Amaliy mashg‘ulot – Metall konstruksiyalarini loyihalash asoslari

Amaliy mashg‘ulot – 19,20. Metall ustunlar va ularning bosh,sterjen va asos kisimlari loyixalash va xisoblash.

Ustunlar o‘zidan yuqorida joylashgan konstruksiyalardan tushadigan yuklarni poydevorlarga uzatuvchi konstruktiv elementlardir. Ustunlar quyidagi qismlardan iborat: yuqorida joylashgan konstruksiyalardan tushadigan yuklarni bevosita qabul qiladigan qismi - bosh qism, yukni uzatuvchi asosiy o‘rta qism - sterjen, sterjendan poydevorga yukni uzatadigan qismi - asos. Ustun sterjenining kesimi yaxlit yoki panjarali bo‘ladi. YAlpi kesimlar ochiq va berk bo‘lishi mumkin.

Ustunlarni asosiy o‘rta qismi - sterjen
Ustunlarni loyihalash ularning kesimi turini tanlashdan boshlanadi. Bunda «X-X» hamda «U-U» o‘qlari tekisligida bir xil ustivorlikka ega bo‘lishi maqsadga muvofiq. Buning uchun quyidagi shart qanoatlantirishi lozim
_x _y yoki l_x l_y va i_x  i_y
YUkni ta’sir etishiga va ustunni hisobiy uzunligiga qarab egiluvchanligi belgilanadi. Agar ta’sir etayotgan yuk 150-200t atrofida, balandligi 4-6m bo‘lsa, unda egiluvchanligini 100-70 oralig‘ida olinadi. Ta’sir etayotgan yuk 250-400t–gacha bo‘lsa, egiluvchanligini 70-50 oralig‘ida belgilanadi. SHartli egiluvchanligi hisoblanadi va mos keladigan formuladan foydalanib koeffitsient «» nechaga tengligi aniqlanadi va ustunning zaruriy yuzasi topiladi:

kesim yuzani talab qilingan inersiya radiusi va tomonlari o‘lchamlari aniqlanadi:

Ustun kesimlari

Inersiya radiusining qiymatlari

Ustunlarning bosh qismlari
Ustunning bosh qismi ustundan yuqorida joylashgan konstruksiyalar uchun tayanch bo‘lib xizmat qiladi va tushadigan yukni ustunning sterjen kesimi bo‘ylab tekis tarqatadi.
Ustunlar to‘sinlar bilan sharnirli yoki bikir tutashtirilgan bo‘lishi mumkin. SHarnirli tutashishda odatda to‘sin ustunning ustiga qo‘yiladi. Bu holda ustunning bosh qismi plita va uni ushlab turib, yukni ustun sterjeniga uzatuvchi qovurg‘alardan iborat bo‘ladi. Bu holda ustunga yuk to‘sinlarning yo‘nalgan qirrali tayanch qovurg‘alari orqali uzatiladi, bosh qismining plitasi pastdagi qovurg‘alar yordamida ushlab turiladi. Qovurg‘aning balandligi shu qovurg‘aning tarmoqlarga yoki devorgacha mahkamlaydigan payvand choklar uzunligi bo‘yicha aniqlanadi;
yoki