Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

Birinchi tendentsiya muxandis kadrlarini jamiyatda mavjud shaxs sifatida 
tan olib, uning shaxsiy individual psixologik xususiyatlarini oʻrganish, ya‘ni uni 
psixologik jihatdan tavsiflash, tasniflashdir. Buni kadrning injener mehnati 
psixologiyasi nuqtai nazaridan talqin qilish mumkin. Ya‘ni, muxandis mehnat 
huquqni qoʻllash faoliyatining psixologik qonuniyatlarini tadqiq etadi va 
muxandislikka oid mutaxassisliklar professiogrammalarni, texnik usul va 
mahoratni, mutaxassislik koʻnikmalari va malakalarini, kadrlarni tanlash va joy-
joyiga qoʻyishni, muxandislik faoliyati shakllari va boshqaruvini, mutaxassislik 
yoʻnalishini, mutaxassislikka tanlovni; muxandislik idoralari kadrlari shaxsini 
shakllantirish va ixtisoslikka oid tarbiyalashni, mutaxassislik deformatsiyasi 
(buzilishi) va uning oldini olish, ish joyini, ish vaqtini toʻgʻri tashkil etishini va 
boshqa masalalar boʻycha ularning psixologik asosini ishlab chiqish bilan 
shugʻullanadi.  
Ikkinchi tendentsiya muxandislar xizmat faoliyatining ob‘ekti va predmetini 
tashkil etuvchi shaxslar psixologiyasini har tomonlama oʻrganish. Bu 
tendentsiyaning echimi muxandis kadrlar zimmasiga yanada murakkabroq boʻlgan 
vazifalarni yuklaydi.

---

64 
Bu ikki tendentsiya muxandiskadrlari faoliyatida shaxs muammosini 
psixologik jihatdan chuqur oʻrganishni taqozo etadi.
Muxandis kadrlar faoliyatida shaxs muammosini oʻrganishning bu ikki 
tendentsiyasi rasman ikki xilda koʻrinsa ham uning echimi bir nuqtaga, ya‘ni 
mamlakatimizda yashab mehnat qilayotgan shaxslarning psixologiyasini oʻrganib, 
jamiyatda barqarorlikni ta‘minlashga kelib taqaladi. Bu har ikki tendentsiya uchun 
ham ustuvor vazifa hisoblanadi. Muxandis shaxsining psixologik tuzilishi yetarli 
darajada oʻrganilmagan. Uning psixologik tuzilishi quyidagi masalalarning hal 
qilinganligi darajasiga bogʻliq.
Birinchidan, muxandis davlat xizmatchisi sifatida mavjudmi, mavjud boʻlsa, 
unga qanday majburiyatlar yuklangan va qanday vakolatlar berilgan?
Bizning davlatimizda bu masala yetarli darajada hal qilingan. Masalan, ishlab 
chiqarish jarayoni mavjud, u har doim takomillashib bormoqda.
Ikkinchidan, muxandislar oʻzaro va fuqarolar bilan boʻladigan munosabatlari 
qanday ijtimoiy normalarga asoslangan? Bu masala ham ijobiy hal qilingan boʻlib, 
u qonunchilikka hamda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan.
Uchinchidan, muxandislarning kasbiy va ma‘naviy-ma‘rifiy tayyorgarlik 
darajasi qanday yoʻlga qoʻyilgan?
Toʻrtinchidan, kadrlarning har bir ijobiy xatti-harakat qanday baholanadi? 
Mana shu masalalarning qonuniylik, adolat, axloqiylik mezonlari bilan hal qilinishi 
muxandislarining psixologik tuzilishini belgilaydi.
Psixolog olimlar shaxsning psixologik tuzilishini quyidagicha talqin 
qiladilar. Masalan, atoqli rus psixologi S.L.Rubinshteynning fikriga koʻra, shaxs 
psixologiyasi quyidagi tuzilishga ega: yoʻnalganlik, u ehtiyojlar, qiziqishlar, 
ideallar, e‘tiqodlar, faoliyat va xulqning ustuvor motivlari hamda dunyoqarashlarda 
ifodalanadi;
Individual tipologik xususiyatlar temperament, irodada aks etadi. 
K.K.Platonov ta‘limotiga koʻra, shaxs psixologiyasining tuzilishi quyidagilarni oʻz 
ichiga oladi: Yoʻnalganlik kichik tizimi (ost tuzilish) shaxsning axloqiy qiyofasi va 
munosabatlarini birlashtiradi. Undan harakatchanlik, barqarorlik, jadallik, koʻlam 

---

65 
(hajm) darajalarini farqlash lozim. Ijtimoiy tajriba kichik tizimi (ost tuzilishi) ta‘lim 
vositasida, shaxsiy tajribada egallangan bilimlar, koʻnikmalar va odatlarni qamrab 
oladi. Psixologik aks ettirish shakllari kichik tizimi (ost tuzilishi) ijtimoiy turmush 
jarayonida shakllanuvchi bilish jarayonlarining individual xususiyatlarini oʻz 
ichiga oladi. Biologik shartlangan kichik tizimi (ost tuzilishi) miyaning morfologik 
va fiziologik xususiyatlariga muayyan darajada bogʻliq boʻlgan patologik 
oʻzgarishlarni, shaxsning yosh, jins xususiyatlarini va uning tipologik xosiyatlarini 
birlashtiradi. A. G. Kovalev talqiniga koʻra, shaxs psixologiyasi quyidagicha 
tuzilishga ega: 
–