Amir temur buyuk davlat arbobi

"Agar ko'pchilik jangchilar kamon ipini bo'yinbog'i darajasiga ko'tara olsalar, lekin Temur uni quloqqa tortsa".
Uning sochlari ko'pchilik qabiladoshlarinikidan engilroqdir[24]. Temur qoldiqlarini batafsil oʻrganish uning antropologik jihatdan Janubiy Sibir irqiga mansubligini koʻrsatdi[25]. Temur qariganiga qaramay (69 yosh), uning bosh suyagi va skeleti qarilik belgilariga ega emas edi. Ko'pgina tishlarning mavjudligi, suyaklarning aniq yengilligi, osteofitlarning deyarli yo'qligi - bularning barchasi skeletning biologik yoshi 50 yoshdan oshmagan kuch va sog'likka to'la odamga tegishli ekanligini ko'rsatadi. Sog'lom suyaklarning massivligi, yuqori darajada rivojlangan relef va ularning zichligi, elkalarining kengligi, ko'krak qafasining hajmi va nisbatan baland bo'yli - bularning barchasi Temurni nihoyatda kuchli tanaga ega edi, deb o'ylash huquqini beradi. Amirning kuchli sport mushaklari, ehtimol, shaklning ma'lum bir quruqligi bilan ajralib turardi, bu juda tabiiy: harbiy yurishlardagi hayot, ularning qiyinchiliklari va mashaqqatlari va egarda deyarli doimiy qolish semirishga yordam bera olmaydi[26].
Temur jangchilarining boshqa musulmonlardan oʻziga xos tashqi farqi bu oʻsha davrdagi Oʻrta Osiyo tasvirlangan qoʻlyozmalaridan qadimgi turkiylarni oʻrgangan baʼzi olimlarning taklifiga koʻra, ular saqlab qolgan oʻrimlar edi[28]. Ayni paytda tadqiqotchilar Afrasiyob suratlaridagi qadimiy turkiy haykaltaroshlik va turkiy tasvirlarni oʻrganar ekan, V-VIII asrlarda turkiylarning koʻpchiligi toʻr kiygan, degan xulosaga keldilar[29].
1941-yilda Temur qabrining ochilishi va uning qoldiqlarini antropologik tahlil qilish Temurning o‘zi ham ortiqcha oro bermay o‘ralganligini ko‘rsatdi.
"Temurning sochlari qalin, tekis, kulrang-qizil rangda, qora kashtan yoki qizil rang ustunlik qiladi." "Qo'yilgan soch olish odatidan farqli o'laroq, o'lim paytida Temurning sochlari nisbatan uzun edi."
Ba'zi tarixchilarning fikricha, sochlarining ochiq rangi Tamerlanning sochlarini xina bilan bo'yashiga bog'liq. Ammo M. M. Gerasimov o'z ishida quyidagilarni ta'kidlaydi [26]:
"Hatto durbin ostida soqol sochlarini dastlabki o'rganish ham bizni bu qizg'ish-qizil rang uning tabiiy rangi ekanligiga va tarixchilar ta'riflaganidek, xina bilan bo'yalmaganligiga ishontiradi. Temur mo‘ylovini labidan yuqoriroq emas, uzun mo‘ylovli edi. Aniqlashimizcha, oliy harbiy tabaqa vakillariga mo‘ylovni labdan yuqoriga kesmasdan qo‘yishga ruxsat beruvchi qoida bor edi, Temur esa bu qoidaga ko‘ra, mo‘ylovini kesmas, lab ustida erkin osilib turardi. Temurning kichkina qalin soqoli xanjarday edi. Soqol sochlari qo'pol, deyarli tekis, qalin, yorqin jigarrang (qizil) rangga ega, sezilarli darajada oqargan."
M. M. Gerasimov tomonidan amalga oshirilgan bosqinchi qoldiqlarini antropologik rekonstruksiya qilishda shunday deyilgan:
“Toshlangan skelet kuchli odamga tegishli, moʻgʻul uchun nisbatan baland (taxminan 170 sm). Temurning bosh suyagidagi odatiy mo'g'uloid xususiyatlarini ko'rish uchun aqlli bo'lish shart emas: aniq braxisefaliya, aniq tekislangan yuz, uning sezilarli kengligi va balandligi. Bularning barchasi Temurning Barlas oilasidan kelib chiqishini tasdiqlovchi yozma hujjatlar bilan yaxshi bog'liq. Orbitalarning yupqa qirralari, ularning kattaligi, yumaloqligi, orbitaning pastki chetining kuchli chiqishi va keng interorbital masofa ko'zlarning mongoloid tuzilishini aniqlaydi, ularning bir oz egilgan qismi bilan ta'kidlanadi. Biroq, burun ildizining sezilarli darajada chiqib ketishi va qoshning o'rta qismining relyefi mo'g'uliston ko'z qovog'ining burmasining o'zi nisbatan zaif ifodalanganligini ko'rsatadi. Mandibulaning ko'tarilgan ramusining burchagi kichik, kuchli, odatda mongoloid quloqlarning tik holatini aniqlaydi. Temurning sochlari qalin, tekis, kulrang-qizil rangda, toʻq kashtan yoki qizil rang ustunlik qiladi”[26].
Yozma manbalarda 1362 yilda Seiston yaqinida turkmanlar bilan boʻlgan jangda Temur oʻqlardan yaralangani; Oqibatda u umrining oxirigacha o‘ng oyog‘i oqsoqlanib, o‘ng qo‘li qurib qolgan. Shu bilan birga, Klavixoning so‘zlariga ko‘ra, Temur o‘ng qo‘lining ikki barmog‘idan ayrilgan. M. M. Gerasimov o'z tadqiqotida o'ng qo'l suyaklari haqiqatan ham tirsak bo'g'imida bir oz egilgan holatda birlashtirilganligini tasdiqladi. Shu bilan birga, Temur yelka bo'g'imida bu qo'lning harakatchanligini yo'qotmadi va qo'l nafaqat ishladi, balki jarohat tufayli buzilgan ko'rsatkich barmog'i ham to'sqinlik qilmadi. Temurning oqsoqligi ham xuddi shunday hujjatlashtirilgan. O'ng son va pastki oyog'i shikastlangan. Tiz qovog'i son suyagining epifizi bilan birlashib, oyog'ini to'g'rilab bo'lmaydigan holatda bo'lgan, bu "Oqsoq" taxallusiga to'liq mos keladi[30]. Temur ot minishni yaxshi ko‘rar, bir necha kun egardan tushmasdi, bu uning og‘riyotgan oyog‘ining egilish darajasini tushuntirmaydimi?
Amir Temurning yoshligi
Amir Temurning yoshligi Keshda kechdi. Yetti yoshga toʻlgach, otasi uni oʻqishga berdi. Amir Temur yoshlik chogʻlaridanoq maxsus murabbiylar nazorati ostida chavandozlik, ovchilik, kamondan nishonga oʻq uzish, boshqa turli mashq va harbiy oʻyinlar bilan mashgʻul boʻlgan. Shu asnoda Amir Temur tulporlarni saralab ajrata oladigan mohir chavandoz va dovyurak bahodir boʻlib voyaga yetgan. Amir Temur tabiatan ogʻir, bosiq, teran fikrli va idrokli hamda nihoyatda ziyrak, kishilardagi qobiliyat, fazilat, ayniqsa, samimiyatni tezda fahmlab oladigan inson boʻlgan. Shu tufayli oʻspirinlik chogʻlaridayoq atrofiga tengqurlari orasidan sadoqatli doʻstlarni jalb qila olgan. Uning atrofiga bolalikdagi doʻstlari va maktabdoshlari (Abbos bahodur, Jahonshohbek, Qimori inoq, Sulaymonshohbek, Idiku Temur, Sayfuddinbek, Hindushoh, Qarqara va boshqalar) toʻplanishib, birgalikda mashq qilar, musobaqalarda ishtirok etishar, astasekin navkar boʻlishib va harbiy guruhga birlashib, harbiy boʻlinma sifatida shakllana borgan. Keyinchalik ular Amir Temur qoʻshinida lashkarboshilik darajasigacha koʻtarilganlar.
Amir Temurning kuchayishi
Chigʻatoy xonligining xaritasi