Alliteratsiya sheriy nutqda bir XIL undosh tovushlar takrorlanishga
Download 119.88 Kb.
|
Unli va undosh
Mening dardim
Tuzalmaydi dardim mening, Oʻlsam kerak. Tuproq bilan ogʻa-ini Boʻlsam kerak. Oʻlim nima? Bu ham bitta Sayr, Ona. Oʻgʻling qaro yerga ketdi, Xayr ona… Tuzalmas bu dardim mening, Umidim yoʻq. Xira shamdek koʻzlarimda Soʻnmoqda choʻgʻ. Choʻgʻ nimadir? Choʻgʻ ham tutab, Kul boʻladi. Inson bir kun oʻz mayliga Qul boʻladi… Yuragimni tamom qildim, Yigʻlayverib. Huzurimda ajal turar, Qoshin kerib. Men hayotda oʻlimga tik Boqib oʻsdim… Qani menga atalgan joy, Ketdik, doʻstim! Mavzu Omonim turlari va badiy matindagi uslubiy vazifasi Sana Abu Ali Ibin Sino tavaludi muhim sana sifatida nishonlandi Boshlig`I bergan pulni qayta qayta sanadi Mushak
Bogda mushak otib bayram qilishdi . Laqqa
Axmoq bolmasam shularning hiylasiga laqqa tusharmidim Kech Ali armiyadan kech kuzda qaytib keldi Ular katta yoldan qor kechib borardilar Ey dostlarim ,dunyoda ortda qolgan yod yaxshi. Toqligingda yoqlagan qarindoshdan yod yaxshi. Yolkaga qum sochmoq . Shu kunlarda soch kopayibdi. Kampir Mirzaevni o`pdi,yarador ogzini siladi. Oshga sila uch payola guruch soldim. Mavzu Badiy asrlarda sinonim va antonim sozlarning uslubiy vazifalari Bor tovoqim kel tovoqim bormasang kelmasang ortada sin tovoqim Yashi bilan yursang yetarsan murotga ,yomon bilan yursang qolarsan uyatga Kattaga hurmatda bol,kichikka izzatda bol Yomoning yaxshisi bolguncha ,yashining yomoni bol . Oyoq kiyiming tor bolsa ,dunyoning kengligidan ne foyda Joyimiz tor bo`lsa ham ,konglimiz keng. Kamtarga kamol ,manmanga zavol. Kengga keng dunyo , torga tor dunyo. Ko`z qo`rqoq, qol botir Maqtanganing uyiga bor, kerilgani to`yiga bor. Birovga olim tilaguncha ,o`zinga umir tila. Kuygan o`lanchi bolar, Suygan-laparchi bolar. Mavzu Iboralarning turlari va uslubiy vazifasi. Kaltak yegan xokiz yotogon boladi ,degandek,basilar qaysarlik qilqa boshladi. Dard ustiga chipqon degandek,Kimsandan na xat bor na xabar. Hamma menga qolini bigiz qilib, mana erining koziga chop solgan buzuq mana shu / Deydigandek/ -Bolmaydi -otasi uchiga chiqan arizaboz .Bir gap bolsa,toshkendgacha yozadi Endi bo`ldi –a\ -dedim -O`ziniyam,yettipushtigachayin so`rab oldingiz. Gap rayisimiz qulogiga yetsa undan-da yomon Paxta yig`im –terimiga masuliyat bilan yondoshmadim\ Qattiq qo`l bolmadim . Otangizga balli ,paxtani oldida mol nima degan gap . Endi, mehmon atoyi xudo,Qayum aka.O`zbekchilik. Yonboshlab yotdim-yotdim ko`zim ilindi. Men chilla deya atalmish do`zaxdan ana shu ajinlarim ostida jon hovuchladim Men yangi texnikaning bagridan bagridan otim –voz kechmoq SHu tort somni soragani betim chidamaydi –nomus qilish Jonim halqumimga keldi-o`lar holga kelmoq Konglim taskin topardi –xotirjam bolmoq Konglimga qil sigmaydi –hech narsa qilmaslik Mavzu Badiy asarda maqol va hikmatli sozlarning uslubiy vazifasi Dushmaningni kulgani-Siringni bilgani Bir kunlik adolat yuz kunlik toat-ibodatdan afzaldir Iymon vijdoning qiblasidir . Vatan ham bamisol iqibla. Vatan nechoglik ulkan bolmasin,u qalbga ham koz qorachigiga ham jo Vatan furush oz oltin beshigini pulaydi. Vatan tuygusi ustuvor bolgan yurtda Vatan furushnjng bozori kasot. Badbax shunday kishiki, ishining oqibatini oylamaydi,gunoh ishlardan ozini tiymaydi. Yor dostlarim,dunyoda ortda qolgan iz yaxshi, Bulbuli yoq bahordan qumri tola kuz yaxshi. Minnat tola halvodan ayvondagi muz yaxshi, Opich korgan pariydan sepkil toshgan yuz yaxshi. Ichmasang ham qimiz zor quchmasang ham qiz yaxshi. Ey dostlarim ,dunyoda ortda qolgan yod yaxshi. Toqligingda yoqlagan qarindoshdan yod yaxshi. O`nta nomard do`stingdan bitta choloq ot yaxshi. Olisdagi oltindan quchoqdagi gart yaxshi, Vafosi yoq xotindan davosi yoq dart yaxshi. G`alamis bergan g`aznadan burda arpa non yaxshi, Qirqta chala mulladan bitta musulmon yaxshi. Mavzu Badiy asarda efimizimlar va shevaga xos sozlarning uslubiy roli Bola-bacha `,nana –ona ,dopi-kalapush, shoxa –chorshaxa ,kelpopti –keladi ,tirnacha- tirnogich , satil –chelak ,kadi –qovoq ,jilob –paypoq-naski,hokandoz-savak ,domot- kiyov ,loviya –loblo, Mavzu Eskirgan va ozlashma sozlarning badiy matin tarkibidagi uslubiy Janob bek,uzur,men harom ish qilmayman. Nimasi harom men hammasini oz aqchamga qurmoqchiman. Lekin men aytgan gaplar shu yerda qolishi kerak memor. Shu kunlarda madrasa tarixchini chizish bilan bant. Malikamninang suvratlari kerak. Mo`ljalni andak balandroq oldingiz. Chorbogda tillakori koshki qurganingizda korgansiz. Erte-indin bu koprikdan yogiy ham otadi. Kimning suvrati deb soradi doruga. Mavzu Sifat soz turkumi .sifat darajalari sinonimligi ,nutq uslublaridagi farqi. Ozing bor-a,Ozing bor, Bir quralay kozing bor . Yerdan yumshoq yuzing bor, Opolmasam netaman… Muxabat sen chiroylisan Muxabat ,sengozalsan . Taginbir zum turaylik Gapirmayman uyolsang. Eski maktab ,alvido, Xonalari tor edi Ortamizda birXudo, Bir siyohdon bor edi. Men lapashang ,albatta, Soramadim konglini. On yil oqib bir marta Ushlamadim qolini Oltiribman endi jim, Keksa onam oldida . Toyga men ham borardim , Yomgir yogib qoldi-da Mavzu Subyektif baho shakilari ,ularnin nutq uslubidagi oziga xos jihatlari Kulga ko`mdim olti fursatlarimni, Endi bir kun faqatdadil va o`ktam Shoyirchalar qilsa g`iybatlarimni, Balki ,biror kimsa eslar meni ham, Ertagim cho`zildi ,mening ertagim , Tongni korolmasdan dunyodan o`tsam, Hayot, yolg`izim sen xafa qilmagin , Mening shirigina qizlarimni ham\ Nachora ,o`rtada norasida bola bor, Bitta ko`zi qora Bitta murg`ak jon. G`oyatda beg`ubor, G`oyatda dildor O`sha qizning oti-Hayotxon Mavzu Son soz turkumi.Numerativ sozlar.Bir sozining uslubiy vazifalari Tor kongiliy beklar man-man demang, kenglik qiling Toqson ikki bovli ozbek yurtida tenglik qiling . Birni qipchoq u-xitoy- u birni yuz, nayman damang Qirq-u yuz ,ming son bolib bir jon oyinlik qiling. Bir yaqodin bosh chiqarib ,barcha bir tonga kirib , BIr ongurluk ,bir tiriklik ,bir yaqo ,yenglik qiling. Kim qoyubdur ,uhdayi oz mulkungizdin chiqmayin, Ikki,uch ,tort ,da’visin etmakni,kotahlik qiling. Mardlar maydon chekib ,rangin kotorib zaximlar , Siz yoq ul javhare yuzga upo-englik qiling. Mavzu Olmoshlarning uslubiy vazifasi. Sen ozing shamsu xilol Kuydirgi yor,soxibjamol Sensiz ulosmonda yoq Mano,sanam,mano,sanam Kozlari jayron ozing, Oz xusniga xayron ozing. Tengi yoq timsoli yoq, Zebo sanam,zebo sanam Boq,ajib gavgodamiz , Sevgi degan savdodamiz. Qays ozimu sen ekan Laylo sanam,Laylo sanam Bir qarab qoysang nadir Bizga ham goxo sanam. Menga sensiz beqadir Dunyo, sanam, dunyo, sanam Sevgim mening ,men bilmadim,mening sevgim, Ko`zing shahlomidi sening ,xumormidi/ Ertagdagi Layli senday dildormidi, Ay,yuzingni bir ko`rmadim, mening sevgim. Goh gul bo`lib yashnadi dil,goh soldi gul, Goh yig`latib ,goho ozi qon boldi dil. Tomogimda chirqiragan jon boldi dil, Ay,yuzingni bir ko`rmadim, mening sevgim Seni faqat olislardan allaladim , Erkalasam xayolimda erkaladim , Sochlaringni tushlarimda siypalasam , Ay,yuzingni bir ko`rmadim, mening sevgim Mavzu Felning uslubiy vazifalari .Fellarning ichki semantik manolari oziga xos uslubiy imkoniyatlari . Topmoq – yoʻqotmoqdir, Yoʻqotmoq – topmoq, Sen soʻlib, Men yashab, Toʻlishimga boq. Sensiz topganimdan Koʻproq yoʻqotdim – Sen meni yupatding, Seni yigʻlatdim, Sen meni yaratding, Seni tugatdim. Uyalmay Ona deb, Kelishimga boq!.. Sogʻinch haqda sheʼrlar Yozdim oʻzimcha, Mendan peshonangda Dogʻlar tizimcha. Oʻgʻil boʻlmay oʻlay, Attang, ming attang. Qiz tugʻsang netardi, Koʻproq qiz tugʻsang!.. Tirgak boʻlolmadim Bitta qizingcha, Uyalmay shoirman Deyishimga boq. Joningdan aylanay, Turgil, jonajon, Yoʻl qarab boʻldimi Jigarginang qon? Boqma koʻzlarimga Bemajol, xasta, Mening topganlarim Gulmi bir dasta, Yoʻqotganim senmi Endi, Onajon?.. Oʻz etimni oʻzim Yeyishimga boq. Bilsang yuragimni Bir alam elar. Buyursang qoʻlimdan Kelmaydi nelar, Ayt, Pichan yigʻaymi, Oʻtin yoraymi, Yerni haydayinmi, Koʻk agʻdaraymi?.. Itdek oyogʻingga Suykalgim kelar – Uchib-uchib, mana Qoʻnishimga boq. Hech narsa kerakmas, Bolam, hech, deysan. Endi kech, deysan-da, Endi kech, deysan. Yuzimni bosaman Muzday yuzingga, Onajon, Zor qilib ketma izingga! Oʻlim oldida ham Gʻamimni yeysan, Men-chi, jim, taqdirga Koʻnishimga boq. Sheʼrim bitdi, Xayr, Doʻstlar, xush qoling. Bedil yashamakka Oʻrganmang menday. Boring, Volidangiz Koʻnglini oling, Ertaga Kech qolib Oʻrtanmang menday. Mavzu Nutq uslublarining sintaktik usulari . Ilmiy va rasmiy uslubning til xususiystlari . O’zbekiston Respublikasi o’z taraqqiyot yo’lini, o’z nomini aniqlaydi, o’z davlat ramzlarini: gerbi, bayrog’i, madhiyasini ta’sis etadi, o’z davlat tilini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining ramzlari muqaddasdir (1991 yil 31 avgustda qabul qilingan «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida» gi Qonunning 16 - moddasidan). O‘zbekiston SSRning demokratik davlat mustaqilligi respublikaning o‘z hududida barcha tarkibiy qismlarida va barcha tashqi munosabatlardagi tanho hokimligidi G’alla ekinlari urug’lari saqlashga ancha chidamli hisoblanadi. Qishloq xo’jaligini sifatli urug’ bilan ta’minlashda uni saqlash muhim tadbirdir. Ekiladigan g’alla urug’lari uchun davlat standarti belgilangan Suv, vodorod oksid, H2O — vodorod (11,19%) va kislorod (88,81%)dan iborat eng sodda kimyoviy birikma. Suv rangsiz, hidsiz suyuqlik (qalin qatlamda zangori rangli). Mol. m. 18,0160. Yerning geologik tuzilishi tarixi va unda xayotning paydo boʻlishi, fizik va kimyoviy muhit, iqlim va ob-havoning shakllanishida suv muhim ahamiyatga ega. Hech qanday tirik organizm suvsiz hayot kechira olmaydi. Suv qishloq xoʻjaligi va sanoatdagi barcha texnologik jarayonlarning zaruriy qismidir. Mavz Sintaktik omonimlikka xos uslubiyxususiyatlar . Xayri o`g`lining tepasiga kelib ,uni uyg`otarkan ,rangini korib ,peshonasini ushladi.*Senga nima bo`ldi,o`lim / Tobing qochdimi Shu tobda har narsa bir-bir xayoldan o`tdi Yanvarning boshlarida oblas partiyadan vakil kelib , qishloq soveti rayisi Samandarovning uyiga tushdi. Uchinchi partiya ham duran natija bilan tugadi. Ko`ryapsizmi, tolin oy hama yoqni kunduzda yoritib turibdi. Bular Raxim bobonin chorbogida uch oydan ortiq istiqomat qilib kelapdi. Qatorda noring bo`lsa yoking yerda qolmaydi. Namanganin anori bor ,nori bor. Elmurot qayoqqa qaramasin, ovqatni ko`rar, xidi dumog`iga urar ,lekin ulardan o`ziga qachon bir luqma tegishini bilmasti. To`raxonov oblis partiyasi komiteti sekretarining luqmasiga javob berishni maqtanishdan boshladi. Suv bor joyd hayot bor Bir necha bor taklif yubordim. Mavzu Sintaktik sinonimlikka xos uslubiy xususiyatlari . Bu ishlarni barchasini qilishga ahd qildi.[qaror ,va`da ,lafz,] Ajamdan kelgan elchini iliqlik bilan kutib oldilar.[fors,eronlik,,gayriarablar,] Aktiv modalar bilan ishlashda ehtiyot bolish kerak.[faol] Bemahal qilingan ish xosiyatsiz boladi.[bevaqt,bemavrit,] Dushmanlik odamni ichini yeb ado qiladi.[adovat] Yuzimdagi chandiq yoshligimdan estalik bo`lib qolgan.[yodgorlik ,xotira,] Ukam bilan oramizdagi yosh farqi uncha katta emas.[ayirma ,tafovut,] Mavzu Sodda gaplar sinonimiyasi .Darak va buyruq gaplarning uslubiy. Ummatali,seni o`rtoq Oxinboboyev tabrikla telegirama yuboribdila. Ma ol o`qi\ Bu azamat jangchilar orasida sizning kalxozingizdan kelganlar ham kop. Birodarlar , dalaga qo`sh chiqarishdan oldin qiladigan ishlarimiz bor. Nayman to`qayiga bu yil sholi ekiladi, degan gap bo`lganedi. Qurshovda qolgan shahar ahlining bolalari O`zbekistonga keltirildi. Endi senga jabir boladi,bolam, Mehmon boshlab keldim xotin. Ish har yerda topiladi.Qayoqqa borsang ,bag`rini ochib kutib oladi. Yarador bo`lgan ekan ,bir oycha turib ketdi. Azbaroyi kalxozchiga madat bolsin , yegulik o`zidan chiqsin ,deb shunday qilyapmiz. Mavzu Gap bolaklarining uslubiy vazifalari .Gapbolaklarining she riyatdagi orni Inversiya. Yetmish yillik umrim otdi xorijda, Yudan otgan Hoji otang bolaman . Tirik yurdim Istambulda ,porijda , Ona yurtdan qanday ayru qandoq olaman Qandoq ketay Vatanimni kormay hur, Ilxaqlikdan zor dunyoda hech dard yoq. Mana ,etidim murodimga ,ming shukur, Endi,bolam ,oladigan nomard yoq Ko`nglim qolsa bulbuldan ham guldan ham, Qolar bo`lsam bir kun axir tildan ham Agar bir zod yig`lasa chin dildan ham- Onam yig`lar, oynam yig`lar,onam u Sig`may qolsam shunday keng bu jaxona Osmonlarga ruxim bolsa ravona , Jonsiz tanim ustida ham parvona – Onam yig`lar, oynam yig`lar,onam u Tonar bo`lsa qo`limdagi tor,dunyo, Uch kun o`tmay unutgay do`sti-yor,dunyo. Yer ko`kni titratib zor –zor ,dunyo- Onam yig`lar, oynam yig`lar,onam u Gulday kulib yurmasmidi o`g`lim deb, Ko`rib konglim to`lmasmidi,o`g`lim deb , Onang o`lsa bo`lmasmidi O`g`lim, deb Onam yig`lar, oynam yig`lar,onam u Mavzu Ikkinchi darajali bolaklarning uslubiy vazifalari ,matn tarkibidagi ma no nozikliklari Zebixon ham shu bahor bilan birga yashab borardi. Uning chehrasidagi solginlik ornini allaqanday qizlik tarovati egalagan edi. Shabada yangigina qiyoq chozgan maysalar betidan shuduringni silkib tokardi . Balogat ostonasidan allaqachon hatlab otgan,birinchi sgisiga ogu tushgan bu qiz qalbida pinhoniy ot yonardi. U goho maysaga chalqancha yotib ,opoq begubor bulutlar suzayotgan songsiz osmonga uzoq-uzoq tikilib yotardi. Nizomjon Ikromjonga bildirmay har oqshom qoq yarim kechada ketmoni olib toqayga kirib ketardi-da ,to tong yorishgancha ikki sotix yerni achitma –chopiq qilib qoyardi. Mavzu Gapdagi izohlanma ajratilgan bolaklarning uslubiy xususiyatlari . Bogni tuza Peshvos chiqin musofirlarga. Oz vaqtida meni xamma bu yerda. [Chiniy koshonaga keta turib] Shoyir turkey deganlari/ Sakkoki [Ozini korsatib ] Bandayu ojiz. Devonbegi qaytib ajinabiy elchilar bilan-Chin,Xind,Misir,Farang,Rus elchilari bilan kirib keldi. Devonbegi [elchilarni bittgan tanishtirib chiqdi] Xindistoning poytaxtidan kelgan elchi bek [Xind elchisi tazim qilib ,bir chekka otadi] Qoxiradan Misirdan kelgan elchi bek [Misir elchisi tazim qilib,bir chekka otadi] Rus Moskov diyoridan kelgan elch bek [Rus elchisi tazim qilib ,chekka otadi] Chin Mochin xoqonidan kelgan elchi bek[Chin elchisi tazim bilan bir chetga otadi] Mavzu Toliqsiz gapning uslubiy xususiyatlari . Chol yomon oqrayib turardi. -Qayoqqa boraman/ -Uyga -Yoq ,bormayman/ Asrora kira solib unga qichqirdi; -Mashinaning kaliti kimda / -Menda,nima edi/ -Bering.Tez.tez bering.Bolalar halok boladi. Uning harakatlarini chol zimdan kuzatib turardi. -Xat menga ekan . -Kimdan /-chol bu gapni beparvo aytishga urindi. Dildor xatni yoniga qoydi. -Bir odamdan ekan. Zebixon kokat ustiga qogozga oroqlik ikki kilocha orikni yozib qoydi. -Iya ,qayerdan oldingiz / -Uzumini yegin-u bogini surishtirmang.Ikkovi orik tepasiga chonqayib otirishdi. -Oling/-dedi Zebixon. -Avval siz olping.-dedi orikka qol urmay Nizomjon. -Men yeganman. Sizga olib keldim . -Shunday bolsa ham siz avval oling. Bolaning kozlari yashnab ketdi. -Urush qachon tamom boladi/ -Yaqinda tamom boladi. Mavzu Uyushiq bolaklarning badiy asarlardagi uslubiy boyoqdorligi. Yuzlaringni mayliga yashir, Kerak emas ,nozlar,imolar. Gozalikning qoshida axir Chokka tushganhatto xudolar. Hayot bolsaydingiz ,har salqin sahar Oshno buloqlarga qoyardingiz lab. Yurardingiz elda aziz,motabar, Sonsiz shogirdlarning manglayin silab. Qitalar ,dengizlar atrofda bir loh, Bari bir nuqtaga bolib olmish jam. Nabilar, rassular,dohiylar unda, Qabirlar,qasirlar,turgandir qator Yol yursang har joylarda rabotlar vayronasi Iskandar,Qutaybadan qolgan songsiz dahmalar. Bu yerlarda ilk bora yangraganTemur sasi, Chingiziylar boshiga solib qorquv ,vahimlar. Mavzu Matinda kirish soz ,kirish birikma va kirish gaplarning uslubiy vazifas Azmu shijoating axir men kordim, Kordim kozlaringda charchoq bir kulgi. Mayli,orom olgin,ey bobo yurtim, Saraton junbushga kelgn payt-ku bu Deydilar, fazoning chegarasi yoq, Milliard yulduzlarning songi ham fazo. U shu qadar cheksiz shu qadar buyuk Xayolga sigdirib bolmaydi hatto. Gina qilish endi bas,gapni har yoqa bursang , Xilma –xil kudratlar chiqar berar qatma-qat. Xullas, gul va yuldizni bir chetga qoyib tursang, Bu yerlarning bori shu-qip-qizil sahro faqat. Ubir zamon quduqning tubida qolgan ekan, Suv kozin ochay desa-bosib qolibdi tuproq. Shum ajal boyaqishning qayidan chalgan ekan, Togrirogi,muhdojlik dastini qirqqan ekan. Seni hechkim sevolmaydi meningdek Vaslinga zor bu oshiqlar ,ehtimol, Poyinga tiz chokib yiglar ,ehtimol, Lekin sodiq bololmaydi meningdek Xullas ,Inoyat oqsaqol tili bilan birovga ozor bermasa ham qilig`I bilan ,yurish-turishi bilan hammaning me`dasiga tegardi.Ana shuning uchun ham chorterakliklar o`g`li Nizomjon krtib qolganda sira ajablanishmagan edi. Mavzu Undalmalarning uslubiy vazifalari va nutuq usllubiyatidagi orni. Otalar boladan ranjisa ozroq, Gohida shundayin sozni deydilar -Bolam,keksalarni qadirla koproq, Boglab qoygan emasbizni, deydilar. Parvo qilma,dostim ,ezilma sira, Gamgin qoshiqlarni kuylasa shoyir Misralar garchaan mayus va xira, Lekin barchasi ham qalbiga doir. Qani qolingni ber,ey qardosh diyor, Ozbek yigitining qaynoq kafti bu. Bu kungi sovganingozga nomi bor , Zahmatkash yurtimning yurak tafti bu. Bir kecha bexosdan uygonib ketsam, Yiglab otiribdi yuragim yum-yum. Chochib turdim senga nima boldi,erkam, Nimaga yiglaysan, Men nima qildim / Unday desam bolmasa, Bunday desam konmasa Kuyma, yorim ,kuydirmagin ,kuyma ,yor, Bir yaxshiga bir yomon xar joyda bor. Ikki yaxshi yashagan joy qayda bor Ketar boldim yuzingni bir korolmay. Gulim ,mexir ko`zda degan i yolg`on, Mening dilimda hech o`chmas yoqinsiz, Qancha korishmasak shuncha qadirdon , Qancha olis bolsak shuncha yaqinsiz. Qani ayt,maqsading nimadir sening, Nega tilkalaysan bag`rimni ,ohang, Nechun kerak boldi senga ko`z yoshim, Nechun kerak,rubob, senga shunch agam Download 119.88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling