Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nazorat savollari. 1.
- 1.2. ,,Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar sistemasi’’ mavzusining texnologik xaritasi
- Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala
- Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari : 1.
- Insert sxemasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring № Asosiy tushunchalar Belgi 1
- 20 2- Mavzu
- 2. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanat shartlari Teorema.
- Xulosa
6-aksioma (Qotish prinsipi). Qattiq bo‘lmagan jism kuchlar sistemasi ta’siridan muvozanatda bo‘lsa, jism qattiq holatga o‘tganda ham uning muvozanati buzilmaydi. Bog‘lanish aksiomasi. Erksiz qattiq jismga qo‘yilgan bog‘lanishlar ta’sirini bog‘lanish reaksiyalari bilan almashtirib jismni berilgan aktiv kuchlar va bog‘lanish reaksiyalari ta’siri-dagi erkin qattiq jism deb qarash mumkin. Аsоsiy birliklаr sistеmаsi. Mехаnik miqdоrlаrni o`lchоvi uchun uchtа аsоsiy birliklаrni kiritish еtаrli. Bulаrdаn ikkitаsi uzunlik vа vаqt birliklаri bo`lsа, uchinchi o`lchоv birligi sifаtidа mаssа yoki kuchning o`lchоv birligi tаnlаnаdi. Kuch vа mаssа o`zаrо dinаmikаning аsоsiy tеnglаmаsi kuch = mаssа x tеzlаnish bilаn bоg‘lаngаnligi uchun ulаrdаn bittаsini tаnlаsh еtаrli. Shuning uchun hаm ikkitа аsоsiy o`lchоv birliklаr sistеmаsini kiritish mumkin. а) Birinchi хil o`lchоv birliklаr sistеmаsi. Bu sistеmаdа аsоsiy o`lchоv birliklаr: mаsоfа, vаqt vа mаssа; kuch hоsilаviy birlik hisоblаnаdi. Bundаy birliklаr sistеmаsigа fizik miqdоrlаrning хаlqаrо o`lchоv birliklаr sistеmаsi (SI) kirаdi. Bungа аsоsаn mехаnik miqdоrlаrning o`lchоv birliklаri: mеtr, kilоg-rаmm mаssа vа sеkund. 14 SI sistеmаsidа kuchning o`lchоv birligi sifаtidа 1kg mаssаgа 1m/sеk 2 tеzlаnish bеruvchi kuch miqdоri qаbul qilingаn. Kuchning bu o`lchоv birligigа n’yutоn dеyilаdi. 2 2 / 1 / 1 1 1 sek m kg sek m kg N . Birinchi хil o`lchоv birliklаr sistеmаsigа fizikаdа kеng qo`llаnilаdigаn SGS sistеmаsi hаm kirаdi. Bu sistеmаning аsоsiy o`lchоv birliklаri: sаntimеtr, grаmm mаssа vа sеkund. Kuch birligi dinа. 1dinа = 10 -5 N. b) Ikkinchi хil o`lchоv birliklаr sistеmаsi. Аsоsiy o`lchоv birliklаr: mаsоfа, vаqt vа kuch. Bu sistеmаgа tехnikаdа kеng tаrqаlgаn tехnik o`lchоv birliklаr sistеmаsi MKGS kirаdi. Bundа аsоsiy birliklаr: mеtr, kilоgrаmm kuch vа sеkund. Massаning o`lchоv birligi m sek kg 2 1 . SI vа MKGS o`lchоv birliklаr sistеmаlаridа kuchning o`lchоv birliklаri quyidаgichа bоg‘lаngаn: N kuch kg 81 , 9 1 yoki . 102 , 0 1 kuch kg N Nazorat savollari. 1. Nazariy mexanika fani nimani o’rgatadi? 2. Mexanika harakat deb nimaga aytiladi? 3. Mexanika so’zi qanday manoni bildiradi? 4. Mexanika so’zi kim tomonidan fanga kiritilgan? 5. Nazariy mexanika fanining rivojlanishiga ulkan hissa qo’shgan qanday olimlarni bilasiz? 6. Kuch deb nimaga aytiladi? 7. Statika deb nimaga aytiladi? 8. Kuchning jismga ta’siri qanday faktorlar bilan aniqlanadi? Xulosa Hozirgi zamon fan va texnikasi taraqqiyotida ,,Nazariy mexanika’’ fani muhim o’rin egallamoqda. Bu fan taraqqiyotning muhim richaglaridan biri. 15 Fanning rivojlanish tarixi uning ildizini chuqurroq o’rganishga ko’maklashish. Statika o’quv rejaning zaruriy qismi va boshqa fanlar bilan uzviy bog’liq. Statika tushunchalari, elementlari va aksiomalari masalaalrini yechish bilim olishning asosiy tayanchi mavzusining texnologik modeli. 2- Mavzu Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (axborotli dars) Mavzu rejasi 1. Bir nuqtaga qo’yilgan kuchlar sistemasi 2. Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanat shartlari. 3. Uchta kuch haqidagi teorema. O`quv mashg`ulotning maqsadi Bir nuqtaga qo’yilgan kuchlar sistemasi va uning muvozanat shartlari haqida tushuncha berish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Kuch, kuchning ta’sir chizig’i va statika aksomalarini takrorlash. Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar sistemasi haqida tushunchaga ega. Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar haqida tushuncha berish. Muvozanat shartlarini eslab qoladi va amaliyotga qo’llay oladi. Uchta kuch haqidagi teoremani isbotlash vamisollar keltirish. Uchta kuch haqidagi teoremani yoddan biladi vaunga misollar keltiradi. O’qitish vositari O’UM,ma’ruza matni,rasmlar,plakatlar,doska O’qitish usullari Axborot ma’ruza,blis-so’rov, Pinbord texnikasi, aqliy hujum. 16 1.2. ,,Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar sistemasi’’ mavzusining texnologik xaritasi Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining Mazmuni 1- Mavzuga bosqich (20min) 1.1.O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2.Baholash me’zonlari (2-ilova) 1.3.Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1-ilova). 1.4.Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi. (3-ilova). Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1 Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2 Ma’ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi (4-ilova). 2.3 Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5-ilva). 2.4 Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5 Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar. Tinglaydilar. UMK ga qarydilar UMK ga qarydilar Vazifalarni yozib oladilar O’qitish shakllari Frontal,kollektiv ish. O’qitish sharoiti Texnik vosiitalar bilan taminlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og’zaki savollar,blis-so’rov 17 3- bosqich Yakun lovchi (10min) 3.1 Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2 Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. 3.3 Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. UMK ga qarydilar Vazifalarni yozib oladilar. 2-Ma’ruza Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar sistemasi. Reja: 3.Uchta kuch haqidagi teorema. Adabiyotlar: [1],190-196 sah, [5], 16-21 sah. Tayanch iboralar: Kuch, kuchlar sistemasi, teng ta’sir etuvchi kuch, ekvivalent kuchlar. Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala Baholash mezoni : Har bir savol javobiga – ball Har bir qo’shimcha fikrga – ball Har bir javobni to’ldirishga – ball Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari: 1. Bir nuqtaga qo’yilgan kuchlar sistemasi 2.Bir nuqtaga kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanat shartlari. 18 1. Ekvivalent kuchlar sistemasi deb nimaga aytiladi? 2. Kuch deb nimaga aytiladi ? 3.Teng ta’sir etuvchi kuch deb nimaga aytiladi. 4. Kuchlar sistemasi qachon muvozanatda bo’ladi? 5. Kuchning ta’sir chizig’i debnimaga aytiladi? Insert sxemasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring № Asosiy tushunchalar Belgi 1 Kuch va uning birliklari. 