Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi

Dt «Asbob-uskunalar» 480000
Dt «Xom ashyo» 420000
Dt «Pul mablag’lari» 300000
Kt «SH.Husanovning Ustav kapitaliga badallar bo’yicha qarzi» 480000
Kt «B.Qayumovning Ustav kapitaliga badallar bo’yicha qarzi» 420000
Kt «O.Kimning Ustav kapitaliga badallar bo’yicha qarzi» 300000
Ustav kapitaliga qo’shilgan ulush ta’sischilarga korxona foydasini o’sha nisbatlarda o’zlashtirish huquqini beradi. Misol uchun sherikchilik korxonasi hisobot yilini 800000 so’m foyda bilan yakunladi. Qatnashchilar bu summaning 500000 so’mini taqsimlashga qaror qildilar. Ta’sis shartnomasiga ko’ra bu summaning 40 % SH.Husanovga, 35% B.Qayumovga va 25% esa O. Kimga tegishli bo’ladi. Foydaning taqsimlanishi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi.
Dt «Hisobot yilining taqsimlanmagan foydasi» 500000
Kt «SH. Husanovga to’lanadigan dividend» 200000
Kt «B.Qayumovga to’lanadigan dividend» 175000
Kt «O.Kimga to’lanadi
2.Kapitalning e’lon qilinishi va unga to’lanadigan qo’shimcha xaq. Qo’shilgan kapitalni hisobga olish.
Aktsionerlik jamiyatlarida Ustav kapitalini hisobga olish tartibining o’ziga xos xususiyatlari mavjud. Ustav kapitali muayayn aktsiyalar soniga bo’lingan jamiyat Aktsionerlik jamiyati hisoblanadi. Aktsionerlik jamiyatining ishtirokchilari uning majburiyatlari bo’yicha javob bermaydilar va jamiyat faoliyati bilan bog’liq zarar uchun o’zlariga qarashli aktsiyalar qiymati doirasida javobgar bo’ladilar. Aktsionerlik jamiyati ochiq yoki yopiq holda tashkil qilinishi mumkin. Ishtirokchilari o’zlariga qarashli aktsiyalarni boshqa aktsionerlarning roziligisiz o’zga shaxslarga sotishlari mumkin bo’lgan aktsiya-dorlik jamiya­ti ochiq Aktsionerlik jamiyati hisoblanadi. Bunday Aktsionerlik jamiyati o’zi chiqaradigan aktsiyalarga qonun hujjatlarida belgilab qo’yiladigan shartlar asosida ochiq obuna o’tkazishga va ularni erkin sotishga haqli. Aktsiyalari faqat o’zining ta’sischilari orasida yoki oldindan belgilab qo’yi­ladigan boshqa shaxslar doirasida taqsimlanadigan Aktsionerlik jamiyati yopiq Aktsionerlik jamiyati deb yuritiladi. Bunday jamiyat o’zi chiqaradigan aktsiyalarga ochiq obuna o’tkazishga yoki ular-ni sotib olish uchun cheklanmagan doiradagi shaxslarga boshqacha tarzda tavsiya etishga haqli emas. Aktsionerlik jamiyatlarining Ustav kapitali uning ta’sis hujjatlarida ko’rsatilgan bo’lishi lozim va u aktsionerlar sotib olgan jamiyat aktsiyalarining nominal qiymatidan tashkil topadi. Aktsiyaning nominal qiymati deganda o’sha qimmatli qog’ozda aks ettirilgan qiymatga aytiladi. Jamiyatning aktsiyalari oddiy va imtiyozli aktsiyalarga bo’linadi. Oddiy aktsiyalar - egasiga shu qimmatli qog’ozda belgilangan miqdorda aktsiyani chiqargan korxona mulkiga egalik qilish, dividendlar olish va jamiyatni boshqaruvida ishtirok etish huquqini beradi. Aktsiya egalariga dividendlarni, shuningdek, Aktsionerlik jamiyati tugatilganda aktsiyalarga quyilgan mablag’larni birinchi navbatda olish huquqini beradigan aktsiyalar imtiyozli aktsiyalar hisoblanadi.Imtiyozli aktsiyalar ularning egalariga, korxona foyda ko’rish-ko’rmasligidan qatьiy nazar, muayyan dividendlar olish huquqini beradi. Yopiq turdagi Aktsionerlik jamiyatning aktsiyalari faqat egasi yoziladigan aktsiyalar bo’lishi mumkin, ularni boshqa shaxsga o’tkazish tartibi korxona Ustavida belgilab qo’yiladi. Aktsiyalar uchun to’lovni amalga oshirish muddati aktsionerlarning umumiy yig’ilishida belgilanadi, lekin bu muddat aktsiyalar chiqarilgan vaqtdan boshlab bir yildan ortib ketmasligi lo­zim. Aktsiyalarga haq to’lash pul, qimmatli qog’ozlar, tovar-moddiy qiymatliklar yoki pulda baholanadigan huquqlar vositasida amalga oshirilishi mumkin. Pul mablag’laridan tashqari aktsiyalar uchun to’lanayotgan barcha qiymat-liklarning bahosi tegishli huquqka ega bo’lgan auditor yoki baholash bo’yicha mutaxassis tomonidan xolisona aniqlanishi lozim. Aktsionerlik jamiyatlarida Ustav kapi-talini tashkil qilish muomalalari tegishli buxgalteriya yozuvlari bilan rasmiy-lashtirilishi lozim.
1-misol. Davlat ro’yxatida yangi tashkil topgan Aktsionerlik jamiyati yuzaga keldi, deb faraz qilamiz. Ta’sis hujjatlariga ko’ra uning Ustav kapita­li nominal qiymati 100 so’m bo’lgan 10000 ta oddiy aktsiyalardan iborat. Hisobot davrida aktsiya-larning 5000 donasi ishtirokchilarga sotildi. Bu ho’jalik muomalalari quyidagi bux-galte­riya yozuvlari bilan rasmiylashtiriladi.
Aktsionerlik jamiyatshing Ustav kapitali ro’yxatga olingan paytda