Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

 
 
Oraliq  va yakuniy nazoratlarda baxolashlar mezoni (3 kurs) 
 
Talabaning bilim, ko’nikma, fikrlash darajasi 
OB  YB 
 
35 
30 
Talaba  fanning  moxiyati  va  iqtisodiyotdagi  o’rnini,  o’tilgan  materialni  chuqur  tushunadi, 
savolga aniq va to’liq javob beradi, faktlarga to’g’ri baxo bera oladi, mustaqil fikrlay oladi, 
xulosalarni  asoslay  olish  qobiliyatiga  ega,  javobda  mantiqiy  ketma-ketlikka  amal  qiladi, 
masalani  ќal  qilishga  ijodiy  yondasha    oladi,  amaliy  topshiriqlarni  to’g’ri  va  o’ziga  xos 
usullarda xal qila oladi, to’g’ri xulosa chiqaradi. 
33 
27 
Talaba  o’tilgan  materialni  chuqur  tushunadi,  savolga  to’liq  javob  beradi,  lekin  ayrim 
noaniqliklarga  yo’l  qo’yadi,  faktlarga  to’g’ri  baxo  bera  oladi,  mustaqil  fikrlash  va 
xulosalarni  asoslay  olish  qobiliyatiga  ega,  javobda  mantiqiy  ketma-ketlikka  amal  qiladi, 
masalani hal qilishga umuman ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni to’g’ri hal qiladi, 
lekin xulosalarda ba’zi noaniqliklarga yo’l qo’yadi. 
30 
22 
Talaba  o’tilgan  materialni  va  uning  moxiyatini  ancha  chuqur  tushunadi,  savollarga  to’liq 
javob  beradi.  Lekin  umumiy  xarakterdagi  ayrim  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  faktlarga  to’g’ri 
baxo  bera  oladi,  mustaqil  fikirlash  va  xulosalarni  asoslash  qobiliyati  bor,  javobda  mantiqiy 
ketma-ketlikka  amal  qiladi,  masalani  ќal  qilishga  ijodiy  yondasha  oladi,  amaliy 
topshiriqlarni umuman to’g’ri hal qila oladi, lekin xulosalarda noaniqliklar uchraydi. 
28 
17 
Talaba  o’tilgan  materialni  va  uning  moќiyatini  juda  yaxshi  tushunadi,  savollarga  umuman 
to’liq javob beradi, lekin ayrim noaniqliklarga yo’l qo’yadi, faktlarga to’g’ri baxo bera oladi, 
mustaqil  fikrlay  oladi,  lekin  ba’zi  xulosalarni  to’liq  asoslab  berolmaydi,  masalani  xal 
qilishga  umuman  ijodiy  yondasha  oladi,  amaliy  topshiriqlarni  biroz  qiyinchilik  bilan,  lekin 
umuman to’g’ri hal qiladi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 
25 
12 
Talaba o’tilgan materialni va uning iqtisodiyotdagi aќamiyatini yaxshi tushunadi, savollarga 
to’liq javob beradi, lekin ba’zi umumiy xarakterdagi xatoliklara yo’l qo’yadi, faktlarga baќo 
berishda  biroz  qiynaladi,  umuman  mustaqil  fikrlay  oladi,  lekin  ayrim  xulosalarni  asoslab 
bera  olmaydi,  masalani  ќal  qilishga  ancha  ijodiy    yondashadi,  amaliy  topshiriqlarni  xal 
qilishda  ayrim  umumiy  xarakterdagi  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  xulosalarida  noaniqliklar 
uchraydi. 

