari nozik, bebaho san`at asarlari millat boyligiga aylanaveradi Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi eshpo`latova Shaxlo “Xamsa” ona tilim buyukligin yana bir durdonasi. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Nasrullaeva Shoxista “Xamsa» – Navoiy buyukligining buyuk sayqali. Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Hosilova Hilola Haqiqat xalq bilan, xalq qo`lida u, Mangulik mash`aldir, haq yo`lida u.
Shukurki insonning o`lib yovarim Topdi hikoyat daftarim varag‘in Hayrati abror ko`rib zotini “Hayrat ul-abror” dedim otini. (“Shoh G‘oziy” hikoyati qo`yiladi). Boshlovchi: (Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Salimova Zilola) Kunlarning birida Shoh G‘oziy sayrga chiqadilar. Yo`lda ketayotganida yonidan bir telbanoma kampir uning yo`lini to`sdi. Kampir: (Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Xoliqova Marxabo) Sen mening yakka-yu yagona jigarbandimni, merosxo`rimni o`ldirding, sen qotilsan. Yur, sen men bilan shariat mahkamasiga boramiz. Boshlovchi: Shoh shariat qonuniga bo`ysunib mahkamaga borishga rozi bo`ldi. Shoh: (Milliy g‘oya kursi tinglovchisi eshonqulov Shaxobiddin) Agar mening aybim bo`lsa mayli boraman. Boshlovchi: Shariat qozisi oldida ikkisi: da`vogar kampir shoh o`tirdilar. Kampir: Taxt uchun kurash bo`lganda yakka-yu yagona o`g‘limni halok qilgan. endi u qotilligi uchun javob berishi kerak. Qozi: (Milliy g‘oya kursi tinglovchisi Juraev Bahodir) Shariat qonuni bo`yicha har qanday qilinayotgan da`voga ikki guvoh keltiring, guvohingiz bormi? Kampir: Menda ikkita guvoh bor. U shohning adolati va insofi. Boshlovchi: Adolatli va insofli shoh, tabiiyki, aybiga iqror bo`ldi. Shunda shariat qozisi hukm chiqardi: Qozi: Yo shoh qotilligi uchun qatl etilishi kerak. Yoki xun to`lashi kerak. Boshlovchi: Butun boshli bir mamlakat va uning aholisi taqdiri o`z ixtiyorida bo`lgan shohning bu hukmga munosabatiga e`tibor bering. Boshlovchi: Shoh kampirning bir qo`liga qilichni bir qo`liga bir patnisga oltin berdi va dedi: Shoh: Agar qasos tilasang, mana qilich bilan qonimni to`k, agar boylik kerak bo`lsa, mana senga oltin to`la hamyonimni ol. Kampir: Yo`q menga joning ham, oltining ham kerakmas. Men bir o`g‘limni yo`qotdim, ikkinchisini topdim. Sen o`z xalqingga ana shunday adolatli va insofli bo`lgin. Boshlovchi: Shunday so`ng bu kampirni tilla kampir deb aytishadi. Bunday adolatli va insofli podshoh o`z yurtining boshlig‘i bo`la oladi. Alisher Navoiy “Shoh G‘oziy” hikoyasi asosida Husayn Boyqaroni tasvirlagan. “G‘oziy” so`zi “G‘olib” degan ma`noni anglatadi. Navoiy: (Mehnat kursi tinglovchisi Tojiev Hasan) ey, sen, Farhod bo`lib o`g‘urlagan ishq. ey, sen, Shirin bo`lib qayg‘ulardan ishq.
Nedur ahvoling ey zoru g‘aribim Visolim davlatidin benasibim Bu yukdin jismu chun nola nechundir? Qattiq g‘urbat aro holing ne erkin? Achchiq furqatda ahvoling ne erkin? Farhod: (Geografiya kursi tinglovchisi Zozirov O`ktam) Nigoro, ahvolo iffatpanoho Jahon mahbashlarig‘a podshoho G‘amingdur manga tobu tavon ham erur darding chekardim quti jon ham.
O`z zaylisin topmay Navoiy hatto Dasht aro kersinmu tirik ekan to? ey, sen jallod qilib yaratgan ishq ey sen qattol qilib yaratgan ishq.
Yo`q seni malak desam g‘aribi Kim yo`q senga ishqdin nasibi Mendekni erur malak demak rev Kim ko`rsa meni quroq mutar dev Ishq o`rtadi ul sifat vujudim. Kim o`ldi nobud barcha budum.
Ishqingda menga bu erdi maqsud Kim ko`rsam o`zimni anda novud Davron bu murodima eturdi Ne istagim, olima keturdi Ishqingda ne orzuki ettim. Ul nav`ki komil erdi ettim. Tushti mening olima ajab yo`l Sen yaxshi qol emdi-yu, tirik bo`l.
emas oson bu maydon ichra turmoq, Nizomiy panjasiga urmoq. Kerak she`r oldida ham she`riy jangi, Agar sher enga olmasa bori palande.
Ashraf “Haft paykar”ni tutib egildi. Etti go`zal unga ta`zimga keldi Qoshida tikkayib turdi shoh Bahrom. Saodat dutorin chaldi Dilorom
Alisher Navoiy 1484 yil “Xamsa”sining 4 dostoni “Sabbai sayyor”ni yaratadi. Asar Shox Bahromga bag‘ishlanadi. O`z sevgilisi Diloromdan ayrilgan shox g‘am g‘ussaga botadi. Uni bunday kayfiyatdan chiqarish uchun vazirlar kengashi unga atab etti qasr bino qiladilar. Bu etti qasrga shox uchun ziyofat uyushtiradilar. Etti mamlakatdan kelgan go`zallar shohning kunglini olishga harakat qiladilar. Ettinchi go`zal o`z sevgilisi Dilorom edi. (Olti go`zal raqsga tushadi, Dilorom dutorda musiqa chalib beradi). Navoiy: (Mehnat kursi tinglovchisi Tojiev Hasan) Ketur soqiy to`ldurub jomi adl Ki ko`rguzdi Iskandar ayyomi adl Shohikim, adolatdir oning ishi. Teng ermas anga shohlardin kishi.
(Iskandarning onasiga maktubi parda ortidan o`qiladi). Bu xat mendin, joni azobda qolg‘an. Ajal qo`lida pajmurda holiga kelgan Iskandardur buzilgan tanamning joni. Vujudim bebaho la`lisining koni Bo`lmish onamga so`zim shuki, men sizni ko`pdan ayriliqlarga tashlab yurdim, sizdan yiroq kelib, sizni qiynadim. Men sizning amr farmoningizga buysunmagan bo`lsam ham, lekin siz mening bu iltimosimni qabul eting, ey ona ... Mening tanimni tobut ichiga solib, kecha-kunduz demay, jangu-jadal bilan yurib, Iskandariya shahriga olib boring va lekin meni tobutga yotqizgan paytingizda, yoqut teshigidan ipni chiqazib qo`yilgani kabi, albatta, bir qo`limni tobutdan chiqazib qo`ying. Toki xaloyiq bu qo`lga hayrat ko`zi bilan emas, ibrat ko`zi bilan boqsin”.
Jame asarlarimni bitgali ketgan umrimga achinmagaymen. Yaratganga ming qatla shukr. elim, yurtim, tilim omonmi? Ona tili va adabiyot kursi tinglovchisi Yuldosheva Ma`mura Boshimizga nur sochar shamsul millat Navoiy Tabarruk siymongizdan ro`shnodur O`zbekiston.
Ulus qaratgan musiqalar jaranggi qani? G‘azallarimchi?
Kuyib-kuyib kuy bo`lganimda Tanglayapsan beparvo loqayd Alamlardan bu nimta-nimta Yuragimni tirnaydi bir bayt Nima qilay shu ekan qismat Besh asrga qaytib ketaman Har manzilga to`xtab bir fursat “Kelmadi”ni aytib o`taman. (Navoiy g‘azallari aytiladi) Navoiy: (Mehnat kursi tinglovchisi Tojiev Hasan) Men yaratgan asarlarning umr boqiyligiga sabab, xalq og‘zaki ijodidan foydalanganimdadur. (Navoiyning hikmatli so`zlari aytiladi)
Deganimni ulusg‘a marg‘ub et Yozganimni ko`ngilda mahbub et
Navoiy ijodini o`rganish o`z davridayoq boshlandi. Bu izlanishlar XX asrda ayniqsa yaxshi olib borildi. Atoqli ijodkorimiz Oybek “Navoiy” poemasi, “Navoiy” romanini, M.Jo`raev “el desa Navoiy”ni rivoyatlar to`plamini, Uyg‘un va Izzat Sulton hamkorlikda “Alisher Navoiy” dramasini yaratdilar. (Sahnaga Guli va Navoiy chiqadi). Tong payti. Navoiy shiyponda o`tirib, she`r yozish bilan mashg‘ul. Navoiy (o`qiydi). e, nasimiy subh, ahvolim diloromimga ayt! Zulfi sunbul, yuzi gul, sarvi gulandonimga ayt! Kom talxu, boda zaxru, ashk gulgun bo`lg‘onin... Guli (paydo bo`ladi. Navoiyni tinglaydi. So`ng ilova qiladi.) La`li rangin, labzi shirin, sho`x xud komimga ayt. Navoiy: Ko`zimning nuri kel, toza gulim kel! Ko`ngil bog‘ida sayroq bulbulim kel! Guli: Ko`rib gulzor ichida sizni yolg‘iz So`roqsiz, indamay, men behayo qiz, Kechirgaysiz, kelishga jur`at etdim.
Nechuk bezovtasan! Barvaqt turibsan? Malak yanglig‘ o`zing tanho yuribsan?
eshitmak odatim bo`lgan azaldin. Navoiy: Quloq soldingmi? Guli: Yolg‘iz men emas, gul, Samo, er, koinot, aftoda bulbul — Butun jonlik va jonsiz tingladi jam. G‘azaldin bu kabi zavq olmagan kim? G‘azalkim, so`zlagay mehru vafodin. G‘azalkim, so`zlagay ishqdin, safodin, G‘azaldin, bu kabi zavq olmagan kim?
Bularning barchasi senga atalg‘on. Guli: Xudo bilsin, so`zingiz, balki yolg‘on. Navoiy: Nechuk? Xo`sh! Guli: So`nggi chog‘da kamnamosiz. G‘arib, bechora men - er, siz — samosiz. Navoiy: Yoningda bo`lmoq orzum ertayu-kech, Faqat, naylay, ilojin topmadim hech. Ariq qazmoqdamiz, cho`llarda ish ko`p, Rabotu, madrasa, yo`llarda ish ko`p. Yumush der, erdagi har zarra tuproq, Yumush der, bog‘dagi har toza yaproq. Guli: Kimiki bo`lsa inson, bo`lsa odam Xaloyiqning g‘amin eydur damodam. Navoiy: Vafodorim, shuning-chun kamnamoman, Olur vaqtimni bu ishlar tamoman. Guli: Alisher! Chindanam shersiz, Buyuk sher! Ulur ishlarni qilmoq istagan er Bo`lur sherday jasur qaytmas izidin, Qilich kelganda ham qaytmas so`zidin, Faqat ko`pdur, esiz ko`p dushmaningiz.
Xaqiqat nurini so`ndirguchi ko`p. Kecha ko`rgan edim, men bir yomon tush
Yotibsiz erda siz, qo`l-bo`yin bog‘liq. Va sizni qurshamish bir to`p pichoqlik. Yozib, men sochlarimni yig‘lar erdim, Jafo tig‘ida bag‘rim tig‘lar erdim Cho`chib uyg‘ondimu, bildim banogoh Tush erkan. Shul mahaldin nolayu oh ezar bag‘rimni qattiq, o`rtanur dil, Misoli o`tga tushgan bir uziq qil…
O`zingni qiynama, g‘amlarga to`lma. Dadil bo`lsang vahmning rangi so`lg‘ay, Ishon, odatda tushning aksi bo`lg‘ay. Meni shersiz deding, yovlar quyondir, Quyonlarning ishi senga ayondur. Guli: Durust, shersiz... faqat… zanjiri band sher.... Navoiy: ( g‘oyat ta`sirlanib og‘ir). Ajab, zanjiri band sher, engaman, der. Guli: esiz, men sizni ranjitdim… Navoiy: (o`zining yangi devonini Guliga taqdim etadi, Guli: (devonni olib.) Jonim bilan. Navoiy: Yangi bitilgan Sening ishqing bilan O`sgan, etilgan.
Magar o`zbek tirik bo`lsa Ash`oring dillarga to`lsin O`zga yurtda bo`lsa hamki Mozoring gullarga to`lsin Ruhing shod, qadring obod Boshing uzra chechaklar unsin O`g‘lonlaring Farhod sifat Shirindek qizlaring bo`lsin. Download 113 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|