Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 5-Ma’ruza Fazodagi kuchlar sistemasi. Reja
- Adabiyotlar: [1], 234-257sah; [5], 80-93 sah; [7], 152-172 sah. Tayanch iboralar
- Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat
- 1.2. “ Fazodagi kuchlar sistemsi ” mavzusining texnalogik xaritasi.
- Bosh vektor va bosh momentni hisoblash formulalari
- 3.Fazoda ixtiyoriy ravishda joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat shartlari
- Nazorat savollari.
- 6-Mavzu Asosiy tushunchalar.Nuqta harakatining berilish usullari. Nuqta tezligi.
- 6-Ma’ruza Asosiy tushunchalar. Nuqta harakatining berilish usullari.Nuqta tezligi . Reja: 1. Asosiy tushunchalar.
3.Juftlar nazariyasi Qattiq jismning ikkita har xil nuqtalariga qo’yilgan modullari teng va qarama- qarshi tomonga yo’nalgan ikki parallel kuchlar sistemasiga juft kuch deyiladi (44- shakl). Kuchlarning ta’sir chiziqlari orasidagi masofaga juft elkasi deyiladi. 43 Juft kuch teng ta’sir etuvchiga ega emas. Buni teskaridan faraz qilib isbotlaymiz. Faraz qilaylik, F F , juft kuch R teng ta’sir etuvchiga ega bo’lsin. F F , kuchlar sistemasiga miqdori teng ta’sir etuvchining moduliga teng va bir to’g’ri chiziq bo’ylab qarama-qarshi tomonga yo’nalgan R kuchni qo’shamiz, natijada R F F , , muvozanatlashgan kuchlar sistemasi hosil bo’ladi, ya’ni R R R F F , 0 ~ , , . Uch kuchning muvozanati haqidagi teoremaning zaruriy sharti bajarilmaydi. Demak F F , juft kuch teng ta’sir etuvchiga ega emas. Bundan juft kuch ta’siridagi jism muvozanatda bo’lmaydi degan xulosa kelib chiqadi. Juft kuch ta’siridagi jism aylanma harakat qiladi. Juftning jismga ko’rsatadigan ta’siri uning momenti bilan xarakterlanadi. Juftning algebraik momenti deb juftni tashkil qiluvchi kuchlardan birining moduli bilan juft elkasi ko’paytmasining (+) yoki (-) ishora bilan olinganiga aytiladi, ya’ni d F d F F F mom F F M 2 1 , , . (2.2.1) Juft kuch yotgan tekislikka juft tekisligi deyiladi. Agar juft kuch juft tekisligini soat mili harakati yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda aylantirsa (2.2.1) formulada (+) ishora, soat mili harakati yo’nalishida aylantirsa (-) ishora olinadi (45a,b-shakl). Tekislikdagi juft kuchlar haqida teoremalar: 1-teorema. Juftning algebraik momenti ixtiyoriy markazga nisbatan juftni tashkil qiluvchi kuchlarning algebraik momentlari yig’indisiga teng. Isbot. Ixtiyoriy O nuqtani tanlaymiz (46-shakl). O nuqtaga nisbatan A va B nuqtalarning radius-vektorlarini 2 1 , r r bilan F (+) A B F (-) a) b) 45-shakl belgilaymiz. U holda 1 2 r r AB va F r F r F r r F AB 1 2 1 2 F F bo’lgani uchun F r F r F AB F F mom 2 1 , F mom F mom 0 0 B F 2-teorema. Juftni o’z tekis- F A ligida bir holatdan boshqa bir 2 r 1 r holatga ko’chirganda juftning jismga ko’rsatadigan ta’siri O 46-shakl 2 F d 1 F 44-shakl 44 o’zgarmaydi. 2 F яя A B 1 F 1 A 4 F C 6 F K 4 F 1 F R 2 F 5 F B 1 3 F R L D 5 F 47-shakl Isbot. Yelkasi AB bo’lgan 2 1 , F F juft berilgan bo’lsin (47-shakl). Tekislikning 1 A va 1 B nuqtalariga miqdorlari teng va yo’nalishlari qarama-qarshi 4 3 , F F va 6 5 , F F kuchlarni qo’yamiz 6 5 4 3 F F F F , bu erda 1 1 B A AB . 4 2 1 , , F F F va 5 F kuchlarning ta’sir chiziqlari bo’ylab K va L nuqtalarga ko’chiramiz. Natijada K va L nuqtalarga qo’yilgan 4 1 , F F va 5 2 , F F kuchlar sistemasiga ega bo’lamiz. 1 F va 4 F kuchlarni teng ta’sir etuvchisini R bilan 2 F va 5 F kuchlarni teng ta’sir etuvchisini R bilan belgilaymiz, ya’ni R F F R F F ~ , , ~ , 5 2 4 1 . , 2 1 F F 5 4 F F bo’lgani uchun R va R kuchlarning modullari teng va bir to’g’ri chiziq bo’ylab qarama-qarshi tomonga yo’nalgan. U holda 0 ~ ' , ~ , , , 5 2 4 1 R R F F F F . Natijada 6 3 6 5 4 3 2 1 2 1 , ~ , , , , , ~ , F F F F F F F F F F . Momentlari teng bo’lgan ikkita juftga ekvivalent juftlar deyiladi, ya’ni P P F F P P mom F F mom , ~ , , , . 3-teorema. Juftning momentini o’zgartirmasdan uning tashkil etuvchi kuchlarini va yelkasini har qancha o’zgartir-ganda ham juftning jismga ko’rsatadigan ta’siri o’zgarmaydi. Isbot. 2 1 , P P juft berilgan bo’lsin (48-shakl). 2 P kuchni unga parallel ikkita tuzuvchiga ajratamiz, ya’ni Q P Q P 2 2 , ~ . Kuchlardan bittasi A nuqtaga 2 P ikkinchisi AB kesma yotgan to’g’ri Q P 2 Q chiziq davomidagi C nuqtaga A B C qo’yilgan bo’lsin. A nuqtaga 1 P qo’yilgan P va Q P 2 kuchlar- 48-shakl ning teng ta’sir etuvchisi Q ning moduli 45 Q Q P P Q 2 1 . Natijada elkasi AC bo’lgan yangi juftga ega bo’lamiz. AC elka quyidagi munosabatni qanoatlantiradi: AC P AB Q 2 bundan AB P AC Q 2 . (2.2.2) (2.2.2) tenglikdagi AC Q ko’paytma Q Q , juft kuchning momentini, AB P 2 ko’paytma esa 2 1 , P P juftning momentini ifodalaydi, ya’ni 2 1 , , P P mom Q Q mom . 4-teorema. Bir tekislikda yotgan juft kuchlar sistemasi bitta juft kuchga ekvivalent bo’lib, uning momenti berilgan juft kuchlar momentlari yig’indisiga teng. Isbot. Bir tekislikda yotgan n n F F F F F F , ,..., , , , 2 2 1 1 juft kuchlar berilgan bo’lsin (49-shakl). 3-teoremadan foydalanib, berilgan juft kuchlarning momentlarini o’zgartirmay bitta D elkaga keltiramiz. Natijada n n n n Q Q Q Q Q Q F F F F F F , ,..., , , , ~ , ,..., , , , 2 2 1 1 2 2 1 1 . 2 F 1 F d 2 d 1 2 F 1 F 3 F n F d 3 d n 3 F 3 Q n F n Q 2 Q 1 Q A D B 1 Q 2 Q n Q 3 Q 49-shakl A va B nuqtalarga qo’yilgan kuchlarni qo’shib, R R , yangi juft kuchni hosil qilamiz. 49-shaklga asosan 4 3 2 1 ... Q Q Q Q R R . R R , juftning momenti . ... , 4 3 2 1 D Q D Q D Q D Q D R R R mom (2.2.3) 3-teoremaga asosan . , , , , , . .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 n n n n n F F mom d F D Q F F mom d F D Q F F mom d F D Q Bu tengliklarni hadma-had qo’shib, (2.2.3) ga asosan 46 n i i i F F mom R R mom 1 , , . (2.2.4) ni topamiz. Nazorat savollari. 1) Kuchning nuqtaga nisbatan momentining ta’rifini ayting. 2) Kuchning nuqtaga nisbatan algebraik momenti deb nimaga aytiladi? 3) Kuchning nuqtaga nisbatan vektorli momenti deb nimaga aytiladi? 4) Kuchnung o`qqa nisbatan momenti deb nimaga aytiladi? 5) Kuchning koordinata o’qlariga nisbatan momentini hisoblash formulalari qanday ifodalanadi? 6) Juft kuch deb nimaga aytiladi? 7) Juft kuchning momenti deb nimaga aytiladi? 8) Juft kuchning momenti haqidagi teoremani ayting. Xulosa Kuchning nuqtaga va o’qqa nisbatan momenti haqidagi tushuncha nazariy mexanikaning asosiy tushunchalardan biri bo’lib, amaliy masalalarda ko`p ishlatiladi.Kuchning nuqtaga nisbatan momenti bilan va bu nuqta orqali o`tuvchi o`qqa nisbatan kuch momenti orasidagi bog’lanish mavjudligini aniqladik.Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining o’qqa nisbatan bosh momentlari va o’qqa nisbatan bosh momentlari va ular orasidagi bog’lanish mavjudligini ko’rib o’tdik.Juft kuchlar tushunchasi ham asosiy tushunchalardan biri ekanligi ma’lum bo’ldi.Juft kuch momentining vektor miqdor ekanligi va uning fazodagi yo’nalishi haqidagi ma’lumotlar ayniqsa diqqatga sazovordir.Ekvivalent juftlar haqidagi 47 teoremalarning natijalari juft kuchlarning tabiati va xarakteristikasi haqida muhim tushunchalar ekanligi aniqlanadi. 5-Ma’ruza Fazodagi kuchlar sistemasi. Reja: 1. Kuchni berilgan markazga keltirish. 2. Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini bitta kuchga va bitta juftga keltirish. 3.Kuchalar sistemasining muvozanat shartlari. Adabiyotlar: [1], 234-257sah; [5], 80-93 sah; [7], 152-172 sah. Tayanch iboralar: Kuch, kuchlar sistemasi, kuchning ta’sir chizig`I, teng ta’sir etuvchi kuch (t.t.e.), bosh vektor, bosh moment, kuch momenti, juft kuch, juft kuch momenri. Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala Baholash mezoni : Har bir savol javobiga – ball Har bir qo’shimcha fikrga – ball Har bir javobni to’ldirishga – ball 48 Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari: 1. Kuch deb nimaga aytiladi? Kuch momenti nima? 2. TTTeng ta’sir etuvchi deb nimaga aytiladi? 3. Bosh vektor nima? Bosh moment nima? 4. T.T.E.-ning momenti nimaga teng? 5. Juft kuch nima? Uning momenti nimaga teng? 6. Juft kuch jismga qanday ta’sir ko`rsatadi? Insert sxemasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring № Asosiy tushunchalar Belgi 1 Kuch uning ta’sir chizig`i. 2 Kuchlar sistemasi. 3 Teng ta’sir etuvchi kuch. 4 Bosh vektor. 5 Teng ta’sir etuvchining nuqtasi. 6 Kuchni berilgan markazga keltirish. 7 Juft kuch va uning momenti. 8 Fazodagi kuchlar sistemasini bir markazga keltirish. 9 Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat shartlari. 10 Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat shartlari. Insert jadvali qoidasi. V - avval olgan bilimiga to’g’ri keladi. + - Yangi ma’lumot. – - olgan bilimiga qarama-qarshi. 49 ? – tushunarsiz, 1.1. “Fazodagi kuchlar sistemasi” mavzusining texnologik modeli O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (ma’ruzali dars) Mavzu rejasi 1. Kuchni berilgan markazga keltirish. 2. Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini bitta kuchga va bitta juftga keltirish. 3. Kuchlar sistemasining muvozanat shartlari. O’quv mashg’ulotining maqsadi Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasi haqida tushuncha berish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Kuchlar sistemasi va ularni qo`shish tushunchalarini takrorlash. Kuchni berilgan markazga keltirish masalasini tushunadi. Fazodagi kuchlar sistemasini qo`shish haqida tushuncha berish. Fazodagi kuchlarni qo`shish haqida mufassal ma’lumotlarga ega bo`ladi. Kuchlar sistemasining muvozanat shartlari bilan Muvozanat shartlarini yodlab qoladi va amalda qo`llay oladi. 5 mavzu Fazodagi kuchlar sistemasi. 50 tanishtirish. O’qitish vositari O’UM,ma’ruza matni,rasmlar,plakatlar,doska O’qitish usullari Axborot ma’ruza,blis-so’rov,texnika-insert O’qitish shakllari Frontal,kollektiv ish. O’qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og’zaki savollar,blis-so’rov 1.2. “ Fazodagi kuchlar sistemsi ” mavzusining texnalogik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining mazmuni 1- bosqich Mavzuga kirish (20min) 1.1. O`quv mashg`uloti mavzusi , savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2. Baholash me’zonlari. (2-ilova) 1.3. Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1 ilova) 1.4. Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi (3 ilova) Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1. Savol yuzasida mini ma’ruza qiladi. 2.2. Ma’ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi. (4 ilova) 2.3. Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5 ilova) 2.4. Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar Tinglaydilar UMK ga qaraydilar UMK ga qaraydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar 3- bosqich Yakun 3.1. Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish Savollar beradilar UMKga qaraydilar. 51 √ lovchi (10min) mumkinligini ma`lum qiladi. 3.2. Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. 3.3. Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. UMKga qaraydilar. Vazifalarini yozib oladilar. 5-Mavzu 1. Kuchni berilgan markazga keltirish. Teorema. Qattiq jismning biror A nuqtasiga qo’yilgan ixtiyoriy kuch jismning boshqa bir B nuqtasiga qo’yilgan xuddi shunday kuchga va bitta juftga ekvivalent bo’lib, juftning momenti berilgan kuchning B nuqtaga nisbatan momentiga teng. Qattiq jismning biror A nuqtasiga qo’yilgan F kuch berilgan bo’lsin (110- shakl). Qattiq jismning boshqa bir B nuqtasiga modullari berilgan kuchning moduliga teng va F F berilgan kuchga parallel to’g’ri B A chiziq bo’ylab qarama-qarshi F tomonga yo’nalgan ikkita F 110-shakl va F kuchlarni qo’yamiz. F F , ~ 0 bo’lgani uchun F ~ F F F , , . F va F kuchlar juftni hosil qilganligi sababli F ~ F va F F , , F F , juftning momenti berilgan F kuchning B nuqtaga nisbatan momentiga teng, ya’ni F mom F F mom B , . (5.4.1) 2. Kuchlar sistemasini berilgan markazga keltirish. Statikaning asosiy teoremasi (Puanso teoremasi). Qattiq jismga ta’sir etuvchi ixtiyoriy kuchlar sistemasini bitta kuchga va bitta juftga keltirish mumkin. Kuchlar sistemasini bitta kuchga va bitta juftga keltirishni kuchlar sistemasini berilgan markazga keltirish deyiladi. Qattiq jismga qo’yilgan ixtiyoriy n F F F ,..., , 2 1 kuchlar sistemasi berilgan bo’lsin. Keltirish markazi sifatida qattiq jismning ixtiyoriy O nuqtasini tanlaymiz va berilgan kuchlarni shu O nuqtaga keltiramiz (111-shakl). 1 F z 2 F 3 F 52 4 F 3 F 1 F 2 F 2 F O y 1 F 3 F R n F 4 F x n F 111-shakl Natijada n F F F ,..., , 2 1 ~ n n n F F F F F F F F F , ,..., , , , ; ,..., , 2 2 1 1 2 1 , hosil bo’ladi Shunday qilib, berilgan n ta kuchlar sistemasi boshqa n ta O nuqtaga qo’yilgan kuchlar sistemasi va n ta n n F F F F F F , ,..., , , , 2 2 1 1 juftlar sistemasi bilan almashtirildi. (5.4.1) formulaga asosan juftlarning momentlari quyidagiga teng: n i F M F F M M i i i i ,..., 2 , 1 , 0 (5.4.2) O nuqtaga kesishuvchi n F F F ,..., , 2 1 kuchlar sistemasining teng ta’sir etuvchisi R berilgan kuchlarning vektorli yig’indisiga teng, ya’ni n F F F ,..., , 2 1 ~ R bu erda n i i n F F F F R 1 2 1 ... . n F F F ,..., , 2 1 kesishuvchi kuchlar sistemasi uchun R kuch teng ta’sir etuvchi, n F F F ,..., , 2 1 berilgan kuchlar sistemasi uchun esa bosh vector hisoblanadi. Berilgan kuchlar sistemasi uchun bosh vektor deb kuchlarning vektorli yig’indisiga aytiladi. Bu vektor berilgan kuchlarga qurilgan kuch ko’pburchagining yopuvchisini ifodalaydi (111-shakl), ya’ni n i i F R 1 . (5.4.3) Juftlarni qo’shish teoremasiga asosan n n F F F F F F , ,..., , , , 2 2 1 1 juftlarni bitta , juft bilan almashtiramiz. Natijaviy juftning momenti 0 , M M ga bosh moment deyiladi. Bosh moment 0 M juftlar momentlarining vektorli yig’indisiga teng. (5.4.2) formulaga asosan n i i n F M F M F M F M M 1 0 0 2 0 1 0 0 ... . (5.4.4) Indeksdagi O harf keltirish markazini bildiradi. Berilgan kuchlar sistemasining O nuqtaga nisbatan bosh momenti deb berilgan kuchlarning o’sha O nuqtaga nisbatan vektorli momentlari yig’indisiga aytiladi. Shunday qilib, statikaning quyidagi asosiy teoremasi isbotlandi: Qattiq jismga qo’yilgan ixtiyoriy kuchlar sistemasini shu kuchlar sistemasining bosh vektoriga 53 teng bo’lgan bitta kuchga va momenti kuchlar sistemasining bosh momentiga teng bo’lgan bitta juftga keltirish mumkin. Bu teoremani qisqacha quyidagicha ta’riflash ham mumkin: Har qanday kuchlar sistemasini bitta bosh vektorga va ixtiyoriy markazga nisbatan bitta bosh momentga keltirish mumkin, ya’ni n F F F ,..., , 2 1 ~ 0 , M R . Ta’sir chiziqlari bir tekislikda yotuvchi kuchlar sistemasiga tekis kuchlar sistemasi deyiladi. Tekis kuchlar sistemasi uchun ham statikaning asosiy teoremasi o’rinli. Ixtiyoriy tekis kuchlar sistemasini bitta kuchga va bitta juftga keltirish mimkin. Tekis kuchlar sistemasining bosh vektori kuchlar tekisligida yotadi, keltirish markazi sifatida tekislikning biror O nuqtasi olinsa, kuchlar sistemasining bosh momenti 0 M kuchlar tekisligiga perpendikulyar bo’ladi. Bosh vektor va bosh momentni hisoblash formulalari Ixtiyoriy n F F F ,..., , 2 1 kuchlar sistemasining bosh vektori R shu kuchlarning vektorli yig’indisiga teng, ya’ni n i i F R 1 . (5.5.1) Biror O markazga nisbatan bosh momenti berilgan kuchlarning o’sha markazga nisbatan vektorli momentlari yig’indisiga teng, ya’ni n i i F M M 1 0 0 . (5.5.2) (5.5.1) tenglikning ikkala tomonini koordinata o’qlariga proeksiyalab, bosh vektorning proeksiyalari uchun quyidagi formulalarni hosil qilamiz: n i iz z n i iy y n i ix x F R F R F R 1 1 1 , , . (5.5.3) Bosh vektorning moduli va yo’naltiruvchi kosinuslari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi: , ^ , cos , ^ , cos ; 2 2 2 R R