Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti

Q = D

s

 * D

u

 * D

iv

 

Bu yerda, Q – korxonaning ishlab chiqarish quvvati; 

D

s

 – bir turdagi dastgohlar soni; 

D

u

 – vaqt birligidagi bir dona dastgohning unumdorligi; 

D

iv

 – dastgohlarning ishlash vaqti;  

Korxonaning  ishlab  chiqarish  quvvati  ilg’or  (asosiy)  tsexlar  quvvati  bilan, 

tsexlar  quvvati  bosh  uchastkalar  quvvati  bilan,  uchastkalar  quvvati  esa  bosh 

uskunalar  quvvatiga  asosan  aniqlanadi.  Korxona  ishlab  chiqarish  quvvati 

kattaligini belgilab beruvchi ko’rsatkichlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 



 

uskunalar tarkibi va turlar bo’yicha soni; 



 

uskuna,  agregat  va  dastgohlardan  foydalanishning  texnik-iqtisodiy  norma 

(normativ) lari; 



 

uskunalarning ishlash vaqti fondi; 



 

ishchilar soni; 



 

ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  nomenklaturasi  va  assortimenti  (turlari  va 

xilma-xilligi). 

Korxona  ishlab  chiqarish  quvvatining  boshlang’ich  (yil  boshida),  yakuniy 

(yil oxirida), o’rtacha yillik hamda loyiha quvvati turlari mavjud. Loyiha quvvati 

qurilish  loyihasida  ko’zda  tutilgan  bo’ladi.  Qayta  tiklash,  kengaytirish  va  texnik 

jihatdan  qayta  qurollantirish  davomida  loyiha  quvvati  kattalashtirilishi  mumkin. 

Shu  sababli  amaliyotda  loyiha  quvvati  ko’pincha  korxonaning  amaldagi  quvvati 

bilan  solishtiriladi.  Korxonaning  amaldagi  quvvati  korxona  ishlab  chiqarish 

dasturini tayyorlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi. 

---

58 

 

Korxona  ishlab  chiqarish  quvvatini  aniqlashda  zahiradagi  uskunalardan 

tashqari, barcha o’rnatilgan uskunalar hisobga olinadi. Ba’zi bir tsexlarda (yig’uv, 

quyuv va boshqa tsexlarda) ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish maydonlariga 

asosan hisoblanadi. 

Ishlab  chiqarish  quvvatini  aniqlashda  mahsulot  birligiga  sarflanuvchi  vaqt 

normasi  yoki  har  bir  uskunaning  unumdorlik  normalari  muhim  ahamiyatga  ega 

bo’lib, ular ilg’or hamda progressiv bo’lishi talab qilinadi.  

Korxona  bosh  bo’g’inining  (asosiy  tsexining)  ishlab  chiqarish  quvvati 

quyidagi formula asosida hisoblanadi: 

  

 

 

t

maks

M

F

n

M





 

Bu erda: 

M -tsex yoki uchaskaning qabul qilingan o’lchov birligidagi ishlab chiqarish 

quvvati; 

n - tsex yoki uchastkadagi ilg’or uskunalar soni; 

F

maks

 –bosh uskunadan foydalanish mumkin bo’lgan maksimal muddat, soat; 

M

t

  –bosh  uskunada  mahsulot  tayyorlashning  progressiv  mehnat  sig’imi, 

soat. 

Amaliyotda  ishlab  chiqarish  quvvati  va  uskunalarning  yuklanishini 

hisoblashda  ba’zida  xatolar,  ular  o’rtasidagi  farqni  sezmaslik  hollari  ham  uchrab 

turadi.  Korxona  quvvati  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlari,  yangi  texnika  va 

aniqlangan  zahiralardan  foydalangan  holda  mahsulot  ishlab  chiqarish  mumkin 

bo’lgan  maksimal  darajani  tavsiflaydi,  uskunalarning  yuklanishni  hisoblash 

natijalari  esa,  ushbu  quvvatlardan  rejadagi  davrda  foydalanishning  darajasini 

aniqlaydi. 

Ishlab  chiqarish  dasturining  korxonada  mavjud  bo’lgan  quvvatlarga  mos 

kelishini aniqlash uchun, o’rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati hisoblab topiladi. 

Uni hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 

---

59 

 

12

12

2

1

n

М

n

M

Mn

M

l











v

r.yil

o'

 

Bu erda: 

M

o’r.yil

 – korxonaning o’rtacha yillik quvvati; 

M

n

 – korxonaning yil boshidagi quvvati; 

M

v

 – yil mobaynida kiritiluvchi quvvati; 

M

l

  –  yil  davomida  ishlab  chiqarishdan  chiqariluvchi  (yo’q  qilinuvchi) 

quvvat; 

n

1 

,  n

2

  –  ishlab  chiqarish  quvvatlarini  ishga  tushirishdan  yoki  tugatilgan 

ishlab  chiqarish  quvvatlari  yo’q  qilingandan  to  yil  oxirigacha  o’tgan  to’liq  oylar 

soni. 

Asosiy  ishlab  chiqarish  fondlaridan  foydalanishni  yaxshilash  bilan  bog’liq 

bo’lgan  mazkur  chora-tadbirlar,  ko’pincha    ishlab  chiqarish  quvvatlari  balansini 

tuzish  yo’li  bilan  amalga  oshirilib,  korxonaning  ishlab  chiqarish  quvvatlari  va 

ularni ta’minlash manbalariga bo’lgan ehtiyoji aniqlanadi. 

Uskunalardan  intensiv  foydalanishni  yaxshilash  uchun  korxonaning  texnika   

va  texnologiyasini  takomillashtirish,  mashinalarning  ish  tezligini  oshirish,  metal 

qo’yishga,  kimyoviy  jarayonlarga  sarflanadigan  vaqtni  qisqartirish,  shuningdek, 

kadrlar malakasining texnikaviy saviyasini oshirish, korxonalarni yiriklashtirish va 

ixtisoslashtirish  va  hamkorlik  asosida  mahsulot  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish 

zarur. 

17

  

 

 

 

 

 

 

                                                            

17

 Maxmudov E.X. Korxona iqtisodiyoti:O’quv qo’llanma. – T.:O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot 

jamg’armasi  nashriyoti, 2004 yil. 

---

60