Alisher Navoiy merosida ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari
Download 131.43 Kb. Pdf ko'rish
|
alisher navoiy merosida manaviy-axloqiy tarbiya masalalari
|
1
L. Berdiyeva QVXTXQTMOI o’qituvchisi
Ma’naviyat-inson ruhiy, aqliy olamini ifodalovchi tushuncha. U kishilarning falsafiy, xuquqiy, ilmiy, badiiy, axloqiy, diniy tasavvurlarini o’z ichiga oladi. Ma’naviyat atamasining asosida “ma’ni” so’zi yotadi. Ma’lumki, insonning ichki va tashqi olami mavjud. Tashqi olami uning bo’y–basti, ko’rinishi, kiyinishi va hatti–harakatlari kiradi. Ichki olamiga esa uning yashashdan maqsadi, fikr yuritishi, orzu–istaklari, intilishlari, his-tuyg’ularini o’z ichiga oladi. Insonning ana shunday ichki olami ma’naviyatdir. Ma’naviyat va axloq bir- biri bilan bog’liq bo’lib bir-birini to’ldiradi. Zero, jamiyat rivojlanishi faqat uning iqtisodiy taraqqiyotidangina emas, balki ma’naviy yuksalishini ham taqozo etadi. Har qanday mafkura kabi O’zbekistron Respublikasi milliy istiqlol mafkurasiningf asosiy g’oyalaridan biri ham jamiyatda ma’naviy-axloqiy qarashlarning ustuvorligiga erishish sanaladi. Ijtimoiy tarbiyaning boshqa turlari kabi ma’naviy-axloqiy tarbiya asosini ham ilg’or milliy, ma’naviy-axloqiy qadriyatlar, xalq pedagogikasi g’oyalari tashkil etadi.
Ma’naviyat- shaxs, xalq, davlat va jamiyatning kuch-qudrati, taraqqiyoti, imkoniyatlari va istiqbollarini belgilab beruvchi ichki ijobiy, ruhiy omildir. Ma’naviyat (arabcha “ma’naviyat” – ma’nolar majmui) mohiyatiga ko’ra iltimoiy taraqiyotga ijobiy ta’sir o’tkazuvchi falsafiy, huquqiy, ilmiy, axloqiy, diniy tasavvur, tushuncha va g’oyalar majmui hisoblanadi. Ma’naviyat sohasida ijobiy yechimini ta’minlash zarur bo’lgan asosiy vazifani ko’rsatar ekan, O’zbekistron Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni ta’kidlaydi: “ Bu sohadagi asosiy vazifamiz –milliy qadriyatlarimizni tiklash, o’zligimizni aniqlash, milliy g’oya va mafkurani shakllantirish, muqaddas dinimizning ma’naviy hayotimizdagi o’rnini va hurmatini tiklash, o’zligimizni anglash”.
