Amaliy matematika va Informatika yo’nalishi 303-guruh talabasi Qudratov Doniyor

Amaliy matematika va Informatika yo’nalishi

303-guruh talabasi

Qudratov Doniyor
1-ma’ruza

1. 
   Tizim atamasiga ta’rif bering.
   

Tizim – ya’ni “Sistema” so’zi 2000 – yil ilgari Qadimgi Gretsiyada paydo bo’lgan.

Tizim – o’zara bog’langan va o’zaro munosabatta bulgan elementlarni shunday yig’indisiki , unda ular o’rtasidagi ichki aloqalar quvvati tashqi aloqalar quvvatidan kata va xususiyatidan farqli yangi mujassamlangan xususiyatga ega bo’lgan , ma’lum maqsadga yo’naltirilgan majmuadir.

2. 
   Tizim elementlariga nima kiradi?
   

Element tizimning uzviy qismi bo’lib, u tashqi xususiyatlari nuqtai nazardan bo’linmaydigan mustaqil obyekt deb tushuniladi.

3. 
   Tizim elementlarining o’zaro aloqalari qanday shakllanadi?
   

Tizim tashqi muhitda ishlaydi , u bilan o’zaro aloqada bo’ladi ,uni o’zgartiradi va bir vaqtning o’zida o’zini o’zgartiradi .Tashqi – bu tizimga kiritilmagan, ammo ularning xossalarini o’zgartirishi, birini holatini o’zgartirishi mumkun bo’lgan obyektlar majmuyi.Tizimning xatti-harakatlariga ta’sir qiladigan va tizimning o’zi ta’sir qiladigan obyektlar atrof muhit obyektlari bo’lishi mukun.Boshqacha qilib aytganda tizim u yoki bu ma’noda atrof muhitnig bir qismi bilan o’zara tasirlashishi mumkun. Obyektlarning qaysi biri tizimga ,qaysi biri atrof muhidga tegishli ekanligi tatqiqot maqsadiga bog’liq .Har qanday tizimning muhum tarkibiy elementlari va ular orasidagi bog’lanishlardir.

4. 
   Tizimlar qanday tasniflanadi?
   

Tizimlarni tasniflash bir necha omillarga bog’liq bo’lib , quyidagi manashu omillarga ko’ra tizim qanday tasniflanishini ko’rib o’tamiz. Har bir omilga alohida ahamiyat berib nazar solsangiz , qaysi tizimni o’rganyotganimiz va unga bog’liq bo’lgan omillarni darhol ajratishingiz mumkun.


Murakkab

Oddiy

Tizim




Suniy

Tabiiy

Aralash




Ish qurollari

Erganamik




Tirik tizim




Mexanizimlar

O’lik tizim

Biotexnik



Ekologik tizim

Mashinalar

Tashkiliy qism



Aftomatlar

Automatlashtirilgan




Sotsial tizim




Robotlar

5. 
   Murakkab va oddiy tizimlarni ta’riflang.
   

murakkab – shunday tizimlarki, ularning tarkibiy qismlari o'zaro bog'liq bo’lib, ularning ishlash jarayonlarini alohida ko'rib chiqish mumkin emas yoki noto'g'ri xulosalarga olib keladi

oddiy – ishlashi (ma'lum bir vazifa doirasida), kichikroq quyi tizimlarga bo'linmasdan, bir butun sifatida o'rganilishi mumkin bo’lgan tizimlardir.

6. 
   Sun’iy va tabiiy tizimlarni ta’riflang.
   

Sun’iy tizim deb – inson ishtirokida tashkil etilgan tizimlarga aytiladi.

misol uchun :

Ta’lim,sog’liqni saqlash,xarbiy,iqtisodiy tizimlar kiradi.

Tabiiy tizim deb – Tabiatda mavjud bo’gan tizimlarga aytiladi.

misol uchun:

Insonning nerv tizimi tuzulishi, Insonning tanadagi qon aylanish tizimi, Tabiat xodisalaridagi – ob-havo,suv aylanish,yil fasillari tizimlari va hokozolar…

7. 
   Tizimlarni tashkil etuvchi qismlarga tushuncha bering.
   

Tizimni tashkil etuvchi barcha quyi tizimlar va elementlar o'zaro joylashgan va bir-birlari bilan o'zaro bog'liq bo'lganligi sababli, biz nafaqat tizimning tarkibi, balki uning tuzilishi haqida ham gapirish mumkin.

Tarkib –  tizim elementlarining ro'yxati.

Struktura - bu tizim elementlari orasidagi bog'lanishlar to'plamidir; uning holati o'zgarganda, xatti-harakatlarning turli shakllari amalga oshirilganda, operatsiyalar bajarilganda va h.k. tizimda o'zgarishsiz qoladigan xususiyatidir.

8. 
   Jamiyatning asosiy tizim resurslari qanday bo’ladi?
   

Jamiyatning asosiy tizim resurslaridan misol qilib olaydigan bo’lsak bunga oddiy misol talim tizimini.Bunda talim tug’risidagi qarorlar chiqarilib yangi islohatlar olib borilyabti,o’quvchilar yaxshi sharoidda uqishi uchun yangi binolar qurilyabdi , …v.k.

9. 
   Tizimli tahlil nima? Tizimli tahlilning predmet sohasiga nima kiradi?
   

Tizimli tahlil – har xil tabiatga va tavsifga ega bo’lgan hodisalar va jarayonlarni,

fanlararo muammolarni o’rganish va bayon etish uchun kerak bo’ladigan tushunchalar jarayonlar va texnologiyalar to’plamidir.

Tizimli tahlil – bu yirik ko’lamdagi murakkab masalalarni yechish metodologiyasidir; tizimlar nazariyasi g'oyalari va uslublariga asoslangan tizimli yondashuvni aniq amalga oshirish, uni takomillashtirish maqsadida har xil murakkab tizimlarning ishlash jarayonini o'rganish uchun foydalaniladigan ma'lum usul va uslublar to'plami.

Fanning predmet sohasiga tizimli jarayonlarning predmetli aspektlarini va

predmetli jarayonlar va hodisalarning tizimli aspektlarini o’rganuvchi fan bo’limi

kiradi.

10. 
    Qanday asosiy tizim usullari va proseduralari bor?
    

 mavhum (abstrakt)lash va aniq (konkret)lash;

analiz va sintez, induksiya va deduksiya;

formallashtirish i aniq (konkret)lashtirish;

kompozisiya va dekompozisiya;

chiziqli ko’rinishga keltirish va chiziqli bo’lmagan tashkil etuvchilarni ajratish;

tasnif (struktura)lash va tasnifni buzish (restrukturlash);

maket yasash;

reinjiniring;

algoritmlash;

modellashtirish va tajriba (eksperiment);

dasturli boshqarish va yo’naltirish;

tanish (raspoznavaniye) va o’xshatish (identifikasiya);

qismlarga bo’lish (klasterizasiya) va sinflash;

ekspertli baholash va testlash;

verifikasiya

va boshqa metodlar hamda proseduralar.