2 Kuchlar sistemasi. 3 Teng ta’sir etuvchi kuch. 4 Ekvivalent kuchlar. 5 Kuchlar ko’pburchagi. 6 Bir nuqtaga qo’yilgan kuchlar sistemasi. 7 Kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanati. 8 Uchta kuch haqida teorema. Insert jadvali qoidasi 19 V - avval olgan bilimiga to’g’ri keladi. + - Yangi ma’lumot. – - olgan bilimiga qarama-qarshi. ? – tushunarsiz, 20 2- Mavzu 1.Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi Ta’sir chiziqlari bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasiga bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi deyiladi. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasini teng ta’sir etuvchisini topamiz. Qattiq jismga ta’sir etuvchi bir nuqtada kesishuvchi n F F F ,..., , 2 1 kuchlar sistemasi berilgan bo‘lsin. Avval parallelogram aksiomasidan foydalanib berilgan kuchlar sistemasining birinchi ikkitasining teng ta’sir etuvchisi-ni topamiz. Teng ta’sir etuvchining moduli 2 1 12 F F R , 2 1 2 1 2 2 2 1 12 ^ , 2 F F Cos F F F F R ga teng, yo‘nalishi esa quyidagi munosabatlardan topiladi 2 1 12 12 2 1 12 1 2 ^ , sin ^ , sin ^ , sin F F R R F F R F F . Endi 12 R kuch bilan 3 F kuchni yoki 3 2 1 , , F F F kuchlarning teng ta’sir etuvchisini topamiz 12 2 1 ~ , R F F , bu yerda 2 1 12 F F R ; Shunga o‘xshash 2 F 3 F 12 R 123 R 1 F 2 F 3 F n F R n F 13-shakl 123 3 12 ~ , R F R , bu yerda 3 2 1 123 F F F R , va hokazo. R ~ F , ... R n ) (n- 1 123 bu yerda n i i n F F ... F F F R 1 3 2 1 (1.3.1) bo‘ladi. Shunday qilib, bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi bitta kuchga ekvivalent, ya’ni teng ta’sir etuvchiga ega. Bu teng ta’sir etuvchi berilgan sistemasi kuchlarining geometrik yig‘indisiga teng. 21 Bir nugtada kesishuvchi kuchlar sistemasining teng ta’sir etuvchisini kuch ko‘pburchagini qurish usuli bilan ham topish mumkin. Buning uchun 1 F kuchni kuchlar sistemasining markazi deb olib, 2 F kuchni o‘z-o‘ziga parallel ravishda shunday ko‘chiramizki, 2 F kuchning boshi 1 F kuchning oxiri bilan ustma-ust tushsin. Xuddi shunday 3 F kuchni o‘z-o‘ziga parallel ravishda ko‘chiramiz, natijada 3 F kuchning boshi 2 F kuchning oxiri bilan ustma-ust tushsin va hokazo, shu ishni davom ettirib, oxiri n F kuchni kochirganimizda bu kuchining boshi 1 n F kuchning oxiri bilan ustma-ust tushsin. Kuchlar sistemasi markazidan chiqib n F kuchning oxirini tutashtiruvchi R kuch berilgan kuchlar sistemasining teng ta’sir etuvchisi bo‘ladi. Shunday usul bilan qurilgan ko‘pburchakka kuch ko‘pburchagi deyiladi (13-shakl). Kuchlar sistemasi teng ta’sir etuvchisining moduli va yo‘nalishini analitik usul bilan ham topish mumkin. Geometriya kursidan bizga malumki, vektorlar yig‘indisi-ning koordinata o‘qlaridagi proyeksiyalari berilgan vektorlarning mos o‘qlardagi proeksiyalari yig‘indisiga teng, ya’ni n i n i iz z iy y n i ix x F R , F R , F R 1 1 1 . Teng ta’sir etuvchining modili va yonalishi quyidagicha topiladi . ) ^ , cos( , ) ^ , cos( , ) ^ , cos( , 2 2 2 R R z R R R y R R R x R R R R R z y x z y x 2. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanat shartlari Teorema. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi muvozanatda bo‘lishi uchun berilgan kuchlar sistemasining teng ta’sir etuvchisi nolga teng bo‘lishi zarur va yetarli, yani n i i F R 1 0 . (1.3.2) To‘g‘ri burchakli Oxyz dekart koordinatalar sistemasini tanlab, (1.3.2) tenglamani koordinata o‘qlariga proyeksialaymiz, natijada uchta skalyar tenglamalar sistemasini hosil qilamiz, ya’ni 0 1 n i ix x F R ; 0 1 n i iу у F R ; 0 1 n i iz z F R . (1.3.3) Muvozanatdagi qattiq jism erkin bo‘lmasa, bog‘lanishlar aksiomasidan foydalanib, bog‘lanishlarning jismga ko‘rsatadi-gan ta’sirini ularning reaksiya kuchi bilan almashtiramiz. Natijada avval ham aytilganidek, bunday jismni berilgan kuchlar va bog‘lanish reaksiya kuchlari ta’siridagi erkin jism deb qarash mumkin. (1.3.3) tenglamalardan foydalanib kuchlar sistemasining muvozanat shartlarini quyidagicha ifodalash ham mumkin: bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi 22 muvozanatda bo‘lishi uchun berilgan kuchlarning mos koordinata o‘qlaridagi proyeksiyalari yig‘indisi alohida-alohida nolga teng bo‘lishi zarur va yetarli. Agar qattiq jismga qo‘yilgan kuchlar sistemasi bir tekislikda joylashgan bo‘lsa, koordinata o‘qlaridan bittasini, masalan, z o‘qini kuchlar tekisligiga perpendikulyar qilib olish kerak. U holda (1.3.3) tenglamalarning uchinchisi aynan nolga teng bo‘ladi, ya’ni . 0 1 n i iz z F R Natijada quyidagi tenglamalar sistemasi hosil bo‘ladi: . 0 ; 0 1 1 n i iy y n i ix x F R F R (1.3.4) (1.3.4) tenglamalar sistemasi bir tekislikda joylashgan va bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanat shartlarini ifodalaydi. 3.Uch kuch haqidagi teorema. Bir tekislikda yotgan uchta kuchlar sistemasi muvozanatda bo‘lsa, ularning ta’sir chiziqlari bir nuqtada kesishadi. 1 F A 1 12 R A 3 O 3 F A 2 2 F 14-shakl Isbot. Bir tekislikda yotgan uchta 3 2 1 , , F F F kuch muvozanatda bo‘lsin. Berilgan 1 F va 2 F kuchlarni ta’sir chiziqlari bo‘ylab kesishish nuqtasiga ko‘chirib, ularni parallelogram qoidasiga ko‘ra qo‘shamiz, natijada 0 ~ , ~ , , 3 12 3 2 1 F R F F F ga kelamiz, bu yerda 2 1 12 , ~ F F R va aytilganidek 3 12 , F R kuchlar muvozanatlashgan kuchlar sistemasini hosil qiladi. 1-aksiomaga asosan bu ikki kuch bir to‘gri chiziq bo‘ylab qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan va demak 3 F kuchining ta’sir chizig‘i ham O nuqtadan o‘tadi. 23 Nazorat savollari. 1.Qanday kuchlar sistemasiga bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasi deyiladi? 2.Qanday ko`pburchakga kuch ko`pburchagi deyiladi? 3.Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar sistemasining teng ta`sir etuvchisi qanday topiladi? 4.Kuch ko`pburchagida teng ta`sir etuvchisi qanday tasvirlanadi? 5.Kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanat tenglamalari qanday yoziladi? Xulosa Kesishuvchi kuchlar sistemasi amaliyotda ko`p uchraydi,shuning uchun ham uning fanda alohida o`rni bor.Mavzuni o`rganish jarayonida quyidagi natijalarga e`tibor berishimiz kerak: 1) Kesishuvchi kuchlar sistemasining muvozanatda bo`lishi uchin uning teng ta`sir etuvchisi (t.t.e.) nolga teng bo`lishi zarur va etarlidir. 2) Yopiq kuchlar ko`pburchagida hamma kuchlar ko`pburchakning konturi bo`ylab bir tomonga yo`nalgan bo`ladi. 3) Xususiy hol . Ta`sir chiziqlari kesishuvchi uchta kuchlar sistemasi muvozanatda bo`ladi, agap kuchlar uchburchagi yopiq bo`lsa. 4) Muvozanat shartlari faqat bitta jismga ta`sir etuvchi kuchlar sistemasi uchun qo`llaniladi. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling