Alyuminiy va mis parchalari va chiqindilarining tasnifi va sinfi reja

Alyuminiy va mis parchalari va chiqindilarining tasnifi va sinfi REJA

1.Rangli metall parchalari va chiqindilariniqayta ishlash 2.Ikkilamchi mis tarkibli xom ashyolarni strukturasi

Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqilayotgan alyu- miniyning hammasi metall chiqindilarini qayta ishlovchi korxonasining mahsu- loti hisoblanadi. Asosiy xom ashyosini alyuminiy qirindilari, simlar, samolyot, dvigatel, asbob - uskuna detallari tashkil qiladi Alyuminiy qotishmasi Alyuminiyli chiqindilar mashina, dvigatel, samolyot, asbob-uskuna qismlardan iborat. Chiqindi alyuminiy xom ashyosining asosiy qismini prokat va listdan har- xil asboblar yasashdan, sim yasashdan hosil bo‘lgan chiqindilar hosil qiladi. Alyuminiyli chiqindilar mashina, dvigatel, samolyot, asbob-uskuna qismlardan iborat. Chiqindi alyuminiy xom ashyosining asosiy qismini prokat va listdan har- xil asboblar yasashdan, sim yasashdan hosil bo‘lgan chiqindilar hosil qiladi. Bundan tashqari hamma alyuminiyli temir-tersaklarni 40 foizini tashkil qiladigan qirindilar juda ko‘p tayyorlanadi. Bular alyuminiy va ularni qotishmalariga mexanik ishlov berganda hosil bo‘ladi

• Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqilayotgan alyu- miniyning hammasi metall chiqindilarini qayta ishlovchi korxonasining mahsu- loti hisoblanadi. Asosiy xom ashyosini alyuminiy qirindilari, simlar, samolyot, dvigatel, asbob - uskuna detallari tashkil qiladi Alyuminiy qotishmasi Alyuminiyli chiqindilar mashina, dvigatel, samolyot, asbob-uskuna qismlardan iborat. Chiqindi alyuminiy xom ashyosining asosiy qismini prokat va listdan har- xil asboblar yasashdan, sim yasashdan hosil bo‘lgan chiqindilar hosil qiladi. Alyuminiyli chiqindilar mashina, dvigatel, samolyot, asbob-uskuna qismlardan iborat. Chiqindi alyuminiy xom ashyosining asosiy qismini prokat va listdan har- xil asboblar yasashdan, sim yasashdan hosil bo‘lgan chiqindilar hosil qiladi. Bundan tashqari hamma alyuminiyli temir-tersaklarni 40 foizini tashkil qiladigan qirindilar juda ko‘p tayyorlanadi. Bular alyuminiy va ularni qotishmalariga mexanik ishlov berganda hosil bo‘ladi

• Davlat standartiga muvofiq alyuminiy temir-tersaklari va ularning chiqindilarining sinflanishining birinchi guruhiga -legirlanmagan alyuminiy temir-tersaklari va chiqindilari, ikkinchi guruhga - tarkibida magniy miqdori past bo‘lgan (0,8 foizgacha) deformatsiyalangan qotishmalarining temir-tersaklari va chiqindilari, uchinchi guruhga - tarkibida magniy miqdori yuqori bo‘lgan (1,8 foizgacha) deformatsiyalangan qoltishmalarning temir-tersaklari va chiqindilari, to‘rtinchi guruhga - tarkibida mis miqdori past bo‘lgan (1,5 foizgacha) quyma qotishma chiqindilari, beshinchi guruhga - tarkibida mis miqdori yuqori bo‘lgan quyma alyuminiyli qotishmalari, oltinchi guruhga - magniy miqdori yuqori bo‘lgan (6,8 foizgacha) alyuminiyli deformatsiyalangan qotishmalari, ettinchi guruhga - magniy miqdori yuqori bo‘lgan (13 foizgacha) alyuminiyli quyma qotishmalar, sakkizinchi guruhga - ruh miqdori yuqori bo‘lgan (7,0 foizdan ko‘p bo‘lmagan) deformatsiyalangan qotishmalarning chiqindilari, to‘qqizinchi guruhga - rux miqdori yuqori bo‘lgan (12 foizgacha) alyuminiyli quyma qotishmalari, o‘ninchi guruhga - I-IX guruhlarning talablariga javob bermaydigan past sifatli temir-tersak va chiqindilar kiradi..

• Ikkilamchi mis va uning qotishmasini ishlab chiqarishni asosiy xom ashyosi -amartizatsion temir-tersaklar, ishlab chiqarish chiqindilari va turli xilchiqindilaridir. Amartizatsion temir-tersaklarga - har xil muddati o‘tgan, ishdanchiqqan buyumlar va detallar kiradi, hamda hamma ikkilamchi mis xomashyosini 46 foizini tashkil qiladi. Ishlab chiqarish chiqindilariga - konvertor vapech shteynlari, elektroliz chiqindilari - quyma qotishmalar, misli, latunli, bronzaliyarim fabrikatlari kiradi. Turli xil chiqindilarga misli shlaklar, misli va mis-grafitlichang, bimetall (qo‘shmetal) temir-tersak va chiqindilari kiradi.Ikkilamchi mis xom ashyolari asosan polimetalik hisoblanadi. Shuning uchunbularni qayta ishlashda hamma metallarni kompleks ajratib olish kerak.

• Zararlangan mis xom ashyolariIkkilamchi xomaki mis olovli va elektr toki yordamida tozalanadi. Bundantashqari qimmatbaho metallarning past navli temir-tersaklar ham shundaytozalanadi. Bularga quyidagilar kiradi: 1) tarkibida 5 foizdan kam kumush va 1 foizdan kam oltin bo‘lgan temir- tersak va ularni chiqindilari;2) tilla va kumush suvi yuritilgan metalli detallar, ko‘p hollarda polimermateriallar bilan mustahkam bog‘langan detallar;3) shisha - forfor idish siniqlari;4) har xil tilla va kumush iplar bilan tikilgan kiyim qopiqlari;5) qimmatbaho metallardan foydalanishga asoslangan texnologik jarayonlari mavjudkorxona va birlashmalarning ishlab chiqarish xonalarini tozalash mahsulotlari va artishmateriallari.Davlat standartiga muvofiq hamma mis tarkibli xom ashyolar kimyoviy tarkibidanqattiy nazar uch guruhga bo‘linadi.Misli xom ashyolarga I va II guruhlar kiradi:

• I guruhga - tarkibida misni miqdori 99,5 foizdan ko‘p qalay bilan qoplanmagan vakavsharlanmagan mis, II guruhiga - M0 - M4 markalariga to‘g‘ri keladigan qalaylangan vakovsharlangan mis kiradi..Mis - ruxli qotishmalar 6 guruhga bo‘linadi (III-VIII).III guruhga - misni miqdori 60 foizdan kam bo‘lmagan qalay bilan qoplanmagan vakavsharlanmagan qo‘sh latun kiradi.IV guruhga - qalayli, qalayli-qo‘rg‘oshinli, qo‘sh kavsharlanganlar va qalaylanganlatunlar kiradi. Bularda qalayni miqdori 2,5 foizdan, qo‘rg‘oshinni miqdori 3 foizdanoshmaydi.V guruhga - qo‘rg‘oshinni miqdori 3 foizdan ko‘p bo‘lmagan qo‘rg‘oshinli latunlarkiradi.Maxsus latunlar VI, VII, VIII guruhlarga kiradi.VI guruhga - kremniyni miqdori 4,5 foizdan ko‘p bo‘lmagan kremniyli latunlar kiradi.VII guruhga - marganetsni miqdori 4 foizdan ko‘p bo‘lmagan, marganetsli latunlar kiradi.VIII guruhga - alyuminiyni miqdori 7 foizdan ko‘p bo‘lmagan, alyuminiyli latunlarkiradi..IX guruhga - qalayli bronza kiradi.X guruhga - qalaysiz bronza (qotishmalarda 0,25 foizdan ko‘p bo‘lmagan qalay va 1,5foizdan ko‘p bo‘lmagan ruh) kiradi

• XI guruhga - berilliyli bronza kiradi.XII guruhga - qo‘rg‘oshinli bronza kiradi.XIII guruhga - guruhlar va navlar bo‘yicha aralashgan, yuqori darajada zararlangan pastsifatli ikkilamchi mis xom ashyolari kiradi.Topshiruvchilar tomonidan topshirilayotgan past navli latun qotishmalarining temir-tersaklari va ularning chiqindilari, umumiy yig‘iladigan latunli temir-tersaklar va ularningchiqindilarini 75 foizini va misni 44 foizini tashkil qiladi.XIII guruh xom ashyosi murakkab va qimmat ishlov berish jarayonlarini (navlargaajratish qismlarga bo‘lish, magnitli separatsiyalash va boshqalar) talab qiladi. Bu jarayonlarnatijasida past navli xom ashyoni latundagi solishtirma ulushi 37 foizgacha, misdagisolishtirma ulushi 17 foizgacha kamayadi

• d) katod mis;e) nikel va nikel qotishmalarining temir-tersak va chiqindilari.Bu xom ashyolarni eritishga tayyorlashda quyidagi jarayonlar amalgaoshiriladi: 1) turlar, guruhlar va navlarga ajratish. Navlarga ajratish qo‘l kuchi bilanbajariladi;2) qirindilarni ishlab chiqarish unumdorligi 3 t/soat bo‘lgan quritishmoslamalarida quritish; 3) qalinligi 3 mm dan kam bo‘lmagan, og‘irligi 20 kg dan 50 kg gacha bo‘lganpaket holiga keltirish;4) temir-tersaklarni ustki qismi eritilib, temir tozalash.Eritish jarayonida quyidagi flyuslar ishlatiladi: NaCl va KCl.Shixtani tayyorlash har bir eritish uchun alohida bajariladi. Bunda temir-tersaklar, chiqindilar va qotishmalarni kimyoviy va metallurgik tarkibiga e’tiborberiladi.Pechlar. Alyuminiy temir-tersak va chiqindilarini eritish uchun turli xilkonstruksiyali pechlar ishlatiladi.

• Bu eritish pechlarining har biri u yoki budarajada ma’lum bir turdagi xom ashyoni eritishga mo‘ljallangan. Bu pechlarniqo‘llashdan maqsad, ma’lum bir turdagi xom ashyoni eritishda alyuminiyqotishmalarini temir bilan zararlanish miqdorini pasaytirishga, metalni yonishnatijasida yo‘qolishini kamaytirishga va asosiy texnologik jarayonlarnimexanizatsiyalashtirishga harakat qilishdir.Eng universal va keng tarqalgan pechlardan biri - alangali yallig‘ qaytaruvchipechdir. Bu pechda hamma turdagi temir-tersaklarni: qirindilarni ham, samolyottemir-tersaklarini ham, temir qoplanib, tayyorlangan bo‘lak-bo‘lak temir-tersaklarni ham eritish mumkin.Ishlab chiqish amaliyotida bu pechlarni turli modifikatsiyalarni bir-, ikki-, uchkameralilari qo‘llanadi. Keng qo‘llaniladigani ikki kamerali alangali yallig‘-qaytaruvchi pechdir. Pech eritish kamerasi va kapilnikdan tashkil topgan.

• Bu pech po‘lat qoplangan baraban shaklda bo‘lib, tayanch rolik (g‘altak,g‘ildirakcha) larga o‘rnatilgan. Barabanni aylanish tezligi minutiga 1 dan 8 gachaaylantirish oralig‘ida olib boriladi. Qoplamasi (futerovka) maxsus shakldorg‘ishtlar bilan zich qoplanadi yoki yotqiziladi. Pechni aylanishidagi aralashtirishdarajasini tezlashtirish uchun, pech futerovkasini ko‘ndalang kesimi (ichkitomoni) ko‘pburchak yoki oval shaklida qilinadi. Pech gaz yordamida isitiladi.Pechga shixtani yuklash, pechni yon yuza tomonidagi teshiklar yordamidabajariladi. Letka (quyuvchi qism) barabanni yon tomonida joylashgan. YOqilg‘iniyonishi natijasida hosil bo‘lgan gaz oqimini issiqligi ta’sirida pechni olov bardoshg‘ishtlari va u qoplangan tuzli qatlam qiziydi. Pechni aylanishi natijasida, qiziganolov bardosh futerovka erishi kerak bo‘lgan metalni tag tomoniga o‘tadi va o‘ziniissiqlikligini metallga beradi.Bunday usulda issiqlik berish, erish kamerasini juda tez muddatlarda qizishiniva agregatni ishlab chiqarish unumdorligini yuqori darajaga ko‘tarishinita’minlaydi. Aylanuvchan pechlarda eritishda metallni yonishi yuqori darajadabo‘lmaydi, chunki yuklangan shixta barabanni aylanishi natijasida, eritma uning ustiga tushadi, natijada oksidlanishga ulgurmaydi. Kalta barabanli pechlar 0,5-20 hajmga ega. Ularni ishlab chiqarish unumdorligi 7 t/soat ni tashkil qiladi