Aqilli uy haqida tushuncha Marxabo Urdushevna Shodiqulova Jizzax politexnika instituti Annotatsiya

---

Aqilli uy haqida tushuncha 
 
Marxabo Urdushevna Shodiqulova 
Jizzax politexnika instituti
 
Annotatsiya: Ushbu maqolada energiya samarador binolar haqida ma’lumot 
berildi. Aqilli uy haqida va uning imkoniyatlari aytib o’tildi. Aqilli uyning ijobiy va 
salbiy tomonlari sanab o’tildi. Aqilli uylar nima sababdan keng tarqalayotganligi 
haqida qisqacha so’z yuritildi. 
Kalit so’zlar: energiya samarador, energiya tejamkor, passiv uylar, aktiv uylar, 
aqilli shahar, aqilli uy. 
 
The concept of "smart home" 
 
Marxabo Urdushevna Shodiqulova 
Jizzakh Polytechnic Institute 
 
Abstract: This article provides information on energy efficient buildings. There 
was talk about the "smart home" and its potential. The pros and cons of a smart home 
are listed. “There was a brief discussion about why smart homes are becoming so 
popular. 
Keywords: Energy efficient, energy saving, passive houses, active houses, 
smart city, smart home. 
Qurilish rivojlangani sari yangidan yangi atamalar ko’payib bormoqda. Hozirda 
energiya tejamkor passiv uylar, aktiv uylar, Aqilli shahar, Aqilli uy kabi atamalarga 
juda ko’p marotaba ko’zimiz tushushi mumkin. Ushbu maqolamda Aqilli uy haqida 
qisqacha ma’lumotlar bermoqchiman. 
Hozirda zamonaviy shaxslar uylarida qulay sharoit yaratish uchun juda yuqori 
talablarni qo'yadi. Bular: 
➢ Estetik (ichki hajm dizayni, uslubi, uy atrofi landshaft, atrofdagi narsalarning 
go'zalligi va funktsionalligi); 
➢ Iqlim (iliq, salqin, toza havo); 
➢ Umumiy maishiy (suv, gaz, elektr energiyasi, radio, televizor, internet, 
telefon, oshxona mashinalari va gigiena tizimlari); 
➢ Xavfsizlik va uni nazorat qilish bo'yicha talablar (uy va uydagi insonlarning 
xavfsizligi); 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
February 2022 / Volume 3 Issue 2
www.openscience.uz
184

---

➢ Murakkab tizimlarning ishonchliligiga qo'yiladigan talablar (kompyuterlar, uy 
teatrlari, idish yuvish mashinalari, kir yuvish mashinalari, Mikroto'lqinli pechlar va 
boshqalar) 
Buning natijasida, uylar ning muhandislik asboblari murakkablashib bormoqda 
va ushbu muhitni shakllantirishda ishtirok etadigan qurilmalar soni tobora ko'payib 
bormoqda. Uy egasiga barcha tizimlarning boshqaruvini ishonib topshirish noqulay, 
foydasiz va xavfli bo'lib qoladi.
"Aqilli uy" birinchi marta tushunchasi o'tgan asrning 50 -yillarida paydo bo'lgan. 
Butun uydagi vaziyatni nazorat qila oladigan tizimning ajdodi Java texnologiyasi 
hisoblanadi. Ushbu texnologiyani ishlab chiquvchilar uni maishiy texnika bilan 
tanishtirishga harakat qilishdi va shu orqali ularni "Aqilli" qilishdi. Masalan, o'sha 
paytda, avtomatik o'chirish funktsiyasiga ega bo'lgan jihozlar paydo bo'la boshladi, 
derazadan tashqaridagi ob -havoga qarab xonaning mikroiqlimini boshqarishga qodir 
konditsionerlar, avtomatik tarzda yonadigan chiroqlar va shunga o’xshash jihozlar 
boshqalar. 
Biroq, "Aqilli uy" tushunchasiga nafaqat Aqilli maishiy texnika kiradi. Bu 
tizimda uydagi barcha texnik qurilmalarning ishini muvofiqlashtiriladi. Bundan 
tashqari, tizimni masofadan boshqarish pulti yordamida, ya’ni zamonaviy qurilmalar 
- smartfon, planshet va boshqalar yordamida ham boshqarish mumkin. 
"Aqilli uy" uy-joylarni integratsiyalashgan boshqarish tizimi ushbu murakkab 
muammoni hal qilish uchun barcha odatiy ishlarni o'z zimmasiga oladi va insonni 
faqat asosiy qarorlarni qabul qilish uchun qoldiradi.
Computerworld tadqiqotchisi Ira Brodskiy “Uylarni chindan ham "Aqilli" qilish 
uchun ikki narsa kerak bo'ladi” deydi. "Birinchidan, buyruqlar va vaziyat haqida 
ma'lumot beruvchi sensorlar, aktuatorlar va asboblar." Ushbu raqamli qurilmalar 
hozir jihozlarimizda allaqachon mavjud. "Ikkinchidan, bu qurilmalarning 
sotuvchisidan qat'i nazar, bir-biri bilan muloqot qilish imkonini beruvchi protokollar 
va vositalar".
Bu muammo, biroq Brodskiy "smartfon ilovalari, aloqa bog'lamalari va bulutli 
xizmatlar hozirda amalga oshirilishi mumkin bo'lgan amaliy echimlarga imkon 
beradi", deb hisoblaydi.
Birinchi bo’lib "Aqilli uy" tizimidagi kamchiliklar haqida aytsak, mutaxassislar 
Aqilli uyda kamchilik bu faqat yuqori narx ekanligini ta'kidlashadi. Ijobiy tomonlari 
energiya iqtisodi, qulaylik va xavfsizlik hisoblanadi. "Aqilli uy"ning xavfsizlik 
ta’minlashiga misol keltirsak yanada tushunarli b’oladi. "Aqilli uy" tizimidagi simlar 
toshib ketgan vannadan suv kirishi tufayli yonmaydi va harorat farqi tufayli quvur 
yorilib ketmaydi. 
Aqilli uy" loyihasi bu harakatlarni amalga oshirishga va ba'zi bir vazifalarni 
inson aralashuvisiz hal qilishga qodir uy jihozlari tizimidir. Bunday harakatlarning 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
February 2022 / Volume 3 Issue 2
www.openscience.uz
185

---

eng keng tarqalgan misollari - chiroqlarni avtomatik ravishda yoqish va o'chirish, 
isitish tizimini yoki konditsionerni avtomatik ravishda tuzatish va kirish, yong'in yoki 
suv oqishi to'g'risida avtomatik ravishda xabar berish. 
"Aqilli uy" haqida yanada ko’proq tushunchaga ega bo’lish uchun “Aqilli 
uy”ning ba’zi jihozlarini keltirib o’tamiz. 
“Aqilli uy”ga kirish uchun endi kalitlarning hojati yo’q. Siz uyingizga 
kelganingizda identifikatsiyalash moslamasi (vizual, ovozli yoki barmoq izlari 
skaneri) sizni taniydi va sizni uyga kiritadi. Agarda uyingizgizga mehmon keladigan 
bo’lsachi, u holda mehmon haqida ma'lumot (rasm, shaxsiy ma'lumotlar va 
boshqalar) siz uyingizda bo’lmasangiz ham sizga inernet orqali uzatiladi. 
Aqilli uy texnologiyasi 
Uyga kirish eshigini ochishingiz bilan yo’lakdagi yuqori chiroq yonadi. Uy 
bo'ylab yorug'lik ikki sxema bo'yicha tartibga solinadi : avtomatik ravishda, sizning 
harakatingizni kuzatib turuvchi harakatlantiruvchi datchiklar tufayli va tegishli 
joylarda yorug'lik sizning ovozli buyrug'ingiz bilan yoqiladi yoki o'chadi. 
Yo'lakdan so'ng qulay bo'lgan yashash xonasi joylashgan. Xonada qulaylik 
yaratish uchun pardalarni avtomatik boshqarish ta'minlanadi. Bu oldindan o'rnatilgan 
algoritm bo'yicha va masofadan turib ovozli boshqarish bo’yicha amalga oshiriladi. 
Film tomosha qilayotganingizda yoki uxlashni xohlasangiz, pardalar avtomatik 
ravishda xonani tanlangan yorug'lik darajasigacha qoraytiradi. 
Inson sog'lig'iga g'amxo'rlik qilish Aqilli uyning asosiy vazifalaridandir. 
Sog'lig'ingizni kuzatuvchi datchiklar yotoqxonangiz va hammomingizda joylashgan. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
February 2022 / Volume 3 Issue 2
www.openscience.uz
186

---

Isitish va avtomatik yuvish vositasi bilan jihozlangan hojatxona avtomatik 
ravishda 
peshobning 
ekspress-tahlilini 
o'tkazadi, 
ma'lumotlarni 
markaziy 
kompyuterga uzatadi, agar zarurat tug'ilsa, sizni shifokoringiz bilan bog'laydi. 
Uyda iqlim nazorati. Iqlim nazorati tizimi har bir xonadagi iqlimni uydagi inson 
xohishiga ko'ra boshqaradi. Shu bilan birga shamollatish tizimi xonadagi namlikni, 
haroratni, havo oqimining tezligini, chang miqdorini, havo tarkibini tahlil qilib 
ishlaydi.
“Aqilli uy” larda kunduzi dastur energiyani tejaydi va uy ichki vaziyatini doimiy 
kuzatib boradi. Uydan hamma ketganda avtomatik ravishda chiroqlar va elektr 
jihozlari o'chiriladi, xonalardagi harorat pasayadi, yong'in va xavfsizlik tizimi 
yoqiladi, harakat ko'rsatkichlaridan ishlaydigan video yozib olish ishga tushadi. Uyga 
qaytish vaqti yaqinlashganda, isitish tarmog'i faol rejimni yoqadi va xonani siz 
belgilagan haroratgacha isitadi.
“Aqilli uy” uy shiftida joylashtirilgan datchiklar uy haroratini kuzatib boradi va 
sizga ushbu ma'lumotlarni Internetdagi ob-havo ma’lumotlari bilan birga taqdim 
etadi. 
Aqilli uy sizning mashinangiz oldidagi eshikni ochadi va garajdan 
chiqayotganingizda harakat ko'rsatkichlari chiroqlarni o'chiradi. Siz kirganingizda, 
kvartirada televizor yoqiladi va yanada qulay ko'rish uchun chiroqlar darhol o'chadi. 
Tizim sizning musiqiy afzalliklaringizni eslab qoladi va xohlagan vaqtda sevimli 
musiqangizni ijro etadi. 
Oshxonadagi barcha jihozlar masofadan turib boshqariladi. Masalan, choynak 
uyg'onishingiz bilan kompyuter yoqadi, shunda oshxonaga kelganingizda allaqachon 
choy tayyor bo'ladi. Sovutgichning old qismidagi LCD panel sizga qolgan oziq-ovqat 
miqdorini aytib beradi. Sovutgich tarkibini uyda yo’q vaqtingizda ham 
tekshirishingiz mumkin. Siz kechqurun ovqatni isitish uchun mikroto'lqinli pechni 
dasturlashingiz mumkin, va uyga qaytganingizda, sizni allaqachon issiq kechki ovqat 
kutmoqda. 
Yotoqxonada siz tanlagan vaqtda avtomatik tarzda ochiladigan pardalar tabiiy 
quyosh nurlari bilan sizni uyg’otadi. 
Uyingizdagi barcha jihozlar har bir oila a'zosining odatlarini o'rganib ularga 
moslasha oladi. Uy tizimini ichkaridan va tashqaridan boshqarish mumkin. 
Yuqoridagi tizimlardan tashqari, "Aqilli uy" juda ko'p boshqa yordamchi 
funktsiyalarni bajaradi. Masalan, siz bolalarning xavfli elementlarga kirishini 
cheklash, sug'orish yoki tozalash rejimini o'rnatish, tunu-kun ichki va tashqi video 
kuzatuvni yoqish, uskunaning ishlashini sozlash kabi tizimning ishlashini 
avtomatlashtirishingiz, kerakli rejimlarga o'tishingiz va boshqa ko’pgina ishlarni 
birgina telefon yoki planshet orqali masofadan boshqarishingiz mumkin. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
February 2022 / Volume 3 Issue 2
www.openscience.uz
187

---

“Aqilli uylar haqida gap ketganda albatta ularning elektr tizimiga ulanishi 
haqida aytib o’tish joiz. Chunki, uydagi barcha tizim elektr energiyasiga bo’liq. 
Elektr energiyasi va maxsus boshqariladi quyosh panellari yoki boshqa muqobil 
energiya manbalaridan ishlatilishi mumkin. An'anaviy elektr tarmog'ida elektr uzilib 
qolganda, tizim avtomatik ravishda muqobil energiya manbalaridan hosil bo'lgan 
zaxiralardan foydalanadi yoki boshqa quvvat manbalariga o'tadi. 
Qisqacha qilib aytadigan bo’lsak, “Aqilli uy” bu isnon manfatlari uchun xizmat 
qiladigan ajoyib kashfiyot. Insoniyat rivojlanishda davom etar ekan insonlar uchun 
xizmat qiladigan bunday tizimlar yildan yilga mukammallashib boraveradi. Umuman 
olganda, ushbu soha hali ham rivojlanib bormoqda va har bir qurilmaning tabiati 
doimo 
o'zgarib 
turadi. 
Texnologlar 
xavfsizroq, 
soddalashtirilgan 
va 
standartlashtirilgan xavfsizlik protokollarini yaratish ustida ish olib borayotganda, 
iste'molchilar ushbu qurilmalar qanday ishlashi va ularni o'z uylariga 
joylashtirishning oqibatlari haqida ko'proq bilib olishlari kerak. Hozirgi kunda ushbu 
sohaning o'sishi nafaqat texnologiya, balki foydalanuvchining qurilmaga ishonishi va 
uni o'zining kundalik hayotiga muvaffaqiyatli singdirish qobiliyati bilan ham 
cheklangan.