Alisher navoiyiing hayoti va ijodiy faoliyati. Shoir hayoti va ijodining manbalari

XX asr G‘arb navoiyshunosligi.
Professor A.A.Semenov 1926-yilda xalq ijodiyotida Navoiy obrazi masalasiga e’tiborni jalb
etib, Navoiy haqidagi hikoyalardan birini ommalashtiradi.11
1940-yilda nashr etilgan "Rodonachalnik uzbekskoy literaturo‘" to‘plami Ulug‘ Vatan
urushigacha bo‘lgan sobiq sovet navoiyshunosliging muhim va katta yutug‘i bo‘ldi. Bu to‘plamda
A.Borovkovning "Navoiyning hayoti va ijodiyotini o‘rganish", Ye.E.Bertelsning "Layli va Majnun"
va boshqa olimlarning maqolalarini o‘z ichiga oladi.
Biroq Ulug‘ Vatan urushi davrida yubiley kechiktiriladi. Dahshatli urush sharoitida frontdan
uzoq O‘zbekistondagina emas, balki Moskvada va qamalda qolgan Sankt-Peterburgda ham Navoiy
merosini o‘rganish jadallik bilan davom etdi.
"Sobiq Sovet Ittifoqiga qarshi boshlangan urush, – deydi professor Y.E.Bertels "Navoiy"
monografiyasida, – Navoiy yubileyini mo‘ljallanganidek nishonlash imkonini bermadi. SanktPeterburglik sharqshunoslar qamal xalqasida qoldilar. Biroq shu og‘ir sharoitda ham ish davom
etdi. Men 1941-yilning dekabrida Navoiy ijodiga bag‘ishlangan va dahshatli bombardirovka hamda
artilleriya otishmalari ostida o‘tgan yig‘ilishda so‘zga chiqqan edim. Garchi yig‘ilish binoning
yuqori qavatida o‘tib, u yer havodan kelayotgan og‘ir zarbalar bilan tebranib tursa ham, yig‘ilish
qatnashchilaridan biron kishi zalni tashlab chiqib ketmadi va yig‘ilish oxiriga yetkazildi".
1942-yilda bir qancha Sankt-Peterburglik, moskvalik va kiyevlik sharqshunos olimlar
Toshkentga evakuatsiya qilindilar. Ular o‘zbek xalqining aziz mehmoni bo‘ldilar. Bu olimlar
o‘zbek adabiyotshunoslari bilan hamkorlikda ish olib bordilar, o‘z ilmiy tajribalari bilan
o‘rtoqlashdilar va yosh olimlarga rahbarlik qildilar. Navoiy merosini o‘rganish ishi qizib ketdi.
Navoiy asarlarining ilmiy-tanqidiy matnini yaratish, uning ilmiy va badiiy asarlarini o‘rganish,
Navoiy davrini tekshirish va boshqa masalalar bo‘yicha talay ishlar qilindi, bir necha
dissertatsiyalar yaratildi.
Navoiyning faoliyati va merosini ilmiy o‘rganish sohasida yangidan-yangi yutuqlarga
erishildi. To‘plamlar, monografiyalar, dissertatsiyalar yaratildi. Sobiq Sovet Fanlar
akademiyasining Sharqshunoslik instituti 1941-yilda tayyorlagan "Alisher Navoiy" nomli maqolalar
to‘plami 1946-yilda bosilib chiqdi. A.K.Borovkov tahriri ostida chiqqan bu to‘plam
A.Y.Yakubovskiyning "Navoiy davrining ijtimoiy va madaniy xususiyatlari",
I.Y.Krachkovskiyning "Arab adabiyotidagi Layli va Majnun qissasinining ilk tarixi",
Y.E.Bertelsning "Navoiy va Nizomiy", A.K.Borovkovning "Alisher Navoiy – o‘zbek adabiy
tilining asoschisi", shuningdek, A.N.Boldirev, A.A.Semenov, A.M.Belinskiy va S.L.Volinning
maqolalaridan iborat.
Rus yozuvchilari va san’at xodimlari ham Navoiy yubileyini munosib oldilar. Yozuvchi L.Bat
"Hayot bo‘stoni" povestini, Vadeskiy "Oddiy inson" romanining birinchi kitobini yozdi.