Amaliy ishi mavzu: Risklarni baholash usullari

O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va

Kommunikatsiyalarini rivojlantirish Vazirligi

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi

Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti.

Kiberhavfsizlik fani fani bo’yicha


AMALIY ISHI


Mavzu: Risklarni baholash usullari.

Bajardi: O’rinboyev Qobil

Guruh: 412-19

2-amaliy ish

Sezar Usuli

Цезар усулида алмаштирувчи харфлар k ва силжиш билан аниқланади. Юлий Цезар бевосита k = 12 бўлганда ушбу усулдан фойдаланган.

k = 12 бўлганда ва алифбодаги ҳарфлар m = 26 та бўлганда қуйидаги жалвал ҳосил қилинади:

A	→	M
B	→	N
C	→	O
D	→	P
E	→	Q
F	→	R
G	→	S
H	→	T
I	→	U
J	→	V
K	→	W
L	→	X
M	→	Y
N	→	A
O	→	B
P	→	C
Q	→	D
R	→	E
S	→	F
T	→	G
U	→	H
V	→	I
W	→	J
X	→	K
Y	→	L
Z	→	A

Мисол.

Матн сифатида ORINBOYEVсўзини оладиган бўлсак, Цезар усули натижасида қуйидаги шифрланган ёзув ҳосил бўлади: BEUANBLQI

Цезар усулининг камчилиги бу бир хил ҳарфларнинг ўз навбатида, бир хил ҳарфларга алмашишидир.

O’rin almashtirish usuli

Eng sodda jadvalli shifrlashda asosan uzatiladigan ma`lumotning harflari juda sodda holda o`rin almashgan. Bu usulning kaliti jadval o`lchovi bilan aniqlangan. Bu usul skitala usuliga juda o`xshash. Masalan, T₀ =ORINBOYEV_QOBILdegan ma`lumot jadvalga ustun bo`yicha yoziladi. To’rtta qator va beshta ustundan iborat jadvalga ma`lumot quyidagicha yoziladi

O	O	Q	*
R	Y	O	*
I	E	B	*
N	V	I	*
B	-	L	*

Endi esa qator bo’yicha o’qib olinadi, so’ngra shifrlangan matn tayyor.

T₁ = OOQRYOIEBNVIB_L;

Deshifrlashda,esa kalit k=5*4; matritsa o’lchamiga teng bo’ladi va bunda qator bo’yicha yozilib ustun bo’yicha o’qiladi.

Kalit so’z yordamida shifrlash usuli;

T₀ = ORINBOYEV QOBIL; K= QAVS

Q	A	V	S
2	1	4	3
O	O	Q	*
R	Y	O	*
I	E	B	*
N	V	I	*
B	-	L	*

Bunda ham avvalgidek jadvalni to’ldirib olamiz va kalit so’z yordamida shifrlaymiz;

Ustunlarni sonlarning o’sish tarbida joylashtiramiz va qator bo’yicha o’qib olamiz.

A	Q	S	V
1	2	3	4
O	O	*	Q
Y	R	*	O
E	I	*	B
V	N	*	I
-	B	*	L

T₁ = ORBKNAUHOKLAVHLB_MOI;

Deshifrlashda esa matnni qator bo’yicha yozib, sonlarni o’sish tartibida yozib olamiz va kalit so’z bo’yicha joylashtiramiz. Shundanso’ngustunbo’yichao’qibolamiz.

Ikki tomonlama o’rin almashtirish

T₀= УСМАНБАЕВ ДОНИЁРБЕК

K₁= 5, 3, 1, 4, 2; K₂= 1, 4, 2, 1, 3.

K1\K2	1	4	2	3
5	O	J	_	O
3	Y	A	S	R
1	K	Y	A	*
4	X	E	R	*
2	O	V	D	*

K1\K2	1	2	3	4
1	K	A	*	Y
2	O	D	*	V
3	Y	S	R	A
4	X	R	*	E
5	O	_	O	J

T₁= KALOMIO_AHUNHBLVRKBO

Deshifrlash: tartiblangan kalitlar sonlarini qator va ustunlarga yozib, maxfiy matnni chapdan o’ngga, tepadan pastga qilib joylashtiramiz. So’ng ustunlarni keyin esa qatorlarni kalit sonlari joylashuvi bo’yicha o’zgartiramiz. Keyin harflarni yuqoridan pastga, chapdan o’ngga qarab o’qiymiz.

VERNAMUSULI

Vernam usuli bo’yicha shifrlashda Ingliz alifbosi vayana 6 ta simvol jami 32 ta belginitartiblabraqamlaymiz va 0 va 1 lik kodlargao’giribchiqamiz. Keyinchalikxor amali orqalibelgilarniyig’indisini olamiz. Qo’shiluvchilar esa shifrlanuvchima’lumot va kalitdir.

A=0=00000 N=13=01101 #=26=11010

B=1=00001 O=14=01110 !=27=11011

C=2=00010 P=15=01111 _=28=11100

D=3=00011 Q=16=10000 @=29=11101

E=4=00100 R=17=10001 ?=30=11110

F=5=00101 S=18=10010 *=31=11111

G=6=00110 T=19=10011 XOR jadvali

H=7=00111 U=20=10100 0+0=0

I=8=01000 V=21=10101 0+1=1

J=9=01001 W=22=10110 1+0=1

K=10=01010 X=23=10111 1+1=0

L=11=01011 Y=24=11000 Formulasi:

M=12=01100 Z=25=11001 T₁=T₀+K

T₀ = OYKXOJAYEV_SARDOR

K = VIRUS

Qo’shish jarayoni :

O 01110 Y 11000 K 01010 X 10111

+ + + +

V 10101 I 01000 R 10001 U 10100

= = = =

E 00100 I 01000 ! 11011 T 10011

Shu tariqa davom ettirsak quyidagich shifrlanadi :

T₁ = EI!T?!_*BO*IRV#U_#*_

Shu yo’l bilan orqaga qaytiladi ya’ni tayyor ma’lumotga kalit qo’shiladi va shifrlangan ma’lumot qaytarib olinadi.

