Arnawli bilimlentiriw ministrligi
Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń maqseti hám iskerligi
Download 398.96 Kb. Pdf ko'rish
|
Xamzaeva G
|
1.1 Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń maqseti hám iskerligi tiykarları Oraylıq bank usı sistemanıń bas banki bolıp, pul-kredit siyasatın, emissiya processlerin júrgizedi hám milliy pulning turaqlılıǵındı támiyinleytuǵın shólkem esaplanadı. 1995 jıl 21 dekabrde «Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında» gi O'onuni qabıllandı. Oraylıq bank mártebesi hám maqsetleri «Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq Banki tuwrısında»gi O'onunning 1-statyasında belgilengen: «Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki yuridikalıq shaxs bolıp, tek mámleket múlki esaplanadı. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki - ekonomikalıq tárepten ǵárezsiz shólkem, óz ǵárejetlerin óziniń dáramatları esabınan ámelge asıradı, Ózbekstan Respublikası Mámleket gerbinediń suwreti túsirilgen hám óz atı jazılǵan muhrga iye. » O'onunning 3-statyasında «Oraylıq banktiń bas maqseti milliy valyutanıń turaqlılıǵındı támiyinlewden ibarat» dep belgilengenler etiledi. Bahalardıń turaqlılıǵındı támiyinlew hám milliy pul birligin shet el valyuta bazarlarında ayırbaslaw stuldıń turaqlı bolıwına erisiwdi názerde tutatuǵın bul maqset mámlekettiń ekonomikalıq siyasatında Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń ornı júdá zárúrli ekenligin belgileydi. Mámlekette pul mámilesi nátiyjeli bolıwı hám finans mákemeleri iskerliginiń isenimliligi pul-kredit, valyuta siyasatı strategiyası hám taktikasini islep shıǵıw hám de ámelge asırıwda onıń ǵárezsizligin huqıqıy tárepten bekkemlew zárúr ekenligin talap etedi. Mámleket xalıq xojalıǵın kreditlash kórsetkishlerin kommerciya banklerin qayta finanslashga tiyisli kredit kólemlerin hám procent stavkaların belgilew jolı menen tártipke salıw, valyuta -kredit siyasatın ámelge asırıw, kommerciya bankleri iskerligin baqlaw Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń ǵárezsiz siyasiy tarawı esaplanadı. Ǵárezsiz siyasat bolsa pul hám valyuta bazarında júzege kiyatırǵan jaǵdaynı, ishki bazar daǵı makroekonomikalıq shárt- sharayattı, sırtqı faktorlardı analiz qılıw tiykarında ámelge asıriladı. Bul jaǵday nızamnıń 6 -statyasında «Oraylıq bank óz kepillikleri sheńberinde qarar qabıllawda ǵárezsizdir» dep tastıyıqlanǵan. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki Ózbekstan 14 Respublikası Joqarı Jıynalısına esabat beredi. Joqarı Jıynalıs Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń usınısı menen Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki baslıǵın tayınlaydı hám lawazımınan azat etedi. O'onunning 2-statyasına muwapıq Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki yuridikalıq shaxs retinde kóshpelis múlk hám finanslıq resurslarǵa iyelik etedi. Bul hal onıń finanslıq ǵárezsizligin bekkemleydi hám ǵárezsiz pul-kredit siyasatın nátiyjeli ótkeriw múmkinshiligin beredi. Bahalarǵa hám ayırbaslaw kurslarına tásir kórsetetuǵın hám de Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń tikkeley qadaǵalawı hám tásirinde bolmaǵan túrli faktorlar Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń tiykarǵı maqsetine jetiwin quramalılashtirishi múmkin. SHunga qaramay, sırt el tájiriybesi sonı kórsetedi, áyne Oraylıq bank makroekonomikalıq processlerdiń rawajlanıw baǵdarın, birinshi náwbette pulning qadrsizlanish pátin hám valyuta stuldı belgilewdi mekeme etedi. Nızamda Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankine kepillikler beriw menen bir qatarda, onıń ushın ta'qiqlangan iskerlik túrleri de anıq belgilep berilgen. Mısalı, Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankine kommerciya iskerligi menen shuǵıllanıw, shólkem yamasa shólkemlerge finanslıq járdem kórsetiw qadaǵan etiledi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankine kárxana hám shólkemler iskerliginde bank hám de yuridikalıq shaxslar retinde qatnasıwǵa ruxsat etilmeydi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bank óz kepilliklerinen paydalanıwda barlıq yuridikalıq shaxslardı teńdey kóriwi kerek.Markaziy bankning asosiy vazifalari, funksiyalari va operatsiyalari. Milliy valyutanıń