Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

Biografiya (tarjimai hol) metodi 
Inson psixikasini – ruhiyatini tadqiq qilish uchun uning hayoti, faoliyati, 
ijodiyoti toʻgʻrisidagi ogʻzaki va yozma ma‘lumotlar odamlarning tarjimai holi, 
kundaliklari, xatlari, esdaliklari muhim ahamiyatga ega. SHu bilan birga oʻzgalar 
tomonidan toʻplangan tarjimai holga aloqador materiallar: esdaliklar, xatlar, 
rasmlar, tavsiflar, magnitofon ovozlari, foto lavhalar, xujjatli filmlar, videokamera
tasviri, taqrizlar, tanbehlar ham oʻrganilayotgan shaxsni toʻlaroq tasavvur 
etishga xizmat qiladi. Hatto shifokorning kasallik tarixi xujjati ham bolaning
tugʻilganidan, ham to boshlangʻich ma‘lumot olgunicha davr oraligʻida salomatlik 
darajasi qanday boʻlganligi toʻgʻrisidagi omillar bilan tanishish imkonini beradigan 
material hisoblanadi. 
Tarjimai hol metodi inson psixikasini suhbat va tajriba 
metodlari vositasida oʻrganib boʻlmaydigan jihatlarini ochishda yordam boʻradi. 
Mazkur metod orqali, masalan, ijodiy xayol bilan bogʻliq jarayonlar: sheriyat, 
musiqa, nafosat, tasviriy san‘at, texnik ijodiyotning nozik turlari va shaxsning 
ma‘naviyat, qadriyat, qobiliyat, iqtidor, iste‘dod salohiyat kabi fazilatlari 
kuzatiladi. Inson ongining namoyon boʻlishi, rivojlanishi, oʻziga xos individual va 
ijtimoiy xususiyatlari atoqli shaxslar bildirgan mulohazalarida, asarlarida oʻz 

---

48 
ifodasini topadi. Allomalar toʻgʻrisidagi ma‘lumotlar zamondoshlari, izdoshlari, 
safdoshlarining ta‘rifu – tavsiflari orqali avloddan – avlodga oʻtadi. Xuddi shu 
ijtimoiy uzluksiz natijasida ajdodlar bilan avlodlar oʻrtasida vorislik hodisasi 
ijtimoiy psixologik voqelik vujudga keladi va ijtimoiy tarixiy taraqqiyotning 
uygʻunligini ta‘minlaydi. 
Anketa metodi 
Umumiy psixologiyada keng qoʻllaniladigan metodlardan biri boʻlib, unda 
odamlarning psixologik xususiyatlari narsa va hodisalarga nisbatan munosabatlari 
oʻrganiladi. Anketa odatda 3 xil boʻlib, birinchi xilida anglashilgan motivlarni 
aniqlashga moʻljallangan savollardan iborat boʻladiki, ikkinchi xilida esa faqat 
bittagina javob tanlash sharti bilan har bir savolga bir nechtadan tayyor javoblar 
ham beriladi. Uchinxi xil anketada sinaluvchiga havola qilinganda kamida toʻrt 
besh toʻgʻri javoblari ballar yordamida baholanadi. Anketa metodidan odamlarning 
layoqatlarini muayyan sohaga qiziqishlari, qobiliyatlari, oʻziga, tengdoshlariga 
katta va kichiklariga munosabatlarini aniqlash maqsadida foydalaniladi. Anketa 
orqali shaxslarning xarakter xislatlari, xulq atvorlarini tekshirish, sirtdan turib 
baholash mumkin. Tarqatilgan anketalar yigʻib olinib, elektron hisoblash 
mashinalari dasturiga muvofiqlashtirib atroflicha amaliy xulosalar chiqariladi. 
Anketa metodiinson psixikasining ayrim tomonlarini oʻrganish uchun boy material 
toʻplash imkonini beradi, lekin unda olinadigan ma‘lumotlar doimo xolisona 
xususiyatga ega boʻlavermaydi. Bunga yoʻl qoʻymaaslik uchun anketa ichidagi 
nazorat vazifasini bajaruvchi toʻgʻri va qarshi savollarni puxta ishlab chiqarish 
kerak. 
Quyida anketa varaqasidan namuna keltirib oʻtamiz. 
1. Kursingizda eng yuqori obroʻga ega boʻlgan talaba qaysi? 
2. Sizningcha, kursdoshlaringiz ichidan kim mehr his – tuygʻusini uygʻota 
oladi? 
3. Oʻqish bilan bogʻliq muammolar yuzasidan siz kimga murojaat qilishni 
xohlar edingiz? 

---

49 
4. Shaxsiy kechinmalaringiz haqida siz kim bilan fikr almashishni xohlar 
edingiz? 
5. Oʻrtoqlaringiz ichidan kimni uyingizga mehmonga astoydil taklif qila 
olasiz? 
6. Kursdoshlaringiz 
ichida 
kim 
bilan 
mashgʻulotlarga 
birgalikda 
tayyotayyorlanishni yoqtirasiz?