Analitik kimyoda organic reagentlarning qo'llanilishi reja: Kompleks hosil qilish reaksialarida muvozanat

Analitik kimyoda organik reagentlarning qo’llanilishi
Kimyoviy reaktivlar, kimyoviy reagentlar — kimyoviy reaksiyalarni amalga oshirish uchun ishlatiladigan moddalar. Turlari: o‘ta toza Kimyoviy reaktivlar; kimyoviy toza Kimyoviy reaktivlar; kimyoviy analiz uchun qo‘llanadigan toza Kimyoviy reaktivlar; toza Kimyoviy reaktivlar, tozalangan Kimyoviy reaktivlar, texnik Kimyoviy reaktivlar Tarkibiga ko‘ra, Kimyoviy reaktivlar, anorganiq, organiq va radioaktiv izotoplar bilan nishonlangan Kimyoviy reaktivlarga, ishlatilishiga ko‘ra, organiq — analitik reagentlar, kompleksonlar, fiksanallar, pH

• 
  indikatorlar va b.ga bo‘linadi. Kimyoviy reaktivlar solingan idish yorlig‘i yoki o‘ralgan qog‘ozga uning tozalik darajasi, ishlatilishi, qo‘shimchalar miqdori va saqlanish shart-sharoiti yozib qo‘yiladi. Kimyoviy reaktivlarning aksariyati zaqarli, tez alangalanadi, ba’zilari portlaydi. Shu sababli, Kimyoviy reaktivlarni ishlatishda va saklashda tegishli qoidalarga rioya qilish zarur. Havoda tez buziladigan ayrim preparatlar vodorod yoki inert gaz to‘ldirilgan germetik ampulalarda, ba’zilari kerosinda saqlanadi.
  

Biror tashqi belgi - cho‘kma yoki gaz ajralishi, cho‘kmani erishi, rang o‘zgarishi kabi tashqi samara bilan boradigan reaksiyalar analitik reaksiya deyiladi.
Eritmadan izlanuvchi ionni ochish uchun ishlatiladigan reaktiv - reagent deb ataladi. Reagentlar (reaksiyalar) uch turga bo‘linadi:

1. 
   Spetsifik (maxsus) reagentmurakkabaralashmadagifaqatbittaiongaginaxostashqisamaraberadi - NH₄+ + OH^- ^ H₂O + NH₃|
   
2. 
   Selektivreagent (yokireaksiya) tashqibelgisi, xalaqitberuvchiionlarbo‘lmaganda, ayrimionlargaginaxosbo‘ladi
   
3. 
   Analitikreaktsiyalarniamalgaoshirishdatemperaturahamsezilarlita‘sirko’rsatadi. Ba‘zibirreaktsiyalarnisovuqdaayrimlarinixonatemperaturasida, yanaboshqalariniyuqoritemperaturasharoitdao’tkazishgato’g’rikeladi. Masalan , Na+ va К+ ionlarini cho’ktirish reaktsiyasi sovuqda olib boriladi.
   
4. 
   Kontsentratsiya ham reaktsiya tezligiga ta‘sir qiluvchi muhim omillardan biridir. Agar aniqlanayotgan ionning kontsentratsiyasi ushbu reaktiv ta‘sirida topilishi mumkin bo’lgan minimal kontsentratsiyadan kam bo’lsa, u holda reaktsiya ijobiy natija bermaydi.
   
5. 
   Qo’shilayotgan reaktiv ta‘sirida hosil bo’ladigan birikma o’ta to’yingan birikma hosil qiladigan miqdorda bo’lishi kerak, ana shundagina cho’kma hosil bo’ladi.
   
6. 
   Analitik reaktsiyalar sezgir bo’lishi kerak. Reaktsiyaning sezgirligi qancha yuqori bo’lsa, u shuncha kam miqdordagi moddani aniqlashga imkon beradi.
   
7. 
   Reaktsiyaning sezgirligi topilish minimumi va minimal (yoki chegara) kontsentratsiya (va chegara suyultirish) bilan harakterlanadi.
   
8. 
   Topilish minimumi. Modda yoki ionning ayni reaktsiya yordamida ma‘lum sharoitda topilishi mumkin bo’lgan eng kichik miqdori uning topilish minimumi deb ataladi. Topilish minimumi grammning milliondan bir o’lushlari, ya‘ni mikrogrammlar (mgr) bilan ifodalanadi. U grekcha у (gamma) xarfi bilan belgilanadi. 1y = 10^-3mg= 0,000001 г = 1 • 10^-6. Masalan, К+ ionini K₂[PtCI₆] kompleks tuzi ko’rinishida aniqlash reaktsiyasining topilish minimumi 0,1у.
   
9. 
   CHegara suyultirish. V eritma necha marta suyultirilganda analitik reaktsiyaning ijobiy natija berishi saqlanib qolinishini ko’rsatadi.
   
10. 
    Konsentrlash va ajratish tushunchalari:
    
11. 
    Dastlabkiaralashmatarkibiyqismlarinibirbiridanajratishuchunbajarilganamal-ajratish, aralashmadagimikro-tarkibiyqismnikonsentratsiyasinimakro- tarkibiyqismganisbatanortdirishamalikonsentrlashdebataladi. Nisbiy va absolyut konsentrlash usullari mavjud.
    
12. 
    Absolyutkonsentrlash - jarayonidakattaxajm (massa)dagimikrotarkibiyqismkichikxajm (massa)dayig‘ilibqoladi. Masalanoshtuzinijudasuyultirilganeritmasibitamombug‘latilsa, tarkibidagimikromiqdordagituzkichikxajmli (massa) eritmadayig‘ilibqoladi.
    
13. 
    Nisbiykonsentrlashda - mikrotarkibiyvauningochilishigaxolaqitberuvchimakrotarkibiyqismmiqdorlariningnisbatio‘zgaradi. Nisbiykonsentrlashkonsentrlashusulinixususiyxolibo‘libuningnatijasikonsentrlashomiliyokikoefitsienti (F) bilantavsiflanadi
    
14. 
    ^Q1+^Q1 = ^Q1+^Q2 F = :
    
15. 
    Q 1⁰ , Q 2⁰
    
16. 
    buerda (1) mikrova (2) makromiqdorlimoddalarQ₂Q₂Q₁Q₂nikonsentrlashdanavvalQ₁⁰ , Q₂⁰vakeyingiQ₁, Q₂konsentratsiyalari.
    

Moddalarni ajratish usullarining quyidagi turlari mavjud.

1. 
   Bug‘latish (xaydash, bug‘latish, sublimatlash) (absolyut konsentrlash).
   
2. 
   Kuydirib cho‘g‘latish - anorganik modda qoldig‘i metall oksidlarini aniqlashda qo‘llanadi (absolyut konsentrlash).
   
3. 
   Cho‘ktirish va birgalashib cho‘kish (nisbiy konsentrlash).
   
4. 
   Kristallash (absolyut konsentrlash).
   
5. 
   Ekstraksiyamoddaniikkitao‘zaroaralashmaydigan (faza) qatlamnibiridanikkinchisigao‘tkazish (nisbiykonsentrlash).
   
6. 
   Selektiv adsorbsiya - tanlab shimilish (nisbiy konsentrlash).
   
7. 
   Elektrokimyoviy ajratish (elektroliz) (absolyut konsentrlash).
   
8. 
   Xromatgorafiya usullari - moddani qo‘zg‘aluvchan faza va qo‘zg‘almas fazaga bo‘lgan moylik farqiga ko‘ra bajariladi (nisbiy konsentrlash).
   

Cho‘ktirish va birgalashib cho‘kish
Makrotarkibiy qismni cho‘ktirish jarayonida geterogen tizimdagi eruvchan mikro tarkibiy qism (makro- komponenta cho‘kmasini ichiga kirib birga cho‘kadi va bu xodisa birgalashib cho‘kish deyiladi.
Birgalashib cho‘kshining sababi ikkita:

1. 
   Makro tarkibiy qism cho‘kmasiga begona ionlarini mexanik qo‘shilib qolishi.
   
2. 
   Okklyuziya ya’ni makro tarkibiy qismning cho‘kmasi xosil bo‘lish jarayonida radiusi cho‘ktiriluvchi kationga yaqin boshqa kationlarni kristall ichidagi bo‘shliqga qirib aralash cho‘kma xosil bo‘lish xodisasi.