R y R R R x R R R R y x z y x (5.5.4) R R R z z ^ , cos . (5.5.3) tenglikning ikkala tomonini koordinata o’qlariga proeksiyalab, bosh momentning koordinata o’qlaridagi proeksiyalarini topamiz 54 √ . ; ; 1 1 1 1 1 1 n i ix i iy i n i i z z Oz n i iz i ix i n i i y y Oy n i iy i iz i n i i x x Ox F y F x F M M M F x F z F M M M F z F y F M M M (5.5.5) Bosh momentning moduli va yo’naltiruvchi kosinuslari quyidagi formulalardan topiladi: 0 0 0 0 0 0 2 2 2 0 ^ , cos , ^ , cos , ^ , cos ; M M M z M M M y M M M x M M M M z y x z y x (5.5.6) Tekis kuchlar sistemasi berilgan bo’lsa, Oz o’qini kuchlar tekisligiga perpendikulyar qilib olamiz, Ox va Oy o’qlari kuchlar tekisligida yotadi. Bosh vektor Oxy tekisligida yotadi, shu sababli tekis kuchlar sistemasi uchun , ^ , cos , ; 0 , , 2 2 1 1 R R R x R R R R F R F R x y x n i z iy y n i ix x (5.5.7) R R R y y ^ , cos . (5.5.7) Tekis kuchlar sistemasining bosh momenti bosh vektorga perpendikulyar va demak Oz o’qiga parallel bo’ladi. U holda . , 0 , 0 1 0 1 0 n i i n i i z z y x F M F M M M M M (5.5.8) 3.Fazoda ixtiyoriy ravishda joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat shartlari Kuchlar sistemasini bir markazga keltirish teoremasidan foydalanib, qattiq jismga ta’sir etuvchi kuchlar sistemasini bitta kuchga va bitta juftga keltirilishi mumkin. Fazoda kuchlar sistemasi muvozanatda bo’lishi uchun bosh vektor va bosh momentning nolga teng bo’lishi zarur va yetarli, ya’ni 55 . 0 ; 0 1 0 0 1 n i i n i i F mom M F R (5.8.1) Bosh vektorning va bosh momentning nolga tengligidan ularning koordinata o’qlaridagi proeksiyalarining ham nolga tengligi kelib chiqadi. Shuning uchun (5.8.1) tenglamalarning koordinata o’qlariga proeksiylab, oltita skalyar tenglamalar sistemasini hosil qilish mumkin, ya’ni , 0 1 n i ix x F R , 0 1 n i iy y F R n i iz z F R 1 0 ; (5.8.2) n i iy i iz i n i i x x F z F y F mom M 1 1 0 , n i iz i ix i n i i y y F x F z F mom M 1 1 0 , (5.8.3) n i ix i iy i n i i z z F y F x F mom M 1 1 0 . (5.8.2) va (5.8.3) tenglamalardan foydalanib, fazoda kuchlar sistemasinining muvozanat shartlarini boshqacha talqin qilish ham mumkin: fazoda kuchlar sistemasi muvozanatda bo’lishi uchun sistema kuchlarining koordinata o’qlaridagi proeksiyalari yig’indisi va koordinata o’qlariga nisbatan momentlari yig’indisi alohida-alohida nolga teng bo’lishi zarur va etarli. Nazorat savollari. 1) Kuchlarni bir markazga keltirish deganda nimani tushinasiz? 2) Kuchlar sistemasining teng ta`sir etuvchisi (t.t.e.) deb nimaga aytiladi? 3) T.T.E. bilan bosh vektorning nima farqi bor? 4) Kuchlar sistemasining invariantlari nima? 5) Kuchlar sistemasini keltirishni xususiy hollarini aytib bering. 6) T.T.E.-ning momenti haqidagi teoremani ta`riflang. 7) Fazodagi kuchlar sistemasining muvozanat tenglamalarini yozing. 