 
10
23 
10 
Talaba o’tilgan materialni va uning moxiyatini umuman tushunadi, savollarga ancha aniq va 
to’liq  javob beradi, lekin ayrim xatoliklarga yo’l  qo’yadi, ayrim faktlarni shunchaki  yodlab 
olganligi sezilib turadi, ayrim xulosalarni to’g’ri asoslab bera olmaydi, masalani xal qilishga 
ijodiy  yondashish  sezilmaydi,  amaliy  topshiriqlarni  ќal  qilishda  ayrim  xatoliklarga  yo’l 
qo’yadi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 
21 
9 
Talaba  o’tilgan  materialni  umuman  biladi.  Savollarga  aniq  va  to’liq  javob  berishga  ќarakat 
qiladi,  lekin  ayrim  jiddiy  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  qator  faktlarni  shunchaki  yodlaganligi 
seziladi,  xulosalarni  asoslashda  qiynaladi,  ijodiy  yondashish  sezilmaydi,  amaliy 
topshiriqlarni umuman xal qiladi, ba’zi jiddiy xatoliklarga yo’l qo’yadi. 
19 
8 
Talaba o’tilgan materialni umuman biladi, aniq javob berishga xarakat qiladi, lekin javobda 
jiddiy  kamchiliklar    bor,  muloќaza  yuritishda  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  faktlarni  asosan 
shunchaki  yodlaganligi  seziladi,  ayrim  xulosalarni  asoslab,  bera  olmaydi  va  masalani  ќal 
qilishga  ijodiy  yondasha  olmaydi,  amaliy  topshiriqlarni  qiynalib  bo’lsada  xal  qiladi,  lekin 
jiddiy kamchiliklarga yo’l qo’yadi. 
16 
6-7  Talaba  o’tilgan  materialni  qisman  biladi,  javobda  jiddiy  kamchiliklarga  yo’l  qo’yadi, 
faktlarni    baќolab  bera  olmaydi,  xulosalarni  asoslashda  qiynaladi,  masalani  ќal  qilishga 
ijodiy yondasha olmaydi, amaliy topshiriqlarni ќal qilishda qiynaladi yoki hal qila olmaydi. 
13 
4-5  Talaba  o’tilgan  material  xaqida  qisman,  uzuq-yuluq  tasavvurga  ega,  materialda  yaxshi 
o’zlashtirilmagan, bilgan narsasini xam faqat yodlaganligi sezilib turadi, faktlarga baќo bera 
olmaydi, amaliy topshiriqlarni deyarli ќal qila olmaydi. 
5-8 
2-3  Talaba o’tilgan material xaqida juda kam tasavvurga ega, ayrim faktlarni uzuq - yuluq bilishi 
mumkin, amaliy topshiriqlarni hal qila olmaydi, jiddiy qo’pol xatoliklarga yo’l qo’yadi. 
0-3 
0-1  Talaba  material  bo’yicha  deyarli  xech  narsa  bilmaydi,  juda  kam  tasavvurga  ega  yoki 
umuman tasavurga ega emas. 
 
 
«Materiallar qarshiligi» fani bo’yicha reyting nazorati grafigi 
Ta’lim yo’nalishi: Mexanika 4 - kurs 
Umumiy o’quv soati: 42, shundan ma’ruza - 22 s, 
amaliyot - 14 s, labor. - 6 mus.bil. – 28 s. 
 
Ishchi o’quv 
dasturidagi 
mavzular 
tartib raqami 
(qo’shimcha 
topshiriq 
mazmuni) 
Umumiy soat 
Baxol
ash 
turi 
 
 
 
Nazorat shakli 
Bali 
 
 
Muddati 
(xafta ) 
 
 
 
 
M
a’ruz
a 
A
m
al
iy
 
m
as
hg’
 
L
abo
ra
tori
y
a 
 
M
us
ta
qi
l 
is
h
 
Ja
m
i 
Max. 
ball 
Sar. 
ball 
MQ barcha 
utilgan 
mavzulari 
bo’yicha 
Referat 
 
22 
 
 
 
 
 
14 
 
 
 
 
 
6 
42 
 
 
 
 
 
84 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-JB 
 
 
 
 
1-OB 
Kundalik nazorat, 
davomat, nazorat 
ishi, laboratoriya 
ishi,  uy ishi, 
kollokvium. 
himoya 
 
Og’zaki 
 
 
 
 
35 
 
 
 
35 
 
 
 
 
 
