Америкалик Януарий Мак

---

АмерикаликларҚизилқумда
Америкалик Януарий Мак-
Гахан русларнинг Туркистонга қарши
юришларига алоқаси бўлган одам.Унинг келиб чиқиши ирланд
бўлган,лекинўзиОгайодатуғилган.Турлисоҳалардаишлабкўрган,
охири ўзи ҳам ирланд бўлган,АҚШнинг гражданлар урушида
қатнашган таниши генерал Шеридан ёрдамида «Нью-
Йорк
геральд»нингЛондонбўлимигаишгажойлашган.Газетатопшириғи
билан Мак-
Гахан француз-
пруссуруши вақтидамухбирликқилган,
кейиншугазетанингмахсусмухбирисифатидаПетербурггайўлолган.
У тездарустилини ўрганиболиб,фойдали алоқаларўрнатган ва
руслар Хивага қарши юриш қилишга тайёрланаётганидан хабар
топган.
Убунгақизиқиб,ўртоғиЮжинСкайлер(
буПетербургдагиАмерика
дипломатиясининг котиби бўлган)билан бирга,шошилинч Ўрта
Осиёга йўл олган.Волга бўйлаб пароходда,Оренбурггача чанада,
кейинотаравадаКазалинсккакелган.
.
.У фонКауфманқўшинига
етиболиб,русларнингсаҳроўртасидагиюришигагувоҳбўлишнивабу
ҳақида китоб ёзишни орзу қилган. Лекин Казалинск ҳарбий
коменданти капитан А. Верешчагин (
рассомнинг укаси)
америкаликларгаҚизилқумсаҳросиорқалирусларниизлабборишига
рухсатбермаган.
«Бутаъқиқ ,— дебёзганМак-
Гахан,— русларнингтушунтиришича,
кўплаб
ажнабийларнинг Марказий
Осиёда
бўлганларида
бахтсизликларга учрагани,кейин эса уларнингқариндошлари ва
дўстлари бундарусларни айбдор қилгани билан боғлиқ.Масалан,
Бухорогаборганиккиитальянамиртомониданзиндонгаташланган,

---

кейинуларфақатрусларнингаксҳолдаБухоробилануруш бошлаш
пўписаситуфайлигинақўйибюборилган,аммоуларуйларигақайтгач,
бу қамоқ русларнинг ўзи томонидан уюштирилган деб гапира
бошлаган».
Шунгақарамай,Верешчагин Каттақўрғондатурган фон Кауфманга
махсус хат юборган ва генерал-
губернатор америкаликларнинг
боришигарухсатберган.ЛекинМак-
Гаханбуҳақидакейинбилган.
Ўшапайтдаэса,уСкайлербиланбиргаликдаПеровскийқалъасига
кетаётганбўлган.ЧункибуернингкомендантиполковникРодионов
уларнинг рус қўшинини излаб боришларига рухсат берган эди.
Қидирувмашаққатли бўлган.БуҳақидаМак-
Гахан ўзинингталант
биланёзилган«ОксусдагиҳарбийҳаракатларваХиванингйиқилиши»
китобидаҳикояқилган.
«Одамқирилган(
қалъаси)бизнингчаптомонимизда,ортдақолгач,
йўлимизжудаям оғирлашибкетди.Қум боргансариғоваклашибва
чуқурроқ бўла бориб,20-
30 футлик (
30,
48 см.
)улкан барханларга
айланиб кетди.Улар анча ғалати шаклларга эга бўлиб,шамол
таъсиридадоимийравишдаўзгарибтуради.Қум майдазарралари
бошимизузраучар,кўзларимизнитўлдирар,оёқларимизэса ботиб
қоларди.Йўлочибюриш чидаббўлмасдаражадақийинлашибкетди:
отларқорнигачақумгаботди.Уларнингюкиниенгиллаштириш учун
бизяёвбўлиболдик;шундаҳамуларқумгаботаверди.Буҳолатуч
верстдавом этди.Агарбахтимизгақарши,саҳробўроникўтарилиб
қолганида барханлар устимизга ёпирилган,кўмиб юборган бўлар,
изимизҳамқолмасэди.БужойномиОдам-Қирилган,тўғриқўйилган
ном. Лекин мен шунга қарамасдан, қанчалик ишониш қийин
бўлмасин,буердаунча-
мунчаўсимликларўсишинисездим.Вақти-
вақти билан саксовул бутаси,баъзилари яхшигина ўсган ҳолатда
учрарди;лекинуларнингкўпидеярлибутунлайқумгакўмилганбўлиб,