2 Ajdodlarimiz tafakkuri va dahosi bilan yaratilgan eng qadimgi tosh yozuv va bitiklar, xalq og’zaki ijodi namunalaridan tortib, bugungi kunda kutubxonalarda xazinasida saqlanayotgan ming- minglab qo’lyozmalar, ularda mujassamlashgan tarix, adabiyot, san’at, axloq, falsafa, tibbiyot, matematika, minerologiya, kimyo, astrronomiya, me’morchilik sohalariga oid qimmatbaho asarlar bizning buyuk ma’naviy boyligimizdir. Bunchalaik katta merosga ega bo’lgan xalq dunyoda kamdan – kam topiladi. Tarixiy yodgorliklar namunalari bilan yaqindan tanishar ekanmiz, ularda ifoda etilgan teran fikr va g’oyalar, ma’naviy- axloqiy qarashlar, hayot falsafasi bizni bugungi zamonamizda ham o’z ahamiyatini yo’qotmaganiga amin bo’lamiz. Asrlar davomida axloq- odob mavzusida qanchadan- qancha kitoblar, hikmatnomalar, ibratli rivoyatlar yaratigan. Qadimgi faylasuflar, donishmandlar axloq- odobga juda katta baho berib, uni jamiyatning poydevori deb ataganlar. Shuning uchun ham jamiyat a’zosining xulqi-odobiga alohida e’tibor berilishi bejiz emas. Shu jumladan buyuk mutafakkir Alisher Navoiyning merosida ham ko’rishimiz mumkin. Alisher Navoiy o’z ijodiy faoliyatida axloq va odob masalariga alohida e’tibor beradi. Ulug’ shoir axloq, odobning mohiyati haqida shunday deydi: “Adab–kichik yoshdagilarni ulug’lar dunyosiga sazovar etadi. Duo barakati ulardan bahramand qiladi. Adab kichkinalar mehrini ulug’lar ko’ngliga soladi va u muhabbat ko’ngilga abadiy bo’ladi, yoshlarni ko’zga ulug’ ko’rsatadi, ularningyurush–turishini xalq biladi, odamlar tomonidan bo’ladigan hurmatsizlik eshigini bekitadi. Kishilarning hazil-mazaxidan va kamsitishidan saqlaydi. Kishi tabiatini insonlik yo’lga soladi va odan mijoziga odamgarchilik manziliga orom beradi, kichiklarga undan bir muncha natija hosil bo’lgach, kattalarga allaqancha bo’lishini ko’rsatadi. Adab muhabbatga bezak va pardoz beradi, adab tarkidan do’stlikning ravnaq va bahosi ketadi. Adab va tavoze do’stlik ko’zgusini yarqiratadi, ikki tomondan yorug’lik yetkazadi”. Alisher Navoiyning fikricha, odob odamning olijanob fazilatlaridan biridir. Odobli kishi ochiq yuzli, xushmuomala, yoqimli bo’ladi. Bunday kishilar
3 uchun ikkiyuzlamalik, qo’polik yotdir. Odobli odam doimo hurmat va izzatda bo’ladi. Ota-ona, aka-uka, opa-singilni, do’stlikga hurmat, izzat qilmoq- har bir odobli kishining burchidir. Alisher Navoiy har bir kishidan yoqimli, nazokatli, ochiq chehrali va hushmuomala bo’lishni talab etadi. Har kimgaki, davr ichida donolik erur, Hilm ila ish anga majlis oraliq erur, ya’ni aqlli, dono kishi hayoli, kamtarli, shirin muomalali, yaxshi xulqli bo’ladi,- deydi.
Shirin so’z har bir kishi uchun eng yaxshi fazilatdir. Dag’allik bilan muomala qilish eng yomon xislatdir. Inson kamolatining fazilatlaridan hisoblangan adolat tushunchasi va adolat tuyg’usi. Alisher Navoiy donishmandligining asosini tashkil etadi. Uning fikricha, ongning mavjudligi adolatning mavjudligididir. Axloq g’oyasi bolaning ma’naviy tarbiyasi va yetukligining asosi hisoblanadi. U shunday deydi: ”Odobli inson barcha odamlarning yaxsidir. Barcha xalqlar uchun yoqimlidir. U mansabdor kishilardan go’zalroq va badavlat odamlardan hurmatliroqdir. Odobli odam o’z tengdoshlari orasida ham tahsinga sazovar bo’lib hech qanday ehson bermay kattadan- kichik, hammani shod etadi, hech qanaqa hadya qilmay, kishilarning g’amini tarqatadi.” “Odob mehr-muhabbatning zeb-ziynatidir. Odobsizlik–do’stlikka putur yetkazadi. Odob do’stlik oynasiga jilo beradi va ikki oraga yorug’lik bag’ishlaydi”. U o’z ijodida odamlarni karamli, saxovatli va himmatli bo’lishga undaydi va yoshlarni ham shunday fazilatlar egasi etib tarbiyalashga undaydi.
Download 131.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|