Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti
Download 8.06 Mb. Pdf ko'rish
|
|
яъни э э тногенез тногенез жараёни жараёни якунланади якунланади . . Х Х алқларнинг алқларнинг этногенезини этногенезини ўрганишда ўрганишда қуйидаги қуйидаги муҳим муҳим жиҳатлар жиҳатлар га га эътибор эътибор қ қ аратиш аратиш лозим лозим : : • • Ҳ Ҳ ар ар бир
бир халқнинг
халқнинг келиб
келиб чиқиши
чиқиши тарихи
тарихи кўп
кўп қиррали
қиррали жараён
жараён бўлиб
бўлиб , , у у ўз ўз ичига
ичига шу шу халқнинг халқнинг
маданияти маданияти ва ва
ижтимоий тузилмаси тузилмаси , , унинг унинг
биологик биологик
хусусиятлари хусусиятлари , ,
ўзининг жамиятда
жамиятда тутган
тутган ўрнини
ўрнини тушуниши
тушуниши , , тили тили
ва ва ўзлигини ўзлигини англаши
англаши жараёнлари жараёнлари ва ва хусусиятларини хусусиятларини қамраб қамраб
олади олади
; ; • • Э Э тногенез тногенез
масаласига масаласига бир бир
томонлама томонлама қараб қараб
, , уни уни соддалаштирмасдан соддалаштирмасдан , , шу шу халқнинг халқнинг келиб
келиб чиқиши
чиқиши тарихида
тарихида маълум
маълум аҳамият
аҳамият касб
касб этган
этган барча
барча таркибий
таркибий қисмлар
қисмлар , , ҳар ҳар
бир бир
ҳолат ҳолат
эътиборга эътиборга олиниши олиниши
лозим лозим
; ; • • Э Э тногенез тногенез
мураккаб мураккаб
ва ва узоқ узоқ давом
давом этувчи
этувчи жараён
жараён бўлиб
бўлиб , , мазкур мазкур
жараённи жараённи
босқичма босқичма
- - босқич босқич тиклаш
тиклаш мақсадга
мақсадга мувофиқдир мувофиқдир . . Шундагина Шундагина айрим айрим
халқлар халқлар
этногенезига этногенезига оид оид
муаммоларни муаммоларни илмий илмий
нуқтаи нуқтаи
назардан назардан
тўғри тўғри
ва ва ҳаққоний ҳаққоний очиб
очиб бериш
бериш мумкин
мумкин бўлади
бўлади . . 528
Ябакулар в.б Қирғизлар Уйғурлар Тургешлар Арғулар Яғмолар Чиғиллар Қарлуқлар IX – X асрларда Мовароуннаҳр ҳудудларига келиб ўрнашган туркий элатлар 529
Ўзбек халқининг этногенез жараёнини бошланғич даврини аниқлаш борасидаги тадқиқотлар А.Якубовский нуқтаи назари:
Ўзбек халқининг этник тарихи VI аср Турк хоқонлигидан
С.П.Толстов нуқтаи назари:
Ўзбек халқининг этник тарихи мил.авв. 1 минг йилликдан К.Шониёзов ва А.Асқаровлар нуқтаи назари: Ўзбек халқининг этник тарихи мил.авв. II минг йилликдан
530
арғулар, тургешлар, уйғурлар қирғизлар, ябакулар, ўғузлар, қипчоқлар қарлуқлар, чигиллар, яғмолар Ўзбек халқининг этник шаклланиши IX-X асрларда Маворауннаҳрга кириб келган туркий элатлар
531
Буюк
Буюк ипак
ипак йўли
йўли нинг
нинг энг
энг муҳим
муҳим тармоқлари тармоқлари • • Буюк Буюк ипак ипак йўлнинг йўлнинг дастлабки дастлабки тармоғи тармоғи Хитойдаги Хитойдаги Сиань Сиань шаҳридан шаҳридан бошланиб бошланиб , , Шарқий Шарқий Туркистон Туркистон , , Ўрта Ўрта Осиё Осиё , , Эрон Эрон , , Месопотамия Месопотамия орқали орқали Ўрта Ўрта Ер Ер денгизигача денгизигача чўзилган чўзилган ; ; • • Хитойнинг Хитойнинг Анси Анси шаҳрига шаҳрига келиб келиб , , Ипак Ипак йўли йўли бир бир неча неча тармоқларга тармоқларга бўлиниб бўлиниб кетган кетган . . Хусусан Хусусан бу бу тармоқ тармоқ Анси Анси - - Хами Хами - - Қошғар Қошғар орқали орқали Қўқонга Қўқонга , , ундан ундан эса эса Тошкентга Тошкентга ўтган ўтган , , Бу Бу ердан ердан Жиззах Жиззах ва ва Самарқанд Самарқанд орқали орқали Бухорога Бухорога келган келган йўл йўл Урганч Урганч орқали орқали Гурьевга Гурьевга , , у у ердан ердан Оқ Оқ Сарой Сарой орқали орқали Қора Қора денгиз денгиз бўйларига бўйларига чиққан чиққан ; ; • • Яна Яна бир бир тармоқ тармоқ эса эса Дунхуан Дунхуан орқали орқали Хўтанга Хўтанга , , ундан ундан Лохурга Лохурга ўтиб ўтиб кетган кетган ; ; •
Бухорога Бухорога келиб келиб , , бу бу тармоқ тармоқ иккига иккига бўлинган бўлинган . . Жанубий Жанубий йўналиш йўналиш Бухоро Бухоро - - Қарши Қарши - - Термиз Термиз орқали орқали Нишопурга Нишопурга ўтган ўтган ва ва Хирот Хирот орқали орқали Ҳиндистонга Ҳиндистонга ўтиб ўтиб кетган кетган . . Нишопурдаги Нишопурдаги тармоқлардан тармоқлардан бири бири Техрон Техрон - - Казвин Казвин - - Хамадон Хамадон - - Бағдод Бағдод - - Палмира Палмира йўналиши йўналиши бўйлаб бўйлаб Ўрта Ўрта Ер Ер денгизи денгизи бўйидаги бўйидаги Тир Тир шаҳрига шаҳрига чўзилган чўзилган . . Умуман Умуман олганда олганда , , Ипак Ипак йўлининг йўлининг Жанубий Жанубий тармоғи тармоғи Ўзган Ўзган орқали орқали Ўшга Ўшга ўтиб ўтиб , , Қува Қува - - Марғилон Марғилон - - Қўқон Қўқон орқали орқали Хўжанд Хўжанд , , Самарқанд Самарқанд , , Бухорога Бухорога ўтган ўтган . . Шимолий Шимолий йўналиши йўналиши эса эса Хазар Хазар хоқонлиги хоқонлиги ва ва Булғор Булғор давлати давлати орқали орқали Киев Киев Руси Руси ва ва Европа Европа мамлакатларига мамлакатларига бориб бориб , , бу бу тармоқ тармоқ VI VI асрдан асрдан бошлаб бошлаб ривожлана ривожлана бошлаган бошлаган ; ; • • Ипак Ипак йўлининг йўлининг асосий асосий карвон карвон йўлларидан йўлларидан ташқари ташқари ички ички савдо савдо йўллари йўллари ҳам ҳам мавжуд мавжуд эди эди . . 532
Буюк Буюк ипак ипак йўлининг йўлининг жаҳон жаҳон халқлари халқлари ҳаётидаги ҳаётидаги аҳамияти аҳамияти • • Буюк Буюк Ипак Ипак йўли йўли мил мил . . авв авв . . II II асрдан асрдан милоднинг милоднинг Х Х VI VI асрига асрига қадар қадар мавжуд мавжуд бўлган бўлган ; ; • • У У Шарқ Шарқ ва ва Ғарб Ғарб халқларининг халқларининг кенг кенг миқёсдаги миқёсдаги ўзаро ўзаро маданий маданий ва ва иқтисодий иқтисодий алоқалари алоқалари воситаси воситаси ҳисобланган ҳисобланган ; ; • • Халқларни Халқларни бир бир - - бирлари бирлари билан билан боғловчи боғловчи ягона ягона алоқа алоқа воситаси воситаси бўлган бўлган ва ва уларни уларни яқинлаштирган яқинлаштирган ; ; • • У У интеграцион интеграцион жараёнларни жараёнларни тезлашишига тезлашишига таъсир таъсир кўрсатган кўрсатган ; ; • • Халқаро Халқаро илмий илмий ва ва маърифий маърифий алоқаларда алоқаларда муҳим муҳим рол рол ўйнаган ўйнаган ; ; • • У У инсоният инсоният эришган эришган муҳим муҳим ютуқларни ютуқларни бошқа бошқа ҳудудларга ҳудудларга тарқалишида тарқалишида муҳим муҳим омил омил бўлиб бўлиб хизмат хизмат қилган қилган ; ; • • Шарқ Шарқ ва ва Ғарб Ғарб халқлари халқлари ўртасида ўртасида кўприк кўприк вазифасини вазифасини бажарган бажарган ; ; • • Умуминсоният Умуминсоният тамаддуни тамаддуни тараққиётига тараққиётига муҳим муҳим ижобий ижобий таъсир таъсир кўрсатган кўрсатган . . |
