Andijon davlat universiteti Tarix fakulteti 2 bosqich talabasi karimov Odiljon

Andijon davlat universiteti Tarix fakulteti 2_bosqich talabasi karimov Odiljon

Moturidiyning “kitob at tavhid” asari

Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-hanafiy al-Moturidiy as-Samarqandiy) (870-yil; Samarqand — 944-yil; Samarqand) — imom, fiqh olimi, kalom ilmining moturidiylik oqimi asoschisi. „Imom al-hudo“, „Imom al-mutakallimin“ („Hidoyat yoʻli imomi“, „Mutakallimlar imomi“) nomlari bilan ulugʻlangan. Moturid qishlogʻida (hozirgi Jomboy tumanida) tavallud topib, to umrining oxirigacha shu yerda yashagan, bu yerda katta bogʻ ham barpo etgan.

Moturidiy Samarqanddagi al-Ayoziy madrasasida oʻqidi, mahalliy hanafiy faqihlardan taʼlim oldi, Abu Bakr Ahmad al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad ibn al-Husayn al-Iyodiy, Nusayr ibn Yahyo al-Balxiy, Muhammad ibn Muqotil ar-Roziy unga ustozlik qilishdi. Keyin oʻzi fiqh va kalom ilmlaridan dars berdi. Abu Ahmad al-Iyodiy, Abul Hasan Ali ibn Sayyid ar-Rustugʻfaniy, Abu Bakr as-Samarqandiy, Makhul an-Nasafiy, Abul Mu’in an-Nasafiy, Abulyusr al-Pazdaviy kabi shogirdlar yetishtirdi. Vasiyatiga koʻra, Samarqanddagi Chokardiza qabristoniga dafn etildi.

Moturidiyning asosiy asarlari „Kitob at-tavhid“ („Yakkaxudolik haqidagi kitob“), „Taʼvilat ahl as-sunna“dir („Sunniylik anʼanalari sharhi“). „Kitob at-Tavhid“ bilish nazariyasi bayon qilingan musulmon ilohiyotshunosligining birinchi asari hisoblanadi. Kitobning kalom ilmi taʼrifi berilgan muqaddimasida bilimning 3 manbai: hissiy (sezgi) aʼzolari vositasida, naql — rivoyatlar vositasida va aql-idrok vositasida axborotlar olish mumkinligi haqida gapiriladi. Moturidiy sof din doirasidan chiqmagan holda aql-idrokni ulugʻlaydi va mantiqan asoslangan bilimning ahamiyatini taʼkidlaydi. Kitobda oʻsha davrdagi adashgan firqalar qarashlarining haqiqatdan yiroq ekanligi tahlil etilgan. Moturidiy „Din yoʻlidagi barcha adashuvlarning sababi — riyokor kimsalarga koʻr-koʻrona ergashishdadir“, deb taʼkidlagan edi.

Рисолат ат-Тавҳид”да йирик ҳажмли “Китоб ат-тавҳид”даги масалалар қисқа равишда зикр этилган. Натижада ушбу рисола “Китоб ат-тавҳид”нинг мундарижаси шаклини олган. Рисоланинг арабча матни ва туркча таржимаси Истанбулда нашр қилинган.

Рисолат ат-Тавҳид”да келтирилган масалалар аҳли суннат ва жамоатнинг мотуридия йўналишини белгилаб беради. Мазкур рисола билан танишишнинг ўзи, тўла бўлмаса-да, “Китоб ат-тавҳид” мазмунидан хабардор бўлишни таъминлайди. Ушбу соф исломий ақидалар билан танишиш бугунги кун учун ҳам аҳамиятлидир

Тавҳид китоби” – буюк имом, шайх, каромат соҳиби, аҳли суннат ва жамоатнинг раиси Абу Мансур ал-Мотуридий, Аллоҳ уни ўз раҳматига чулғаб олсин, томонидан битилгандир. و هى اثنى عشر فصلا Ушбу асар ўн икки фаслдан иборат

Имом ал-Мотуридий раҳимаҳуллоҳнинг “Китоб ат-Тавҳид” асари бешта катта бобдан тузилган бўлиб, унинг мавзулари қуйидаги ўн икки фаслда ўз аксини топган, дейиш мумкин

Биринчи фасл. Албатта Аллоҳ таоло ягонадир, ўз сифатлари ила қадимдир. Аллоҳ таолодан ўзга нарсалар ўз сифатлари ила пайдо бўлган. Аллоҳ таоло уларни ўз хоҳиши ила пайдо қилган, илмга кўра ўлчовлар билан тақдирини яратгандир. Аллоҳнинг сифатлари (айнан) ўзи ҳам эмас, ўзидан жудо ҳам эмас!

Аллоҳ таоло якка-ю ягонадир. Унинг комил сифатлари қадим, яъни аввали ва бошланиши йўқ, кейинчалик пайдо бўлган эмас. Бу мотуридийликнинг асосий эътиқодларидан биридир. Масалан, Аллоҳнинг раззоқлиги махлуқотларни яратганидан сўнг уларга ризқ бера бошлаган вақтда пайдо бўлган эмас. Балки, Аллоҳнинг раззоқ ва бошқа сифатлари ҳали ўша сифатларни ишга солишдан аввал ҳам бўлган.