Amerikada davlatning eng muhim tayanch nuqtasi taʼlim tizimi hisoblanadi

Amerika maktabi
Amerikada davlatning eng muhim tayanch nuqtasi taʼlim tizimi hisoblanadi.
AQSH taʼlim tizimi maktabgacha taʼlim, oʻrta va oliy taʼlim bosqichlariga boʻlinadi va u federal, davlat va mahalliy hokimiyat tomonidan nazorat qilinadi, moliyalashtiriladi. Amerika boʻyicha faoliyat yuritayotgan 120 ming maktabning 30 foizini xususiy maktablar tashkil qiladi. AQSHda davlat maktablarida taʼlim bepul. Har bir sinfda 45 tagacha oʻquvchi oʻqiydi. Davlatga qarashli oʻquv maskanlari har bir shtatda saylov asosida tuzilgan maktab kengashlari tomonidan boshqariladi. Shu kengash oʻz hududidagi maktablar uchun majburiy chora-tadbirlar va oʻquv dasturlarini tasdiqlaydi. Xususiy maktablardagi sinflarda esa 12-15 nafar oʻquvchi oʻqiydi. Bu maktablarda taʼlim olayotgan bolalar yiliga 2000 ming dollar toʻlaydi. Har ikki maktabda ham oʻquvchilar haftasiga 5 kun mashgʻulotlarga qatnaydi. Kunlik dars soatlari 5-6 soat. Mashgʻulotlar ertalab soat 8.30 da boshlanib, 15.30 gacha davom etadi. AQSHda Kongress tomonidan 2002-yilda qabul qilingan “Birorta ham qoloq oʻquvchi qolmasin” degan qarorga amal qilinadi.
Har bir oʻquvchi – kashfiyotchi
Maktablarda tartib, sharoit, muhit, jarayon – turlicha. Sababi, AQSHdagi 50 ta shtatning har biri oʻziga xos taʼlim tizimiga koʻra faoliyat yuritadi. Amerikalik oʻquvchilar ingliz harflari A (aʼlo), B (yaxshi), C (oʻrta), D (oʻrtadan past) va G (qoniqarsiz) koʻrinishida baholanadi. Shtatlarda maktab oʻquvchilarining bilimini tekshirishga moʻljallangan maxsus boʻlim boʻlib, u har chorakda oʻquvchilarga test joʻnatadi. Olingan test natijalari esa davlat taʼlim boʻlimiga taqdim etiladi. Eng past reyting olgan maktabga maxsus tekshiruv joʻnatilib, oʻsha maktabdagi muammo oʻrganib chiqiladi va muassasaga amaliy yordam koʻrsatiladi.
Oʻqituvchilar oʻquvchilarning baholarini barchaning oldida eʼlon qilmaydi. Ota-onalarga farzandlarining natijalari bir oʻquv yilida 4 marotaba tabelda koʻrsatiladi. Bitiruvchi sinflarda olingan baholar hisoblanib, u oʻsha ball asosida institutga imtihon topshiradi.
Amerikalik oʻqituvchilar oʻquvchilarning izlanishini yuksak qadrlaydi. Shu bois maktablarda ilmiy yangiliklar mashgʻulotiga alohida ahamiyat beriladi. Har bir oʻquvchi yil davomida maʼlum fan boʻyicha yangilik, ixtiroga qoʻl urishi va yil yakunida amalga oshirgan kashfiyoti yoki gʻoyasi boʻyicha hisobot berishi kerak.

Yoqqanini tanlab ol

Qoʻshma shtatlarda bolalar 5 yoshdan boshlangʻich maktabga qatnaydi. Bu payt tayyorlov muddati hisoblanib, umumiy maktab davriga kirmaydi. (Bu nolinchi sinf ham deb yuritiladi) Olti yoshdan maktab dasturiga oʻtiladi. Bu bolaning kelajagi uchun muhim bosqich hisoblanadi. Negaki, bu davrda bolaning aqliy qobiliyat koeffitsienti aniqlanadi. Bolaning ilgʻor yoki qoloq guruhlardan oʻrin olishi ana shu intellektual qobiliyat (IQ) ga bogʻliq.
Boshlangʻich maktablarda bolalarning jamiyatga tez va oson moslashuvini taʼminlash, ularda ijodiy qobiliyatni uygʻotish uchun muzey, teatr kabi qator madaniy maskanlarga olib boriladi. Yana bolalar ota-onalarining ish joylari bilan ham tanishtiriladi. Bu sayohatlar tufayli bolalar maʼlum kasblar haqida tushunchaga ega boʻladi.
5-sinfdan bola oʻqishni oʻrta maktabda davom ettiradi. Baʼzi shtatlarda esa oʻrta maktab 6-sinfdan boshlanadi. Bu maktabda bola kelajakda kim boʻlishini, qaysi oliy oʻquv yurtida oʻqishi kerakligini uzil-kesil aniqlab oladi.
Yuqori maktabda oʻqish 9-12-sinfni oʻz ichiga oladi. Bu maktabda oʻquvchiga fanlarni tanlash imkoniyati beriladi. Ammo oʻzi tanlagan fanlardan tashqari, kimyo, biologiya, fizika, matematika, adabiyot, jismoniy tarbiya kabi majburiy fanlar ham oʻqitiladi. Oʻqishni oliy oʻquv yurtida davom ettirmoqchi boʻlgan oʻquvchilar esa Amerika maktablarida oʻqitiladigan ispan, fransuz, nemis, shuningdek yapon, xitoy, lotin, arab tillaridan istaganini oʻrganishi kerak. Oʻquv dasturlari shtatlarda bir-biriga oʻxshamaydi. Ammo yuqorida qayd etilgan majburiy fanlar barcha shtatlarda oʻqitiladi. Amerikalik oʻquvchi 17-18 yoshida maktabni tamomlaydi.
Formadan ham muhim
AQSHdagi baʼzi maktablarda oʻquvchilar maktab formasini umuman kiyishmaydi. Nafaqat oʻquvchilar, balki oʻqituvchilarga ham forma kiyish majburiy emas.