Annotatsiya: Ushbu magistrlik dissertatsiya ishida telekommunikatsiya obyektlarining energiya ta’minoti manbalarini masofadan monitoring jarayonlari o’rganiladi hamda modellashtiriladi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

MAVZU: SIMSIZ SENSOR TARMOQLARGA ASOSLANGAN MONITORING JARAYONINI MODELLASHTIRISH VA TADQIQ ETISH

Choriyev Anvar Alisher o’g’li
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
magistratura talabasi
[e-mail]
[phone]

Annotatsiya: Ushbu magistrlik dissertatsiya ishida telekommunikatsiya obyektlarining energiya ta’minoti manbalarini masofadan monitoring jarayonlari o’rganiladi hamda modellashtiriladi. Monitoring jarayonlari uchun qo’llaniladigan simsiz tarmoq tehnologiyalari tahlil qilinadi va ulardan monitoring jarayoni uchun mos keladigan tarmoq tanlanib, ushbu tarmoq ustida tadqiqotlar olib boriladi. Masofadan monitoring jarayoni uchun ushbu tarmoqdan foydalanish bo’yicha yechimlar ishlab chiqiladi.

Kalit so’zlar: Simsiz sensor tarmoqlari (WSN), narsalar Interneti (IoT), lazer texnologiyasi (SSAIL), sanoat simsiz monitoring tarmoqlarida (IWSN), (LPWAN), NB-IoT (NB - tor diapazon), ThingSpeak IoT veb-xizmati, Zigbee protokoli, xizmat ko'rsatish sifati (QoS), RPAR (real-time poweraware marshrutlash) protokoli, past energiyali adaptiv klasterlash ierarxiyasi (LEACH) protokoli, klaster boshi (CH), ATEER (o'rtacha energiya tejamkor marshrutlash), DEEC (ishlab chiqilgan taqsimlovchi energiya tejamkor klasterlash) va EDDEEC (kengaytirilgan ishlab chiqilgan taqsimlovchi energiya tejamkor klasterlash), marshrutni optimallashtirish protokoli (NSSROP), yopiq qo'shnilar (CN).


KIRISH

Simsiz sensor tarmoqlari (WSN) sanoat, transport, atrof-muhit va sog'liqni saqlash kabi turli sohalarda tobora keng tarqalgan. Bundan tashqari, deyarli barcha sohalarda narsalar Interneti (IoT) texnologiyalaridan tobora ko'proq foydalanilmoqda. Ushbu tadqiqotning asosiy yo'nalishi lazer (SSAIL) texnologiyasidan foydalangan holda selektiv sirt faollashuvidan foydalangan holda harorat va namlik monitoringi uchun o'rnatilgan sensorli tugunlar tizimiga qaratildi. Ushbu texnologiyadan foydalanib, antenna va rf-yig'im sxemalarini turli xil plastmassalarda, jumladan, qurilma tanasida shakllantirish mumkin. Natijada, qurilma kichikroq bo'lishi mumkin. Energiyani yig'uvchi antenna sxemalarini qo'llab-quvvatlaydigan aloqa moduli moslashuvchan materialda uch o'lchovli sxemalarni tez va tejamkor ishlab chiqarish imkonini beradi. Bundan tashqari, og'ir sharoitlarda ham, turli xil elektromagnit nurlanish manbalaridan energiya yig'ish orqali taqsimlangan sensorlarning uzoq muddatli ishlashiga erishish mumkin. Bundan tashqari, atrof-muhitdan energiya yig'ish sensorlar tarmog'iga texnik xizmat ko'rsatishga bo'lgan ehtiyojni kamaytirishi mumkin, bu esa ular uzoq umr ko'rish uchun yetarli energiyaga ega bo'lishini ta'minlaydi, bu esa ko'plab ishonchli ekologik va joylashtirish afzalliklariga olib keladi.

IoT qurilmalarining jadal rivojlanishi turli xil o'rnatilgan veb-server imkoniyatlarini keltirib chiqardi. Sanoat simsiz monitoring tarmoqlarida (IWSN) mavjud texnologik yutuqlar, birinchi navbatda, favqulodda vaziyatlar tizimlari, tartibga solish boshqaruv tizimlari, nazorat tizimlari, ochiq siklli boshqaruv tizimlari, ogohlantirish tizimlari va monitoring tizimlarining ilovalari bilan bog’liq bo’lib qoldi. Aksincha, keng ko'lamli IoT qurilmalarini o'rnatish ishlab chiqarish liniyalarida boshqaruv tizimlaridan foydalanishni murakkablashtiradi, chunki ularning ulkan hajmi va nozik tuzilishi ularni yanada qiyinlashtiradi. Shu bois jamiyat ehtiyojlarining eng arzon va keng tarqalgan yechimlaridan biri ushbu tadqiqot orqali o'z hissasini qo'shdi. Sensor tizimini dasturiy va apparat texnologiyalari yordamida sozlash mumkin, bu atrof-muhit monitoringi uchun joylashtirishni osonlashtiradi va uzoq vaqt davomida atrof-muhit RF signallari bilan yetarlicha ko'p bo'lgan joylarda tugunni quvvatlantirish uchun energiya yig'ish imkoniyatini beradi.
Tasodifiy taqsimlangan sensor tarmoq tugunlarining xarakteristikalari va parametrlarini tahlil qilish IoT qurilmalarini keng miqyosda real vaqt rejimida joylashtirish uchun katta vaqt va pulni tejaydi. Monitoring tizimi uchun master va slave sensor tugunlari uchun arxitektura taklif qilingan. Aloqa moduli va energiya yig'uvchi antennalar loyihalashtirildi va sinovdan o'tkazildi. Taklif etilayotgan sensor tugunining quvvat sarfi uning uzoq muddatli ishlashini ta'minlash uchun baholandi. Ko'p ishlatiladigan aloqa protokollaridan biri bo'yicha tekshiruv o'tkazildi va topilmalar haqida xabar berildi. Har bir sensor tugunining umumiy quvvat iste'moli deterministik ish rejimi yordamida o'lchandi. Sensor tugunlarining monitoringi yuqori darajadagi hosting ilovasi orqali mustaqil ravishda amalga oshirildi. Quyosh va shamol energiyasidan energiya yig'ish manbai sifatida foydalanish uzoqroq ochiq joylarda eng yaxshi tanlov bo'ladi. Ushbu yondashuv bilan qurilgan WSNlar o'rmonni, shu jumladan o'rnatishdan keyin xaritada olinmagan hududlarni kuzatish uchun ishlatilishi mumkin.