 
39 
 
 
 
fevral, 
1-2 - hafta 
 
 
fevral 
3- hafta 
 
Barcha boblar bo’yicha 
YaB 
Yozma ishi 
30 
 
jadval bo’y 
Jami: 
22 
14 
6 
42 
84 
 
 
100 
55 
 
 
 

 
11
«Materiallar qarshiligi » fani bo’yicha «mexanika» ta’lim yo’nalishi talabalari 
bilimining reyting tizimi asosida baholash mezonlari. 
Joriy nazoratlarda baholashlar mezoni (4-kurs) 
 
Jami 
1 - JB 
Baholanadigan ish turlari 
7 
7 
Darsga nazariy tayyorgarlik bilan kelish va faol ishtirok etish 
7 
7 
Umumiy va yakka tartibdagi uy vazifalarini bajarish 
7 
7 
Laboratoriya ishlarini bajarish va topshirish (har bir laboratoriya ishi uchun 5 balldan, 
2 ta ish) 
7 
7 
Мavzular bo’yicha test topshirish. 
7 
7 
O’quv dasturiga qo’shimcha referat yozish, amaliy topshiriqlar bajarish va himoya 
qilish (mustaqil ta’lim) 
35 
35 
 
10 
 
Fan bo’yicha ilmiy konferensiya, olimpiada, tanlov va konkurslarda ishtirok etib, 
yuqori o’rinlarni (1-3) egallash yoki ilmiy maqola va risolalar chop etigan talabaga 
rag’batlantirish maqsadida 35 ball doirasida 10 balgacha qo’shimcha ball beriladi. 
 
Oraliq  va yakuniy nazoratlarda baxolashlar mezoni (4 kurs) 
Talabaning bilim, ko’nikma, fikrlash darajasi 
OB  YB 
 
35 
30 
Talaba  fanning  moxiyati  va  iqtisodiyotdagi  o’rnini,  o’tilgan  materialni  chuqur  tushunadi, 
savolga aniq va to’liq javob beradi, faktlarga to’g’ri baxo bera oladi, mustaqil fikrlay oladi, 
xulosalarni  asoslay  olish  qobiliyatiga  ega,  javobda  mantiqiy  ketma-ketlikka  amal  qiladi, 
masalani  ќal  qilishga  ijodiy  yondasha    oladi,  amaliy  topshiriqlarni  to’g’ri  va  o’ziga  xos 
usullarda xal qila oladi, to’g’ri xulosa chiqaradi. 
33 
27 
Talaba  o’tilgan  materialni  chuqur  tushunadi,  savolga  to’liq  javob  beradi,  lekin  ayrim 
noaniqliklarga  yo’l  qo’yadi,  faktlarga  to’g’ri  baxo  bera  oladi,  mustaqil  fikrlash  va 
xulosalarni  asoslay  olish  qobiliyatiga  ega,  javobda  mantiqiy  ketma-ketlikka  amal  qiladi, 
masalani hal qilishga umuman ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni to’g’ri hal qiladi, 
lekin xulosalarda ba’zi noaniqliklarga yo’l qo’yadi. 
30 
22 
Talaba  o’tilgan  materialni  va  uning  moxiyatini  ancha  chuqur  tushunadi,  savollarga  to’liq 
javob  beradi.  Lekin  umumiy  xarakterdagi  ayrim  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  faktlarga  to’g’ri 
baxo  bera  oladi,  mustaqil  fikirlash  va  xulosalarni  asoslash  qobiliyati  bor,  javobda  mantiqiy 
ketma-ketlikka  amal  qiladi,  masalani  ќal  qilishga  ijodiy  yondasha  oladi,  amaliy 
topshiriqlarni umuman to’g’ri hal qila oladi, lekin xulosalarda noaniqliklar uchraydi. 
28 
17 
Talaba  o’tilgan  materialni  va  uning  moќiyatini  juda  yaxshi  tushunadi,  savollarga  umuman 
to’liq javob beradi, lekin ayrim noaniqliklarga yo’l qo’yadi, faktlarga to’g’ri baxo bera oladi, 
mustaqil  fikrlay  oladi,  lekin  ba’zi  xulosalarni  to’liq  asoslab  berolmaydi,  masalani  xal 
qilishga  umuman  ijodiy  yondasha  oladi,  amaliy  topshiriqlarni  biroz  qiyinchilik  bilan,  lekin 
umuman to’g’ri hal qiladi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 
25 
12 
Talaba o’tilgan materialni va uning iqtisodiyotdagi aќamiyatini yaxshi tushunadi, savollarga 
to’liq javob beradi, lekin ba’zi umumiy xarakterdagi xatoliklara yo’l qo’yadi, faktlarga baќo 
berishda  biroz  qiynaladi,  umuman  mustaqil  fikrlay  oladi,  lekin  ayrim  xulosalarni  asoslab 
bera  olmaydi,  masalani  ќal  qilishga  ancha  ijodiy    yondashadi,  amaliy  topshiriqlarni  xal 
qilishda  ayrim  umumiy  xarakterdagi  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  xulosalarida  noaniqliklar 
uchraydi. 
23 
10 
Talaba o’tilgan materialni va uning moxiyatini umuman tushunadi, savollarga ancha aniq va 
to’liq  javob beradi, lekin ayrim xatoliklarga yo’l  qo’yadi, ayrim faktlarni shunchaki  yodlab 
olganligi sezilib turadi, ayrim xulosalarni to’g’ri asoslab bera olmaydi, masalani xal qilishga 
ijodiy  yondashish  sezilmaydi,  amaliy  topshiriqlarni  ќal  qilishda  ayrim  xatoliklarga  yo’l 
qo’yadi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 
21 
9 
Talaba  o’tilgan  materialni  umuman  biladi.  Savollarga  aniq  va  to’liq  javob  berishga  ќarakat 
qiladi,  lekin  ayrim  jiddiy  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  qator  faktlarni  shunchaki  yodlaganligi 

 
12
seziladi,  xulosalarni  asoslashda  qiynaladi,  ijodiy  yondashish  sezilmaydi,  amaliy 
topshiriqlarni umuman xal qiladi, ba’zi jiddiy xatoliklarga yo’l qo’yadi. 
19 
8 
Talaba o’tilgan materialni umuman biladi, aniq javob berishga xarakat qiladi, lekin javobda 
jiddiy  kamchiliklar    bor,  muloќaza  yuritishda  xatoliklarga  yo’l  qo’yadi,  faktlarni  asosan 
shunchaki  yodlaganligi  seziladi,  ayrim  xulosalarni  asoslab,  bera  olmaydi  va  masalani  ќal 
qilishga  ijodiy  yondasha  olmaydi,  amaliy  topshiriqlarni  qiynalib  bo’lsada  xal  qiladi,  lekin 
jiddiy kamchiliklarga yo’l qo’yadi. 
16 
6-7  Talaba  o’tilgan  materialni  qisman  biladi,  javobda  jiddiy  kamchiliklarga  yo’l  qo’yadi, 
faktlarni    baќolab  bera  olmaydi,  xulosalarni  asoslashda  qiynaladi,  masalani  ќal  qilishga 
ijodiy yondasha olmaydi, amaliy topshiriqlarni ќal qilishda qiynaladi yoki hal qila olmaydi. 
13 
4-5  Talaba  o’tilgan  material  xaqida  qisman,  uzuq-yuluq  tasavvurga  ega,  materialda  yaxshi 
o’zlashtirilmagan, bilgan narsasini xam faqat yodlaganligi sezilib turadi, faktlarga baќo bera 
olmaydi, amaliy topshiriqlarni deyarli ќal qila olmaydi. 
5-8 
2-3  Talaba o’tilgan material xaqida juda kam tasavvurga ega, ayrim faktlarni uzuq - yuluq bilishi 
mumkin, amaliy topshiriqlarni hal qila olmaydi, jiddiy qo’pol xatoliklarga yo’l qo’yadi. 
0-3 
0-1  Talaba  material  bo’yicha  deyarli  xech  narsa  bilmaydi,  juda  kam  tasavvurga  ega  yoki 
umuman tasavurga ega emas. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
13
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«MATERIALLAR QARSHILIGI» 
FANI BO’YICHA O’QUV –USLUBIY MAJMUA
 
(II - BO’LIM) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
14
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«MATERIALLAR QARSHILIGI» FANI BO’YICHA TA’LIM TEXNOLOGIYASINING KONSEPTUAL 
ASOSLARI 
«MATERIALLAR QARSHILIGI» 
FANI BO’YICHA TA’LIM TEXNOLOGIYASI
 
 
   MA’RUZA 
 
AMALIYOT 
 
TAJRIBA 
MASHG’ULOTLARDA O’QITISH TEXNOLOGIYALARI 
AQLIY HUJUM USULI 
ZIGZAG TEXNOLOGIYASI 
BUMERING TEXNOLOGIYASI 
INSERT TEXNOLOGIYASI 
KLASTER TEXNOLOGIYALARI 
KUTISH YO’LDOSHI TEXNOLOGIYASI 
GURUHLARDA ISHLASH USULI 
BLITS-SO’ROV USULI
 
BBB TEXNOLOGIYASI
 
                  CHARXPALAK USULI
 

 
15
 
1- MA’RUZA 
«Materiallar qarshiligi fani. Fan rivojlanishining 
qisqacha tarixi. Hisob sxemasi. Kuchlarni tasniflash» 
 
1.1  «Materiallar qarshiligi fani. Fan rivojlanishining qisqacha tarixi.  
         Hisob sxemasi. Kuchlarni tasniflash» mavzusining texnologik modeli 
 
O’quv soati – 2 soat 
Talabalar soni:  53 ta 
O’quv mashg’ulot shakli 
Ma’ruza (ma’ruzali dars) 
Ma’ruza rejasi   
6. 
Materiallar qarshiligi fanining rivojlanishi tarixi. 
 
7.  Materiallar qarshiligi fani. Asosiy tushunchalar va ta’riflar. 
8. 
Qurilmalar qismlarining hisob sxemalari.
 
9.  Ichki va tashqi kuchlarni tasniflash. 
10. Kesish usuli. Deformatsiya va surilishlar. 
 
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Materiallar qarshiligi  fani. Materiallar qarshiligi  rivojlanishining 
qisqacha tarixi, hisob sxemasi, kuchlarni tasniflash.  
Pedagogik vazifalar: 
O’quv faoliyati natijalari: 
  Kirish. 
Fanning ahamiyati va mohiyatini tushunadi 
  Mexanikaning asosiy tushunchalari va 
ta’riflari 
  Ichki va tashqi kuchlar haqida tushuncha 
beradi 
  Kesish usuli va uning mohiyatini yoritadi 
  Deformatsiya va uning turlari haqida 
tushuncha beradi 
Materiallar qarshiligi asosiy tushunchalari va 
ta’riflarini yodlaydi, eslab qoladi, tasavvurga ega 
bo’ladi. 
O’qitish vositalari 
O’UM, ma’ruza matni, rasmlar, plakatlar, doska 
O’qitish usullari  
Axborotli ma’ruza, blis-so’rov, texnika-insert 
O’qitish shakllari  
Frontal, kollektiv ish 
O’qitish sharoiti  
Texnik  vositalar  bilan  ta’minlangan,  guruxlarda  ishlash    usulini 
qo’llash mumkin bo’lgan auditoriya.    
Monitoring va baholash 
og’zaki savollar, blis-so’rov 

 
16
1.2  . «Materiallar qarshiligi fani. Fan rivojlanishining qisqacha tarixi.  
         Hisob sxemasi. Kuchlarni tasniflash»  mavzusining texnologik xaritasi 
 
Ish bosqich-
lari 
 
O’qituvchi faoliyatining mazmuni 
Tinglovchi 
faoliyatining mazmuni 
 
1-bosqich. 
Mavzuga  
kirish  
(20 min) 
1.1.  O’quv 
mashg’uloti 
mavzusi, 
 
rejasi, 
pedagogning vazifasi va talabaning o’quv faoliyati 
natijalarini aytadi. 
1.2.  Baxolash mezonlari  (1 – ilova). 
1.3.  Mavzuni  jonlashtirish  uchun  «Blis-so’rov» 
savollarini    beradi.    Blis-so’rov  usulida  natijasiga 
ko’ra  tinglovchilarning  nimalarda  adashishlari, 
xato  qilishlari  mumkinligining  tashxizini  amalga 
oshiradi (2-ilova). 
1.4.  Texnika-insert  usulida 
mavzu 
bo’yicha 
ma’lum bo’lgan tushunchalarni  faollashtiradi.  (3-
ilova ). 
 
Tinglaydilar.  
Yozib oladilar. 
 
 
Tinglaydilar. 
Yozib oladilar. 
 
Aniqlashtiradilar, savollar 
beradilar. 
 
2 -bosqich. 
Asosiy bo’lim 
(50 min) 
2.1. Savol yuzasidan ma’ruza qiladi. 
2.2.Ma’ruza  rejasining  hamma  savollar  bo’yicha   
tushuncha beradi. (4 - ilova). 
2.2.  Ma’ruzada  berilgan    savollar  yuzasidan 
umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5 - ilova). 
2.4.Tayanch iboralarga qaytiladi.  
2.5.  Talabalar  ishtirokida  ular  yana  bir  bor 
takrorlanadi. 
Tinglaydilar. 
 
Javob beradilar 
 
Yozadilar. 
 
UMKga qaraydilar 
 
Har bir tayanch tushuncha va 
iboralarni muhokama qiladilar. 
 
3-bosqich.  
Yakunlovchi 
(10 min) 
3.1.  Mashg’ulot  bo’yicha  yakunlovchi  xulosalar 
qiladi. Mavzu bo’yicha olingan bilimlarni qayerda 
ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 
3.2.  Mavzu  bo’yicha  bilimlarni  chuqurlashtirish 
uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi. 
3.3.  Keyingi  mazvu  bo’yicha  tayyorlanib  kelish 
uchun savollar beradi. 
 
 
 
Savollar beradilar. 
 
UMKga qaraydilar. 
 
UMKga qaraydilar. 
 
Uy vazifalarini yozib oladilar 
 
Ma’ruza.  
«Materiallar qarshiligi fani. Fan rivojlanishining qisqacha tarixi. 
         Hisob sxemasi. Kuchlarni tasniflash» 
 
Reja: 
1. 
Materiallar qarshiligi fanining rivojlanish tarixi. 
 
2.  Asosiy tushunchalar va ta’riflar. 
3. 
Qurilmalarning qismlarini hisob sxemalari.
 
4.  Ichki va tashqi kuchlarni tasniflash. 
5.  Kesish usuli. Deformatsiya va surilishlar. 
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5. 
 

 
17
Tayanch iboralar: 
absolyut qattiq jism, deformatsiya, kuch, moment, kuch intensivligi, juft moment. 
 
Belgilar:
Ms 
- Muammoli savol 
Mt 
- Muammoli topshiriq 
Mv 
- Muammoli vaziyat 
Mm 
- Muammoli masala 
1-ilova 
Baholash mezoni: 
  Har bir savol javobiga                - 2 ball 
  Har bir qo’shimcha fikrga          - 2 ball 
  Har bir javoni to’ldirishiga         - 1 ball 
2-ilova 
 
 
 
                      
                . 
                               
      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-ilova 
 Insert texnikasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring. 
 
№ 
Asosiy tushunchalar 
Belgi 
1. 
Sharq olimlarining ushbu fan rivojiga qo’shgan hissalari 
 
2. 
Materiallar qarshiligi  fani asoschilari 
 
3. 
Fan rivojining zamonaviy bosqichi 
 
4. 
Materiallar qarshiligi  asosiy tushunchlari 
 
5. 
Kuch 
 
 
Kuchanish 
 
 
Deformatsiya 
 
 
Kuch birliklari 
 
 
 
 
6. 
1-qonun 
 
7. 
2-qonun 
 
8. 
3-qonun 
 
 
 
 
 
 
 Insert jadvali qoidasi 
Mavzuni jonlashtirish uchun blits so’rov savollari 
 
 
1.  «Materiallar qarshiligi» fani deganda nimani tushunasiz? 
2.  Bu fanning ilm-fan-ishlab chiqarishdagi o’rni. 
3.  Materiallar  qarshiligi  fani  elementlari  qo’llaniladigan 
sohalarga aniq misol keltiring.  
4. Bu fan qaysi fanlar bilan chambarchas bog’langan? 
5.  Bu fanning vazifasi nimadan iborat? 
6.Ushbu fanni o’qigan talaba nimalarni bilishi kerak? 
7. Materiallar qarshiligi  nimani o’rganadi? 
 

 
18
 
 
 
 
 
.                  
 
 
4-ilova 
 
Matn. 
1. 
Materiallar qarshiligi fanining rivojlanishi tarixi. 
 
Turli injenerlik inshootlarini loyihalashda konstruksiyalar ayrim elementlarining  ulchamlarini 
aniqlashga    to’g’ri  keladi.  Bunda  mustahkamlik,  ustivorlik,  uzoq  muddatga  chidamli  hamda 
iqtisodiy  jihatdan  tejamli  inshoot  yaratish  kabi  marsadga  qaratilgan  hisoblashlar  asosida  hal 
qilinadi. Bunday masalalar mashina, samalyot, kema va boshqa sohalarda ularni loyihalashda ham 
paydo bo’ladi. 
Ushbu  masalalarning  barchasi  “Materiallar  qrshiligi”  fanida  ko’rib  chiqiladi.    Materiallar 
qrshiligi kursida inshoot yoki mashinalarning asosiy elementi sifatida qaraladigan ayrim sterjenning 
mustahkamligi  va  bikrligi  masalasiga  asosiy  e’tibor  beriladi.  Materiallar  qrshiligi  fanida    o’z 
o’lchami va shaklini tashqi kuch ta’sirida o’zgartirishi mumkin bo’lgan jismlar o’rganiladi. Shuning 
uchun  materiallar  qarshiligida  nazariy  mexanikadan  farqli  ravishda  jismning  muvozanati  haqidagi 
masaladan tashqari uning ayrim nuqtalarining ko’chishlariga doir masalalar ham yechiladi. 
Materiallar qrshiligi fani o’z tarixiga ega. Bu sohadagi dastlabki tadqiqotlarni Galiley (1564-
1642) o’tkazgan. U birinchi bo’lib tashqi kuchlar ta’siriga sterjenlarning qarshilik ko’rsata olishini 
baholash uchun analitik  hisoblashlarni  bajarish zarurligi  haqidagi  masalani qo’di. 1676  yili  R.Guk 
(1635-1703)  cho’zilishda  kuch  bilan  uzayish  orasidagi  proportsional  bog’lanishni  aniqladi.  Bu 
bog’lanish Guk qonuni nomi bilan mashhur bo’lib, materiallar qrshiligida juda muhim ahamiyatga 
ega. 
  Materiallar  qrshiligi  masalalarini  analitik  usullar  bilan  tekshirishni  rivojlantirishda 
D.Bernulli (1700-1782) va L.Eyler (1707-1783) katta hissa qo’shganlar. 
A.V.Gadolin (1828-1892), D.I.Juravskiy (1821-1891), X.S.Golovin (1844-1904), F.Yasinskiy 
(1856-1899), I.G.Bubnov (1872-1919) va boshqalarning ishlari ham katta ahamiyatga egadir. 
XX asrda materiallar qarshiligi fanining rivojlanishida katta hissa  qo’shgan o’zbek olimlari: 
M . T . O’razboyev,  X. A. Raxmatulin, X. X. Usmonxodjayev, T. R. Rashidov,…