Alisher Navoiyning hayoti va ijodi. Reja

Muqimiy "Sayohatnomalar"i. Shoir "Sayohatnoma"larining mukammal asar sifatida xususiyati shundan iboratki, u o'z davri ilg'or farzandining ona-yurt haqidagi, uning kishilari, tabiati to'g'risidagi she'riy o'ylaridir. Shoir xalq hayotini qanday muhabbat va achinish bilan tasvir etsa, chor amaldorlari va ularning kirdikorlarini shunday nafrat va g'azab bilan fosh etadi.
Shoirning mazkur "Sayohatnoma"si Farg'ona bo'ylab, ya'ni Qo'qon-Farg'ona, Qo'qon-Shohimardon, Qo'qon-Isfarasayohatlari taassurotida yozilgan. Har uch asar yaxlit bir badiiy asar sifatida berilgan. Hajman 244 misrani tashkil qilib, hammasi bir vaznda — rajazi murabbai solimda yozilgan. Shuningdek, har bandi to'rt misradan iborat bo'lib, misraning oxirida "ekan" so'zi takrorlanadi. Asarda, avvalo, sayohat sababi beriladi, so’ng ko'rgan-kechirgan qishloq, shaharlardagi hayot, kishilarinin_a yashashi, udumlari, tabiati, manzaralari tasvirlanadi. "Sayohatnoma" shunday boshlanadi:


Faryodkim, garduni dun
Aylar yurak-bag'rimni xun.
Ko'rdiki, bir ahli funun-
Charx anga kajraftor ekan.

"Garduni dun" ("pastkash dunyo")dan yurak-bag'ri "xun" ("qon") bo'lgan "ahli funun" film ahli")ga nisbatan "charx" doimo "kaj­raftor" ("teskari dunyo") bo'lganidan norozi bo'lgan shoir qishloq va sahrolarga chiqib, ko'nglini yozmoqchi bo'ladi:

Qolmay shaharda toqatim,
Qishloq chiqardim odatim.
Xohi yayov, bo'lsun otim,
Goh sayr ham darkor ekan.
Muallif kayfiyati, atrof-muhitga, odamlarga munosabati, "ma'yus", " ko'ngli mahzun" shoir kechinmalari satrlarda yaqqol seziladi:

Ma'yus bordim "Zohidon"
Bir ko'cha ketguncha do'kon,
Sho'x odami ichmay piyon,
Mast, otasi bezor ekan.
Yoki:


Chun shahridin chiqdim "Qudash",
Ko'ngul bo'lub mahzunu g'ash,
Majnun sifat, devonavash,
Ser chashma-yu kam chang ekan.

Shoir qayerga bormasin, turmushning bir xil manzarasinj ko'radi, yana o'sha mingboshiyu qozilar, boylaru "yurt kattalarining ozorlari. Tikso'z shoir bu yerda ham ularga jim qarab turolmay” yuragidagi nafratni to'kib sochadi:

Mingboshilik kimning ishi,
Desam, dedi: bedonishi,
Bir qo'shtegirmonlik kishi
Iso badkor ekan.

Do'rmoncha qishlog'ining dilozor "bo'lis'-hokimi G'ozi ham Muqiniiy tanqididan qutula olmaydi:

Unda bo'lis G'ozi dedi,
Ham mufti, ham qozi dedi,
Yurt barcha norozi dedi,
Qilgan ishi ozor ekan.

Shuningdek, shoir "Sayohatnoma"larda juda ko'p qishloqlarni tilga oladi. Shohimardon tomon yo'l olar ekan, Ultarma, Do'rmoncha, Bo'rbaliq, Oq yer, Roshidon, Zohidon, Oltiariq, Chimyon, Vodil qishloqlari bilan tanishtirsa, Farg'ona sari sayohatda Qudash, Yaypan, Nursux, Beshariq, Konibodom kabi qishloq va shaharlar tafsilotini beradi. Shoir qaerga bormasin, shu yerning go'zal tabiati, qir-adirlarini, dasht-u sahrolarini ta'rif-tavsif qiladi:

Vodil maqomi dilfizo,
Ko'chalahdur dilkusho,
Anhorida obi safo,
Sebarga obishor ekan.

Shoir Isfaraga borganda, uning ko'zni oluvchi manzaralarini, sho'h "anhoru soyu cho'llarini", "shirin zardolularini" zavq bilan tanflaydi;

Anhor-u soy-u cho'llari,
O'ynab kelodur suvlari,
Shirinki zardolulari,
Qand-u asal bekor ekan.

Muqimiy ona-vatanini betimsol tabiatini, soya-salqin go'shalarini ko'rib, ko'zi quvonadi va iftixor bilan ta'rib-tavsif etadi. Muhimi, shoir "Sayohatnoma"larda o'z vatani va xalqini chuqur muhabbat bilan sevgan, uning qayg'usi va quvonchiga sherik bo'lgan vatanparvar shoir sifatida gavdalanadi.

Bir so’z bilan aytganda, Muhammad Aminxo'ja Muqimiy yangi o'zbek adabiyotini shakllanishi va taraqqiyotiga munosib hissa qo'shgan xalqparvar va vatanparvar ijodkordir. Muqimiy bugungi kun xayoli bilan yashagan, istiqlol nashidalari haqidagi orzu-o'ylarini yurak tubiga tukkan erkparvar shoir sifatida butun iste'dodi qudratini, qalb qo'rini, hayotini o'z xalqi ozodligi, erki va farovonligiga bag'ishlagan. Shuning uchun ham shoir Muqimiy doimo, nafaqat ilm ahlining, balki butun o'zbek xalqining e'tibori va e'zozida.


 Tayanch tushunchalar:

1. 
   
   Muqumiy
   
2. 
   
   Hajviyot
   
3. 
   
   Tanobchilar
   
4. 
   
   Hajvi xalifai Mingtepa
   
5. 
   
   Ko’sa
   
6. 
   
   Gumashta
   

 Savol va topshiriqlar:

• Shoirning tarjimai holi haqida nimalarni bilasiz?

  
  

• Muqimiy adabiy merosining asosiy g'oyasini aniqlang.

  
  

• Muqimiyning hajviy qahramonlari haqida nima deya olasiz?

  
  

• "Tanobchilar" satirasida qanday hayotiy lavha aks etgan?

  
  

• Shoir lirikasi haqida nima deya olasiz?

  
  

• "Yolg'uz", "Toleim", "Navbahor" g'azallarini badiiy tahlil qiling.

  
  

• Murabba’ nima? Muqimiyning bu boradagi xizmatlari qan­day bo'lgan?

  
  

 Adabiyotlar:

1. S.Matjon, Sh.Sariyev. O’zbek adabiyoti. T., 2007

   
   

2. B.Qosimov, N.Jumaxo’ja. O’zbek adabiyoti. 10-sinf uchun darslik.T., 2001

   
   

3. B.Jalilov va bosh. O’zbek adabiyoti. T., 2006

   
   

4. B.To’xliyev. Adabiyot . T., 2005