Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

3.2. Mutaxassisning kasbiy tayyorligi 
Insoniyat rivojlanishida kasbiy faoliyat turlari uning eramizgacha Misrda 
qadimiy Gretsiya (Yunoniston), Rim imperiyasi va boshqa rivojlangan davlatlarda 
koʻzda tutilgan. Bugungi kunda mexnatning paydo boʻlishi sanoat inqilobi davrida 
boshlandi. Keyingi, ilmiy-texnik rivojlanish kasblar roʻyxatini yangilashga va 
kengayishiga olib keladi. Rasmiy ma‘lumotlarda 1965 yilda alifbo tartibida 21741 
ta kasbga va 400 mutaxassisliklarning ta‘riflari keltirilgan. Xalkaro kasblarni 
tizimlash standarti boʻyicha 1988 yilda 9333 kasb ruyxatga olingan. Yagona ta‘rif 
malaka ma‘lumotnomasi 7000 ga yakin kasb va mutaxassisliklarni birlashtiradi. Bu 
maxsus xujjatlar ularning tizimli paytidagi kasbiy vaziyati aks ettiriladi. Nashrdan 
chiqqan ma‘lumotnomalar esa korrektirovkaga muxtoj boʻladi, chunki kasblar 
dunyosi doim oʻzgarib turadi. 
Yangi kasblar paydo boʻladi, kasblarning xarakteri mexnat mazmuni 
yangilanib turadi, past malakali mexnat kasblari yoʻqolib boradi. Kasb nomi 
koʻpincha oʻtgan yillarda shakllangan mexnat xarakterini aks etadi. 
5
Jennifer Fyuller, uchinchi oʻqituvchi shunday dedi: ―Yaxshi‖, dedi u toʻsatdan 
ovozida tadbirkorlik bor edi. Bu mening oʻninchi darajani oʻrgatuvchi odatiy 
kunim: Men 6:30da uygʻonaman, tezda nonushta qilaman, maktabga 7:45 da 
boraman agar koʻchalar tirband boʻlmasa. Keyin e-mail pochtamni tekshiraman- 
5
Kelvin Seifert Educational Psychology 2009 9-bet 

---

54 
odatda unda asosiy yoki boshqa adminstratorlardan kichik xabar boʻladi, balki 
bitta-ikkita ota-ona bolalaridan havotirlanar, negaki ularning farzandlari 
darslarimdan birida oʻzini yomon tutgani uchun, yoki bitta-ikkita talablarimdan – 
Ms. Fyuller men bugun oʻzimni yomon his qilyapman mazmunidagi xatlarni 
olishim mumkin. Hozir soat 8:15 va birinchi darsim boshlanishidan avval menda 2 
soat vaqt bor- bu semestrda men faqat biologiyani oʻqityapman va faqat 2,3 va 5 
soatlarda darsim bor. Balki dars oʻtishdan avval baho qoʻyarman yoki 
laboratoriyani koʻrstishga tayyotlarman. Yoki hammamiz guruh bilan kutubxonaga 
xodimlar yigʻilshi uchun tusharmiz (ogʻir nafas oldi…). Nima boʻlgan taqdirda 
ham ertalabki ishlar tugamadi, maktabdan soʻng tugatishim kerak. Lekin, bugun 
ekologiya klubi (men u yerda fakultet konsultantiman) dagilar bilan 
uchrashganimda, balki men ishlarimni kechqurun tugatishim kerak. Men keyin 
ularni qilishga harakat qilmayman, lekin koʻpincha qilaman. Lekin har doim 9:00 
da chiqib ketaman – Bu har doim1 soat televizor koʻrish uchun yoki kitob bilan 
birga oʻsish uchun‖.
Nimani oʻrgatishingizdan qat‘i nazar siz yangi gʻoya va qobiliyatlarni 
samarali bogʻlovchi murakkab faoliyatlarni loyihalash va instrumentlashdan 
qoniqish hosil qilishga tayyor boʻlishingiz kerak. Musobaqalashishga boʻlgan 
chaqiriqlar koʻplab oʻqituvchilarni jalb qiladi, negaki ular bu yerda toʻgʻri 
mushohada yurita olishlari va san‘atkorliklarini eng sodda va odatiy yoʻllar bilan 
koʻrsata oladilar. Sizning talabangiz sizning rejalashtirish va boshqarish 
qobiliyatingizga bogʻliq boʻladi, ular shuni qanday qila olishlarini ba‘zida oʻzlariga 
tasavvur qilsalar ham. Oʻqituvchilar gʻoyalarni qanday qilib tushunarli 
tushuntirishni, yangi materiallarni toʻgʻri ketma-ketlikda va muvofiq tempda 
berishni, avval bilganlari va yangi oʻrganganlari orasidagi aloqalarni yoʻaltirishni 
bilishda sizga muhtojdirlar. SHunga qaramay, bu qobiliyatlar mutaxassisdan butun 
umrini talab etadi, ular hatto boshlangʻich oʻqituvchilar tomonidan muvafaqqiyatli 
mashq qilinishi mumkin va ular oʻqitishning darsdan tashqari vaqtida davom 
ettirilib bir maromda rivojlantiriladi. Boshlanishidan keyin toʻgʻri boʻlishiga 

---

55 
qaramay, oʻquv kursining aloqasi va loyihasidagi mahorat ishning asosiy 
―daromad‖laridan biridir.
6
Maxsus maqsadli oʻqitishni oʻrgatishdan soʻng, siz buni avvalgi 
oʻylaganlarizga qaraganda farqli tushunganingizni va hokazolarni bir necha 
marotaba tasavvur qildingiz. Ish har doim bir xil boʻlib qolavermaydi; u davomli 
ravishda rivojlanib boradi. Oʻqitishda qanchalik uzoq qolsangiz, yangiliklar bilan 
bogʻliq kasbingiz boʻladi.