«Aniq fanlar» kafedrasi fanidan ma’ruzalar matni

Mavzu: Ko`rsatkichlar va iqtiboslar bilan ishlash.

.

Reja:

1.Dastur tuzish usullari haqida tushuncha.

Tayanch iboralar:

Algoritm, dasturlash, translyator, fortran, algol, C++, delphi

Dasturlash yaratilayotgan loyihani yozishning maxsus usuli. Birqarashda dasturni qayta ishlash uchun kompyuter xotirasiga kiritish etarliyu, ammo uning uslubi(stili) va ayniqsa o‘ziga xos yozilishiningahamiyati yo‘qdek bo‘lib ko‘rinadi. Aslida esa dastur tushunarli va o‘qish uchun oson bo‘lishi kerak. Zarurat tug‘ilganda uni tushuna olish yoki unga kerakli o‘zgartirishlar kiritish mumkin bo‘lishi kerak. Ham tabiiy,ham matematik tillarda tasvirlangan ifodalar vositalaridan oqilona foydalanish sifatli dasturlar yaratishning etarli shartlaridan hisoblanadi.Dastur tuzish ijodiy ish hisoblanadi, chunki hatto aniq ifodalangan maqsadga etish uchun usullarni izlash ham umumiy holda yangi bilim va ko‘nikmalarni ishlab chiqish va qo‘llashni talab qiladi.Ba’zi xususiy hollarda tizimli va formal dasturlash protseduralarini toppish mumkin. Agar dasturlash uchun qo‘yilgan masala algoritm ko‘rinishida tasvirlangan bo‘lsa, u holda dasturlash algoritmning yozilish tilidan bajaruvchi tomonidan tushunarli bo‘lgan tilga ko‘chirishdan iborat bo‘ladi. Ba’zi bir matematik modellarda o‘tkazish masalasi tugal echiladi.Algoritmlarning yozuvlarini o‘tkazuvchi tizimtik protseduralarni izlash yoki dasturni masalaning shartlaridan va qo‘shimcha ma’lumotlar asosida yaratish sintez dasturi va uning dasturni translyatsiya qilish xususiy holining mavzusi (predmeti) hisoblanadi.Dasturlash metodikasi dasturning zarur spetsifikatsiyalari(yoritmasi) usullariga asosiy e’tiborni qaratadi, chunonchi spetsifikatsiyaga joylashtirilgan ma’lumotlardan unumli foydalanish dasturning ishonchliligini oshiradi. Dasturning to‘g‘riligini tekshirishni osonlashtiruvchi uning strukturasini yaratish dasturlashning asosiy aspekti(nuqtai-nazari) hisoblanadi.Dastur parametrlari asosida dasturning asosiy hisoblash ishlarining usullari tayyor formulalar asosida hisoblashlardan iborat bo‘ladi. U kattalik berilgan sonlar ustida biror-bir amallarni bajaruvchi formula yordamida tasvirlangan bo‘lsin. Amallar quyidagilardan biri

bo‘lishi mumkin:

Arifmetik amallar (qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish,bo‘lish, butun bo‘lish, qoldiqni hisoblash);

Matematik funksiyalar (ildiz topish, natural logarifm, trigonometrik funksiyalar, Ko‘rsatkichli funksiyalar va boshqalar).

Masalan, quyidagi funksiyaning

y = ex - ( x + 4)*(Sin(x) +Cos(x -1))

x ning berilgan ba’zi qiymatlaridagi qiymatlar jadvali hisoblansin.Hisoblashni boshlashdan oldin bajariladigan amallarning ketmaketligini aniqlab olish kerak bo‘ladi. Bu funksiya uchun bunday ketmaketlik quyidagicha bo‘ladi:

1. x ning qiymatini hisoblaymiz.

2. Olingan natijaga 4 ni qo‘shamiz va yig‘indini R1 yacheykaga yozib qo‘yamiz.

3. Sin(x) ni hisoblaymiz va natijani R2 ishchi yacheykaga yozib qo‘yamiz.

4. х - 1 ning qiymatini hisoblaymiz.

5. Cos(x-1) ning qiymatini hisoblaymiz va natijani R3 ishchi yacheykaga yozib qo‘yamiz.

6. R2 va R3 ishchi yacheykalarning yig‘indisini hisoblaymiz.

7. Hosil qilingan natijani R1 yacheykaning qiymatiga ko‘paytiramiz va natijani R4 yacheykaga yozib qo‘yamiz (bu maqsadda R1 yacheykani ishlatish ham mumkin, chunki uning qiymati ishlatib bo‘lindi).

8. ex funksiyaning qiymatini hisoblaymiz.

9. Hosil qilingan natijadan R1 ishchi yacheykaning qiymatini ayiramiz.

Zamonaviy dasturlash tillarida murakkab ifodalarni hisoblash mos turlarni o‘zgartirish bilan registr xotirada translyator yordamida bajariladi. Lekin dasturlashga o‘zgartirish kiritish maqsadida vadasturlashning birinchi bosqichlarida formulalar bo‘yicha hisoblash ketma-ketligiga e’tibor berish tavsiya etiladi. Undan tashqari, turlarning o‘zgarishini kuzatish (ma’lumotlar turlari keyinroq ko‘rib o‘tiladi),kiritilgan ma’lumotlarning xatoligini va mos ravishda olingan natijaning to‘g‘ri ishonchli raqamlari sonini (yoki xatoligini) baholash foydalidir.

Ifodani hisoblash algoritmining blok-sxemasi chiziqli va u quyidagicha yozilishi mumkin:

Boshlash

x hisoblansin

R = x + 4 R1

R2 =Sin(x)

х - 1 hisoblansin

R3 =Cos(x-1)

R2 +R3 hisoblansin

R4=R1*(R2+R3)

ex hisoblansin

Y-R4 hisoblansin

Tamom

Mustahkamlash savollari:

1. 
   Algoritm so’zi kimni nomidan kelib chiqqan?
   
2. 
   Qanday dasturlash tillari mavjud?
   
3. 
   Mashina kodi nima?
   
4. 
   Dasturlash tillari qanday tillar?
   
5. 
   Quyi va yuqori darajadagi dasturlar o’rtasida qanday farq bor?