Andion davlat universiteti “Tarix” fakulteti “O`zbekiston tarixi” kafedrasi “O`zbekistonning eng yangi tarixi” fanidan

“O`zbekistonning eng yangi tarixi” fanidan

taqdimot

ANDIJON
O`qituvchi: A. Axmedov

6-mavzu. O‘zbekiston Respublikasidagi ijtimoiy –iqtisodiy o‘zgarishlar.

Reja:
1. Kuchli ijtimoiy siyosat konsepsiyaning shakllanishi, bosqichlari va rivojlantirilishi
2. Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy himoya, manzilli ijtimoiy yordamni amalga oshirishdagi ishtiroki.
3. Oʻzbekiston Respublikasi “Korrupsiyaga qarshi kurashish toʻgʻrisida”gi Qonunning mazmun-mohiyati.
1991-1996-yillarda eng kam ish haqi va pensiyalardan soliq olinmaydigan bo‘ldi. Korxonalarning o‘z xodimlariga ijtimoiy yordam ko‘rsatish sohasidagi xarajatlaridan bir qismi budjet mablag‘lari hisobidan qoplanib turildi. Keng iste’mol mollari va xizmatlarning ko‘pgina qismi bo‘yicha narhlardagi tafovutlarning o‘rni qoplandi. Shu bilan birga qo‘shimcha ijtimoiy imtiyozlar ham
joriy qilindi. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari va yolg‘iz pensionerlar uchun bepul nonushtalar, 2 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun bepul ovqat, maktab o‘quvchilari va talabalar uchun ovqatning arzonlashtirilishi kabi imtiyozlar berildi. Shuningdek, kupgina toifadagi fuqarolarga turarjoyi shaxsiy mulk qilib bepul berildi, ba’zi turdagi kommunal xizmatlar haqini to‘lashda yengilliklar joriy etildi va hokazo.
O‘zbekistonda yuritilayotgan ijtimoiy siyosat jamiyatning negizi bo‘lgan oilani mustahkamlash va tinch-totuvligini ta’minlash, oilada ayolning mavqeyini ko‘tarish maqsadi bilan uyg‘unlashgan. SHu maqsadda mamlakatimizda 1997 yil – «Inson manfaatlari yili», 1998 yil – «Oila yili», 1999 yil – «Ayollar yili», 2000 yil – «Sog‘lom avlod yili», 2001 yil –»Onalar va bolalar yili», 2002 yil – «Qariyalarni qadrlash yili», 2003 yil – «Obod mahalla yili», 2004 yil – «Mehr va muruvvat yili», 2005 yil – «Sixat-salomatlik yili», 2006 yil – «Xomiylar va shifokorlar yili», 2007 yil – «Ijtimoiy himoya yili», 2015 yil – «Keksalarni e’zozlash yili», 2016 yil – «Sog‘lom ona va bola yili» deb e’lon qilinib, bu yillarda oilani mustahkamlash, ayollarning jamiyatdagi o‘rnini ko‘tarish, sog‘lom, oqila xotin-qizlar avlodini voyaga etkazish, qariyalarni e’zozlash, go‘zal diyorimizdagi barcha mahallalar faoliyatini yanada jonlantirish yo‘lida xayrli tadbirlar amalga oshirildi.
Konstitutsiyamizning fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga oid qoidalariga amal qilgan holda, “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilini izchil amalga oshirishning huquqiy, tashkiliy asosi bo‘lgan ikki yuzdan ziyod qonun, davlat dasturlari qabul qilindi. “O‘zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasida jamoat fondlari to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida”, “Homiylik to‘g‘risida”gi va boshqa qonunlar shular jumlasidandir.
Birinchi prezidentimizining 2005-yil 23-iyunda qabul qilingan «O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga ko‘maklashish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori mustaqil NNTlarni tashkil qilish, ijtimoiy va gumanitar masalalarni hal etishda ularning rolini kuchaytirishda muhim omil bo‘ldi. Mazkur hujjatda vazirlik va idoralar, joylardagi davlat hokimiyati organlari zimmasiga fuqarolik jamiyati institutlarining fuqarolar huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularning farovonligini yuksaltirish, mamlakatimizni yanada sotsial-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy rivojlantirishga qaratilgan faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash vazifasi yuklatilgan.
O‘zbekistonda nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatini tartibga solishda 1999 - yil 14 - aprelda qabul qilinga O‘zbekiston Respublikasining “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”gi 763 – I - sonli Qonuni muhim ahamiyat kasb etmoqda. 2005 yilda 150 ta rеspublika va viloyatlar miqyosida faoliyat yurituvchi еtakchi fuqarolik institutlari tashabbusi bilan “O‘zbekiston nodavlat-notijorat tashkilotlari Milliy assotsiatsiyasi” tashkil topgan. 2017 - yilning o‘zida bu assosiasiya mamlakatimizdagi yirik jamoat tashkilotlardan biri sifatida 575 nodavlat notijorat tashkilot say- harakatlarini birlashtirgan edi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda aholining keng qatlamlarini birlashtiruvchi jamoat birlashmalari, nodavlat va notijorat tashkilotlari shakllandi va faoliyat ko‘rsatmoqda. Shular jumlasiga “O‘zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi”, «O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi», «O‘zbekiston faxriylarining ijtimoiy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash «Nuroniy» jamg‘armasi, «Ma’naviyat va ma’rifat» markazi, xalqaro xayriya jamg‘armalaridan «Sog‘lom avlod uchun» «EKOSAN» va «Meros», «Navro‘z» va «Mahalla» xayriya jamg‘armalari, iste’dodli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash «Ulug‘bek» ,«Iste’dod» va “El-yurt umidi” jamg‘armalari, «Mehr-shafqat va salomatlik», «Alisher Navoiy», «Amir Temur», «Abdulla Qodiriy» jamg‘armalari va boshqalar kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 - yil 4 - maydagi “Mamlakatni demokratik yangilash jarayonida fuqarolik jamiyati institutlarining rolini tubdan oshirish chora - tadbirlari to‘g‘risida” PF 5430 - sonli Farmoni nodavlat notijorat tashkilotlar faoliyatini yanada jonlantirishda dasturilamal bo‘lib xizmat qildi.
Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining samaradorligini oshirishga qaratilgan 200 dan ortiq normativ - huquqiy hujjat qabul qilindi, ularni har tomonlama qo‘llab - quvvatlash uchun zarur institutsional baza yaratildi.
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2018 - yilda berilgan ma’lumotlariga ko‘ra, davlat ro‘yxatiga olingan nodavlat notijorat tashkilotlarning (NNT) umumiy ro‘yxati 462 tani tashkil etgan bo‘lsa, 2019 - yilga kelib, ularning soni 520 taga yetgan. 2020 - yilning yanvar holati bo‘yicha davlat ro‘yxatiga olingan nodavlat notijorat tashkilotlarning soni 556 taga yetdi
2014 - yil 25 - sеntyabda O‘zbеkiston Rеspublikasining “Ijtimoiy shеriklik to‘g‘risida”gi O‘RQ – 376 - sonli Qonuni ham qabul qilindi. Bu qonunning 3 - moddasida, “ijtimoiy sheriklik” tushunchasiga huquqiy ta’rif berilgan: “Ijtimoiy sheriklik davlat organlarining nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT) va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari (FBJI) bilan mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarini, tarmoq, hududiy dasturlarni, shuningdek normativ - huquqiy hujjatlarni hamda fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan boshqa qarorlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirish borasidagi hamkorligidir. Davlat organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari ijtimoiy sheriklik sub’ektlaridir”.
Korrupsiya – mansab mavqeidan shaxsiy maqsadlarda foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyat. «YUridik atamalar qomusiy lug‘ati»da korrupsiya tushunchasiga «davlat funksiyalarini bajarish vakolatiga ega bo‘lgan (yoki ularga tenglashtirilgan) shaxslarning noqonuniy tarzda moddiy va boshqa boyliklar, imtiyozlarni olishda o‘z maqomi va u bilan bog‘liq imkoniyatlardan foydalanishi, shuningdek, bu boylik va imtiyozlarni jismoniy yoki yuridik shaxslar qonunga xilof ravishda egallashiga imkon berishi», deb ta’rif berilgan.
1979 yil 17 dekabrda qabul qilingan Huquqiy tartibotni saqlash bo‘yicha mansabdor shaxslarning xulq-atvor kodeksida: «Korrupsiya tushunchasi milliy
huquqda belgilanishi lozim», deb qayd etilgan, lekin mazkur hodisaning namunaviy ta’rifi keltirilgan: «...mansabdor shaxs o‘z mansab vakolatlari sohasida har qanday shakldagi haq evaziga mazkur haqni beruvchining manfaatlarida, lavozim yo‘riqnomasi qoidalarini buzgan holda yoki buzmasdan muayyan harakatlarni bajarishi yoki harakatsizligi».
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, Korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha respublika idoralararo komissiyasi tomonidan Xalqaro korruptsiyaga qarshi kurashish kuni munosabati bilan tashkil etilgan “Ochiq eshiklar kuni” doirasida Xalqaro press-klub mediaforumida mazkur savolga atroflicha javob izlandi. O‘zbekiston Respublikasining “Korruptsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonuni imzolandi. Prezidentimizning 2016йил 2 fevraldagi qarori bilan o‘z ichida 50 dan ortiq bandlarni qamrab olgan 2017-2018 yillarga mo‘ljallangan korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha Davlat dasturi qabul qilindi. Mazkur hujjatlar mamlakatda korruptsiyaga qarshi kurashish jarayonini mutlaqo yangi bosqichga olib chiqishga imkoniyat yaratdi. Qaror bilan Korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha respublika idoralararo komissiyasi va hududiy idoralararo komissiyalar tuzildi.
Korruptsiyaga qarshi kurashishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Davlatimiz rahbari Oliy Majlisga yo‘llangan Murojaatnomada korruptsiyaning oqibatlari bilan kurashishdan ko‘ra barvaqt oldini olishga o‘tish kerakligini ta’kidlab, unga qarshi kurashishga mas’ul bo‘ladigan hamda parlament va Prezidentga hisob beradigan alohida organ tuzishni taklif qilgan edi. Shuningdek,
ushbu mustaqil organni tashkil etish yuzasidan 2020-yil 1-mayga qadar tegishli normativ-huquqiy hujjat loyihasi ishlab chiqilishi haqida “2017 – 2021- yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi”da ham belgilandi.