8) Bosh vektor va bosh moment qanday hisoblanadi? Xulosa Fazoda ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasini bir markazga keltirib qo`shish, bosh vektor va bosh momentni aniqlash va bu asosda mazkur kuchlar sistemasining muvozanat shartlarini keltirib chiqarish nazariy mexanikaning asosiy masalalaridan biri bo`lib, amaliyotda ko`p ishlatiladi.Ushbu mavzuni o`rganish jarayonida bir qator xulosalarga ega bo`lamiz.Masalan, tekislikda ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasi muvozanatda bo`lmasa, ularni yoki bitta bosh 56 vektorga yoki bir bosh momentga keltirish mumkin.Fazodagi kuchlar sistemasining muvozanat tenglamalari oltita bo`lib, tekislikda esa uchta bo`lar ekan. 1.1 ” Asosiy tushunchalar. Nuqta harakatining berilish usullari.Nuqta tezligi” mavzusining texnologik modeli. O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (axborotli dars) Mavzu rejasi 1. Asosiy tishinchalar. 2. Nuqta harakatining berilish usullari. 3. Nuqta tezligi. O`quv mashg`ulotning maqsadi: Nuqta harakatining tenglamasi va kinematik elementlari haqida tushunchqa berish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Nuqta harakatining berilish usullari bilan tanishtirish. Nuqta harakatining berilish usullarini biladi. 6-Mavzu Asosiy tushunchalar.Nuqta harakatining berilish usullari. Nuqta tezligi. 57 Kinematikaning asosiy tushunchalari haqida ma’lumot berish. Kinematika haqida asosiy tushunchalari haqida tasavvurga ega bo`ladi va eslab qoladi. To`g`ri va egri chiziqli harakatdagi nuqta tezligini topishni o`rgatish va amaliyotga tadbiq etish uchun ko`nikma hosil qilish. Nuqta tezligini topishni biladi va amaliyotga qo`llay oladi, misollar echaoladi. O’qitish vositari O’UM,ma’ruza matni,rasmlar,plakatlar,doska O’qitish usullari Axborot ma’ruza,blis-so’rov,texnika-insert O’qitish shakllari Frontal,kollektiv ish. O’qitish sharoiti Texnik vosiitalar bilan taminlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og’zaki savollar,blis-so’rov 1.2. “Asosiy tushunchalar. Nuqta harakatining berilish usullari.Nuqta tezligi” mavzusining texnalogik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining mazmuni 1- bosqich (20min) 1.1 O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2 Baholash me’zonlari (2-ilova) 1.3 Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1-ilova). 1.4 Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi. (3-ilova). Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich 2.1 Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2 Ma’ruza rejasining hamma savollar Tinglaydilar. Tinglaydilar. 58 Asosiy bo’lim. (50min) bo`yicha tushuncha beradi (4-ilova). 2.3 Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5-ilva). 2.4 Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5 Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. UMK ga qarydilar UMK ga qarydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhakama qiladilar. 3- bosqich Yakun lovchi (10min) 3.1 Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2 Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. 3.3 Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. UMK ga qarydilar Vazifalarni yozib oladilar. 6-Ma’ruza Asosiy tushunchalar. Nuqta harakatining berilish usullari.Nuqta tezligi. Reja: 1. Asosiy tushunchalar. 2. Nuqta harakatining berilish usullari. 3. Nuqta tezligi. Adabiyotlar: [1, Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling