Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

Biogenetik nazariya negizida insonning biologik rivojlanishi bosh omil 
sifatida qabul qilingan boʻlib, qolgan jarayonlarning taraqqiyoti ixtiyoriy xususiyat 
kasb etadi, ular bilan oʻzaro aloqalar tan olinadi, xolos. Mazkur nazariyaga binoan, 
taraqqiyotning bosh maqsadi – biologik determinantlarga (aniqlovchilariga) 
qaratiladi va ularning mohiyatidan sotsial- psixologik xususiyatlar kelib chiqadi.
Taraqqiyot jarayonining oʻzi avval biologik rivojlanishning universal 
bosqichi sifatida sharhlanadi va talqin qilinadi. Biogenetik qonuniyat F. Myuller va 
E. Gekkellar tomonidan kashf qilingan boʻlib, ular ushbu qonuniyat taraqqiyoti 
nazariyasini tashviqot qilish hamda antidarvinchilarga qarshi kurashda muayyan 
darajada tarixiy rol oʻynagan. Biroq, inson organizmining individual va tarixiy 

---

61 
taraqqiyoti munosabatlarini tushunti- rishda qoʻpol xatolarga yoʻl qoʻyilgan. 
Jumladan, biogenetik qonuniyatga koʻra, shaxs psixologiyasining individual 
taraqqiyoti (ontogenez) butun insoniyat tarixiy taraqqiyotining (filogenez) asosiy 
bosqichlarini qisqacha takrorlaydi, degan gʻoya yotadi.
Psixologiya tarixida biologizmning yaqqol koʻrinishi Z.Freydning shaxs 
talqinida oʻz ifodasini topgan. Uning ta‘limotiga binoan, shaxsning barcha xatti-
harakatlari (xulqi) ongsiz biologik mayllar yoki instinktlar bilan shartlangan, 
ayniqsa, u jinsiy (seksual) maylga (libidoga) bogʻliqdir. Bunga oʻxshash 
biologizatorlik omillari inson xulqini belgilovchi birdan-bir mezon yoki betakror 
turtki vazifasini bajara olmaydi.
Sotsiogenetik nazariya. Biogenetik nazariyaning qarama-qarshi koʻrinishi 
sotsiogenetik nazariya hisoblanadi. Sotsiogenetik yondashuvga binoan, shaxsda 
roʻy beradigan oʻzgarishlar jamiyatning tuzilishi, ijtimoiylashish (sotsializatsiya) 
usullari, uni qurshab turgan odamlar bilan oʻzaro munosabati vositalaridan kelib 
chiqqan holda tushuntiriladi. Ijtimoiylashuv nazariyasiga koʻra, inson biologik tur 
sifatida tugʻilib, hayotning ijtimoiy shart-sharoitlarining bevosita ta‘siri ostida 
shaxsga aylanadi.