GAMMALASH USULI.

Gammalash usulida biz kiril alfavitidan foydalanamiz va 0 dan 9 gacha sonlarni sanoq soni bo’yicha tartiblab yozib olamiz. Ma’lumotga kalit ketma-ket yozilib qo’shilib ketaveradi.

А=0 Л=12 Ч=24 0=36

Б=1 М=13 Ш=25 1=37

В=2 Н=14 Ъ=26 2=38

Г=3 О=15 Ь=27 3=39

Д=4 П=16 Э=28 4=40

Е=5 Р=17 Ю=29 5=41

Ё=6 С=18 Я=30 6=42

Ж=7 Т=19 Ӯ=31 7=43

З=8 У=20 Қ=32 8=44

И=9 Ф=21 Ғ=33 9=45

Й=10 Х=22 Ҳ=34 FORMULASI:

К=11 Ц=23 _=35 C=(T_{0 T}+ G_T)modN

T₀ = ОЙХОЖАЙЕВ_САРДОР

G = ВИРУС

T₀ – YASHIRILADIGAN MA’LUMOT

G – KALIT SO’ZI

C– SHIFRLANGAN MA’LUMOT

T₀ О Й Х О Ж А Й Е В

G В И Р У С В И Р У

T_{0 T} 15 10 34 15 7 0 10 5 2

G_T 2 9 17 20 18 2 9 17 8

T+ G _modN 19 9 39 33 33 16 24 19 43

C Т И 3 Ғ Ғ П Ч Т 17

Shu tariqa davom etsak quyidagi shifrlangan ma’lumot hosil bo’ladi

С = Т И3ҒҒПЧТЙЖВЙЪФ2ЧФҚ.

Deshifrlash formulasi : T₀ = (N – G_T + C)modN

N =46 - jadvaldagi belgilar soni

T₀₁ = (46 - 2 + 19) modN = 15О

T₀₂ = (46 - 9 + 9) modN = 10 Й

T₀₃ = (46 - 17 + 39) modN = 34 Ҳ

T₀₄ = (46 - 20 + 33) modN = 15 О

T₀₅ = (46 - 18 + 33) modN = 7 Ж

T₀₆ = (46 - 2 + 16) modN = 0 А . . . . .

Shu tariqa deshifrlash jarayoni amalga oshiriladi.

Gamilton marshrutiga asoslangan shifrlash

Gamilton marshrutlariga asoslangan usulda ham o’rin almashtirishlardan foydalaniladi. Ushbu usul quyidagi qadamlarni bajarish orqali amalga oshiriladi.

1-qadam. Dastlabki axborot bloklarga ajratiladi. Agar shifrlanuvchi axborot uzunligi blok uzunligiga karrali bo’lmasa, oxirgi blokdagi bo’sh o’rinlarga maxsus xizmatchi simvollar - to’ldiruvchilar joylashtiriladi (masalan, *).

2-qadam. Blok simvollari yordamida jadval to’ldiriladi va bu jadvalda simvolning tartib raqami uchun ma'lum joy ajratiladi. (1 - rasm)

3-qadam. Jadvaldagi simvollarni o’qish marshrutlarning biri bo’yicha amalga oshiriladi. Marshrutlar sonining oshishi shifr kriptoturg’unligini oshiradi. Marshrutlar ketma-ket tanlanadi yoki ularning navbatlanishi kalit yordamida beriladi.

4-qadam. Simvollarning shifrlangan ketma-ketligi belgilangan L uzunlikdagi bloklarga ajratiladi. L kattalik 1-qadamda dastlabki axborot bo’linadigan bloklar uzunligidan farqlanishi mumkin.

Deshifrlash teskari tartibda amalga oshiriladi. Kalitga mos qolda marshrut tanlanadi va bu marshrutga binoan jadval to’ldiriladi.

1-rasm. 8-elementli jadval va Gamilton marshrutlari variantlari

Jadvaldan simvollar element nomerlari kelishi tartibida o’qiladi.

Misol: Dastlabki matn T₀ = "OYKXOJAYEV_SARDOR****" ni shifrlash talab etilsin. Kalitlar mos holda quyidagilarga teng: K₁=4,8,6,2,1,3,7,5 ;K₂=2,1,5,6,8,4,3,7 ; K₃=2,1,3,4,8,7,5,6 . Shifrlash uchun 1-rasmda keltirilgan jadval va uchta marshrutdan foydalaniladi. Berilgan shartlar uchun matrisalari to’ldirilgan marshrutlar 2-rasmda keltirilgan ko’rinishga ega.

2 - rasm. Gamilton marshruti yordamida shifrlash misoli

1-qadam. Dastlabki matn uchta blokka ajratiladi. B1=< OYKXOJAY>, B2=<EV_SARDO>, B3=< R*******>;

2-qadam. Marshrutli uchta matrisa to’ldiriladi (2 – rasm);

3-qadam. Marshrutlarga binoan simvollarni joy-joyiga qo’yish orqali shifrmatnni qosil qilish.

T1=

4-qadam. Shifrmatnni bloklarga ajratish.

T1=< OKXSADOVE_JOYARYR ****** >

Deshifrlash jarayonida kalitlar yordamida shifrmatn marshrutga joylashtiriladi va sonlar tartibi bilan o’qib olinadi.