Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari

бошлаш
 
х 
y=x+1 
y 
тамом 

175 
 
6- amaliy mashg’ulot 
Amaliy mashg’uloti mavzusi: Disklar bilan ishlash  
Amaliy  mashg’ulotidan  kutilayotgan  natijalar:  Tinglovchilar  fayllarni  diskka 
ko’chirish yo’llarini o’rganib oladilar. 
 Amaliy mashg’ulotini bajarganlarida tinglovchilar quyidagilarga ega bo’ladilar: 
Bilim: Disklar haqida tushunchaga ega bo’ladilar. 
Ko’nikma: Fayllarni diskka ko’chirish amalini bajara oladilar. 
Malaka: Elektron xujjat almashinishida disklardan foydalana oladilar. 
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan 
kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar 
majmuasi. 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1.  Tashkiliy qism – 2 minut 
2.  Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3.  Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4.  Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5.  Sinov savollari – 5 minut. 
6.  Uyga vazifa – 3 minut. 
1-topshiriq 
1.   “Moy kompyuter” papkasini  sichqonchaning chap tugmasini ikki marta 
bosish yo’li bilan oching. Tarkibini ko’ring. 
2.  Oynaning sarlavxa qatorining o’ng tomonidagi  
 tugmasini bosib oynani 
yoping. 
3.  “Moy kompyuter” papkasi ustida sichqonchaning o’ng tugmasini bosing. 
4.  Ochilgan menyudan “Provodnik” bandini tanlang. Bunda ham disklarni 
ko’rish mumkin.  
5.  Yumshoq diskni (yoki fleshkani) prosessorga joylashtiring 
6.  Ishchi stolidagi «Moi dokumentы» papkasini sichqonchaning chap 
tugmasini ikki marta bosish yo’li bilan oching. 
7.  Kerakli faylni sichqonchaning chap tugmasini bir marta bosish yo’li bilan 
belgilang. 
8.  Sichqonchaning  o’ng  tugmasini  bir  marta  bosing  va  ochilgan  menyudan 
«Otpravit»  bandini  tanlang  va  yana  ochilgan  menyudan  «disk  3,5(A)» 
bandini tanlab, sichqonchaning chap tugmasini bosing. 
9.  «Moi dokumentы» papkasini yoping. 

176 
 
2-topshiriq 
1.  “Moy kompyuter” papkasini oching. 
2.  Sichqoncha  kursorini  “Disk  3,5(A)”  diski  ustiga  olib  kelib  chap  tugmasini 
ikki marta bosing va faylning yozilganiga iqror bo’ling. 
3.  “Disk 3,5(A)” oynasini yoping. 
4.  Diskni prosessordan chiqaring. 
7- amaliy mashg’ulot 
Amaliy mashg’uloti mavzusi: Fayllarni arxivlash  
Amaliy  mashg’ulotidan  kutilayotgan  natijalar:  Tinglovchilar  fayllarni  arxivlash 
yo’llarini o’rganib oladilar. 
 Amaliy mashg’ulotini bajarganlarida tinglovchilar quyidagilarga ega bo’ladilar: 
Bilim: fayllarni arxivlash haqida tushunchaga ega bo’ladilar. 
Ko’nikma: fayllarni arxivlash amalini bajara oladilar. 
Malaka: fayllarni arxivlash dasturlaridan foydalana oladilar. 
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan 
kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar 
majmuasi. 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1.  Tashkiliy qism – 2 minut 
2.  Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3.  Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4.  Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5.  Sinov savollari – 5 minut. 
6.  Uyga vazifa – 3 minut. 
1–topshiriq 
1. C diskda R harfidan boshlanuvchi barcha fayllarni PKZIP    dasturida arxivlash 
texnologiyasini yozing. 
2.  a.zip  va  b.arj  fayllarini  arxivdan  TT  katalogiga  qayta    tiklash  texnologiyasini 
yozing. 
3.  a
1
.doc  va  b
1
.doc  fayllarini  «Maksimalnыy»  rejimida  WinRar      dasturida 
arxivlang. 
4. C diskdagi barcha .arj kengaytmali arxivli fayllarni qayta    tiklang. 
2–topshiriq 

177 
 
1.  D  diskda  a  harfidan    boshlanuvchi  .doc  kengaytmali  faylarni      ARJ  dasturida 
arxivlang. 
2.  TT  katalogidagi  a.zip  faylini  TEYT  katalogiga  qayta    tiklash      texnologiyasini 
yozing. 
3. WinRar dasturining «Razmer slovarya»  darchasi nima vazifani   bajaradi. 
4. D diskdagi barcha .rar kengaytmali arxiv fayllarni  qayta   tiklang. 
3–topshiriq 
1. D diskdagi barcha fayllarni PKZIP dasturida ALFA   katalogiga  arxivlang. 
2.  S  joriy  diskdagi  barcha    .arj  kengaytmali    fayllarni  yoyish    texnologiyasini 
yozing. 
3. WinRar dasturida fayllar kanday himoya  kilinadi. 
4. C diskdagi barcha .zip kengaytmali arxiv fayllarni  qayta    tiklang. 
  Nazorat uchun savollar 
1) Paint grafik muharririni oynasining umumiy tuzilishi qanday?  
2) Paintda rasm o’’lchami qanday o’’zgartiriladi? 
3) Gorizontal menyuning tarkibiy qismlari. 
4) To’’g’ri chiziq qanday chiziladi? 
5) Soha qanday bo’’ladi? 
6) Tasvir bo’’lagi qanday nusxalanadi va ko’’chiriladi? 
7) Rasmga yozuv qanday qo’’yish mumkin? 
8) Tasvirlarni o’’chirish va saqlash qanday amalga oshiriladi? 
  Mustaqil topshiriqlar 
1) Uy rasmlarini chizing va uni turli ranglarga bo’’yang; 
2) Chizgan rasmingizga «Bu mening uyim» so’’zini yozing; 
3) Rasmni rasm1 nomi bilan saqlang; 
4) Ekranni tozalang va kompyuter rasmini chizing; 
5) Kompyuter ekraniga «salom, talaba» so’’zini yozing va uni rasm2 nomi bilan 
saqlang; 
6) Kompyuter rasmini «o’’chirg’ich» bilan o’’chiring. 
 

178 
 
8- амалий машғулот 
 
Mavzu: Chiziqli algoritm  tuzish 
Reja: 
1. 
Chiziqli balgoritmlar tuzish. 
2. 
Mustaqil topshiriqlar bajarish. 
 
Mashg’ulotning  maqsadi: 
1. 
Chiziqli balgoritmlar tuzishni o’rganish. 
2. 
Chiziqli balgoritmlar tuzish tuzish ko’nikmalarini shakllantirish. 
   
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan 
kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar 
majmuasi. 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
7. 
Tashkiliy qism – 2 minut 
8. 
Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
9. 
Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
10. 
Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
11. 
Sinov savollari – 5 minut. 
12. 
Uyga vazifa – 3 minut 
 
Topshiriqlarni bajarilish namunasi 
 
1-vazifa 
Ifodaning qiymatini hisoblash algoritmi (blok sxema) va dasturini tuzing. 
VW
R
S


2

 , bu yerda 
W
R
y
x
W





2
;
2
 
a) 
Masalani yechish algoritmi (blok-sxema).  

179 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9- амалий машғулот 
 
Mavzu: Tarmoqlanuvchi algoritm tuzish 
Reja: 
1. 
Tarmoqlanuvchi algoritmlar tuzish. 
2. 
Mustaqil topshiriqlar bajarish. 
 
 
 
Mashg’ulotning  maqsadi: 
 
1. 
Tarmoqlanuvchi algoritmlar tuzishni o’rganish. 
2. 
Tarmoqlanuvchi algoritmlar tuzish ko’nikmalarini shakllantirish. 
   
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan 
kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar 
majmuasi. 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1. 
Tashkiliy qism – 2 minut 
2. 
Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3. 
Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4. 
Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5. 
Sinov savollari – 5 minut. 
6. 
Uyga vazifa – 3 minut 
 
 
boshlash 
x,y,v 
Pi=3.1415 
W:=(x+y)
2
/2 
S ni chiqarish 
R:=2+W 
S:=PiR
2
+VW 
tamom 

180 
 
2 –vazifa 
Ifodaning qiymatini hisoblash algoritmi (blok-sxema) va dasturini tuzing. 


















2
0
,
3
sin
2
,
1
2
0
,
3
2
2
2


х
agar
x
х
agar
x
х
agar
x
x
y
 
a) Masalani yechish algoritmi (blok-sxema). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mustaqil topshiriq 
 
Chiziqli va tarmoqlanuvchi algoritm tuzing 
 
1-topshiriq 
a) 


1
1
2
/





y
x
u
a
y
x
 


t
b
arccos
2
sin

,  bu  yerda 
65
,
12

x
; 
255
,
2


y
; 
 
 
205
,
3

u
, 
88
,
0

t
 
b) 










b
a
agar
a
b
b
a
agar
b
a
K
,
21
15
,
21
15
2
2
2
2
2
 
boshlash 
x 
Pi=3.1415 
y=2x-1 
Y ni chiqarish 
y=x
2
+2x+3 
y=Sin
2
x+3 
tamom 
X<0 
x>Pi/2 
Yo’q 
ha 
ha 
Yo’q 

181 
 
2-topshiriq 
a) 




t
v
b
y
y
y
x
y
a
cos
sin
,
1
/
1
2
/
2
2
2
2







  bu  yerda 
222
,
0

x
, 
 
72
,
6


y
, 
05
,
10

v
, 
35
,
0

t
 
b)  Tomonlari  bilan  berilgan  uchburchakning  teng  tomonli  bo‘lishini  aniqlash 
algoritmi va dasturini tuzing.  
3-topshiriq 
a) 






2
lg
,
2
1
3
2
/







v
u
b
y
x
a
y
x
x
y
,  bu yerda          
 
 
 
 
075
,
33
,
33
,
125
,
98
,
2
,
225
,
3




v
u
y
x
 
b) 




c
b
a
z
y
x
S
,
,
min
,
,
max


 
4-topshiriq 
a) 


,
;
2
/
4
3
4





y
l
y
b
y
x
a
 bu yerda 
.
12
,
20
;
55
,
12
;
15
,
37



l
y
x
 
b) 





















hollarda
an
qo
x
y
x
y
va
y
x
agar
y
x
x
va
y
x
agar
y
x
z
lg
,
/
0
0
,
2
0
0
,
3
/
3
2
2
2
3
2
2
 
                                       5-topshiriq 
a) 
2
2
2
cos
y
x
a


 , 
2
2
2
3
3
ln
y
x
y
x
e
b
xy




 , bu yerda x=1,42, y=2,035 
b) 















2
,
2
,
16
2
,
log
3
2
2
2
3
2
3
х
agar
x
a
х
agar
e
x
х
agar
x
x
Z
x
x
 
6-topshiriq 
a) Tomonlari bilan berilgan uchburchakning perimetri va yuzasini hisoblang. 
b)  a,  b,  c  sonlari  berilgan.  Ularning  manfiylarini  2  marta  oshiring,  musbatlarini  2 
ga bo‘ling, nolga teng bo‘lganlarini o‘zgarishsiz qoldiring. 
 
 
7-topshiriq 
a) 
3
)
(
3
3
y
x
y
x
a




, 
xy
e
x
y
y
x
b
lg
ln


; bu yerda x=1,0645, y=2,1365.
 
b) 











0
,
7
4
3
0
,
1
2
3
x
agar
x
x
x
х
agar
x
tgx
в
 
8-topshiriq 
a) 
;
1
1
)
1
(
2
x
a
u
y
x
u
z





 
2
2
2
sin
y
x
x
u


; 
2
1

x
; a=10,5, y=2,5 . 

182 
 
b) 











0
,
9
3
0
,
7
2
3
2
3
х
agar
x
x
x
х
agar
x
x
 
9-topshiriq 
a) 
,
sin
cos
,
2
a
e
x
x
b
b
a
b
a
tg
e
t
x
x







 bu yerda a=10, v=5, x=2. 
b) 





















3
,
10
sin
8
,
0
3
,
3
,
3
,
5
ln
sin
6
,
5
2
3
х
agar
x
х
agar
tgx
e
x
х
agar
x
x
Z
x
 
10-topshiriq 
a) 
a
x
b
x
x
tg
l





5
,
0
sin
5
,
4
10
, 
a
x
e
t
b
a
3
2




, bu yerda a=10, b=16, x=-2,5. 
b) 
















х
b
a
agar
x
a
x
b
x
arctg
х
b
a
agar
x
b
ax
x
a
Z
,
ln
cos
5
,
2
log
2
sin
3
 
11-topshiriq 
a) 


;
1
;
2
2
/
3
2
2
sin
/
1
3
1
z
x
x
b
y
x
y
x
y
y
a










 
255
,
0
;
4
,
15
;
625
,
1



z
y
x
 
b)  Ixtiyoriy  a,  b,  c  sonlar  uchburchakning  tomonlari  bo‘lishi  yoki  bo‘lmasligini 
aniqlang. 
12-topshiriq 
a) 


;
3
2
1
;
1
3
2
1
y
x
x
y
y
b
tgz
xy
e
x
a
y
z
y












 
.
166
,
0
;
869
,
0
;
444
,
2




z
y
x
 
b) 















3
,
lg
3
,
3
2
3
,
/
1
lg
2
2
2
х
agar
x
x
x
x
agar
x
x
x
agar
e
x
x
z

 bo’lsa,  
 
10- амалий машғулот 
 
Mavzu: Takrorlanuvchi algoritm tuzish 
Reja: 
1. 
Takrorlanuvchi algoritm tuzish. 
2. 
Mustaqil topshiriqlar bajarish. 
 
Mashg’ulotning  maqsadi: 
1. 
Takrorlanuvchi algoritm  tuzishni o’rganish. 
2. 
Takrorlanuvchi algoritmlar tuzish ko’nikmalarini shakllantirish.    
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan 
kelib chiqib talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar 
majmuasi. 

183 
 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1. 
Tashkiliy qism – 2 minut 
2. 
Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3. 
Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4. 
Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5. 
Sinov savollari – 5 minut. 
6. 
Uyga vazifa – 3 minut 
Topshiriqlarni bajarish namunasi 
 
1 – vazifa 
 
a) Ifodaning qiymatini hisoblash algoritmi (blok-sxema) va dasturini tuzing. 







5
1
6
1
2
2
)
1
(
n
k
k
n
S
 
1) Masalani yechish algoritmi (blok-sxema).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
b)  quyidagi  ifodaning  qiymatini  eps  aniqlik  bilan  hisoblash  algoritmini  va 
dasturini tuzing. 
boshlash 
S ni chiqarish 
S:=S+P 
tamom 
K<=6 
Yo’q 
ha 
P:=1; k:=1 
k:=k+1 
P:=P(k
2
+1) 
n<=5 
Yo’q 
S:=0; n:=1 
n:=n+1 
S:=S+n
2
 
ha 

184 
 





1
2
,
1
1
i
i
P
 bu yerda eps = 0,001. 
 
1) Masalani yechish algoritmi (blok-sxema). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
c) Ichma-ich joylashdan sikllardan foydalanib ifoda qiymatini hisoblash algoritmi 
va dasturini tuzing: 
 




15
1
10
1
)
(
k
n
n
k
x
a
S