turaqlılıǵındı támiyinlew ushın Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki qatar zárúrli wazıypalardı hal etedi. Olardan eń tiykarǵı wazıypalar retinde tómendegilerdi keltiriw múmkin: -monetar siyasatti hám valyutanı basqarıw siyasatın qáliplestiriw, qabıllaw hám de ámelge asırıw ; - Ózbekstan Respublikasında esap -kitaplardıń nátiyjeli sistemasın jaratıw ; -bankler iskerligin tártipke salıw hám banklerdi baqlaw ; - Ózbekstan Respublikasınıń rásmiy altın -valyuta rezervin saqlaw jáne onı basqarıw ; 15 - Finans ministrligi menen birgelikte mámleket byudjetiniń kassa atqarılıwın uyushtirish. Usı wazıypalardı orınlaw ushın Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tómendegi jumıslardı ótew etiwi zárúr. Ekonomikanı pul-kredit jardeminde basqarıw, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki pul-kredit siyasatın ámelge asırıwshı retinde onıń tiykarǵı baǵdarların islep shıǵıw hám «Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tuwrısında»gi Nızamnıń 23-statyasına muwapıq keyingi finans jılı baslanıwına uzog'i menen 30 kún qalǵanda bul haqqında Joqarı Jıynalısqa informaciya beredi. Oraylıq bank pul usınısı kólemin ózgertirip, óndiristiń ulıwma kólemine, bántlik dárejesine hám kárxanalar iskerliginiń ósiw pátlerine tásir kórsetedi. Ekonomika daǵı krizis dáwirinde pul usınısı kóleminiń asırılıwı tutınıw hám qarjına bolǵan talaptıń ósiwine, sonlıqtan, bántlik, islep shıǵarıw kólemi artıwına járdem beredi. Pul joqarı pát penen qadrsizlanayotgan sharayatta Oraylıq bank olardı ásteletiw zárúrligidan kelip shıǵıp aylanbadaǵı pul muǵdarın sheklew siyasatın ótkeredi, nátiyjede ekonomikada oǵan bolǵan talap azayadı, pul bazarları daǵı procent stavkaları ózgeredi, pulning qadrsizlanishi azayadı. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki monetar siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları, pul massası ózgeriwiniń anıq maqsetli qaratri hám pul mámilesin tártipke salıw quralları nızamnıń 4-bóleginde kórsetilgen bolıp, ol jaǵdayda Oraylıq banktiń pul-kredit operatsiyaları belgilep berilgen. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı baǵdarların bir jılǵa islep shıǵadı hám olar Joqarı Jıynalıs tárepinen tastıyıqlanǵannan keyin ol jetilisken programma retinde qabıl etiledi. Bul programma ekonomikalıq jaǵdaynı analiz qılıw hám aldınan aytıwdı, pul muǵdarınıń jıllıq ósiriw pátleriniń maqsetli kórsetkishlerin, kredit, procent hám valyuta siyoatini ámelge asırıw baǵdarların óz ishine aladı. Ulıwma ekonomikalıq analizdiń zárúrligiga sebep mınada, monetar siyasatti islep shıǵıw hám ámelge asırıw barlıq zárúrli makroekonomikalıq hádiyseler; pulning qadrsizlanishi, milliy óndiristiń ulıwma bólegi hám miynet resurslariniń bandligi, tólew balansı menen bekkem baylanısqan. Pul mámilesin basqarib barıw quralların tómendegi sızılmadan kóriw múmkin. Odan tısqarı, Oraylıq bank procent (diskont) siyasatın, targetlash hám basqa usıllardan paydalanıp pul massasın basqarib barıwı múmkin. 16 Aylanbadaǵı pul massasınıń kólemin, banklerdiń likvidligini muwapıqlastırıw hám inflyasiya pátlerin túsiriw maqsetinde Oraylıq bank kommerciya bankleri ushın májburiy rezervler normaın ornatıp beriw siyasatın ámelge asıradı. Minimal rezervlar bul kommerciya bankleri resurslariniń Oraylıq bankte májburiy saqlanıwı zárúr bolǵan bólegi bolıp tabıladı. Májburiy rezerv muǵdarı kommerciya bankiniń jıynalǵan resurslarına salıstırǵanda protsentte belgilenedi. Bul rezerv tikkeley banklerdiń kreditlash múmkinshiligin shegaralasada, olardıń minimal likvidligini támiyinlew faktorı bolıwı múmkin. Májburiy rezerv norması házirgi kúnde Ózbekstanda 15 protsentti quraydı. Oraylıq bank tárepinen rezerv muǵdarı birpara faktorlardı esapqa alǵan halda ózgertiliwi múmkin, ol amanatlardıń kólemi, túri, múddetine, banklerdiń basqa minnetlemelerine baylanıslı boladı. Bankler Oraylıq bankte májburiy rezervlarni deponentlash rejimine ámel etiliwi ushın juwapker bolıp tabıladı. «Kommerciya bankleri tárepinen Oraylıq bankte májburiy rezervlarni deponentlash tártibi tuwrısında»gi qaǵıydada belgilengen májburiy rezervlarni deponentlash tártibi Ózbekstan Respublikası aymaǵında iskerlik kórsetip atırǵan barlıq bankler ushın tiyisli bolıp tabıladı. Májburiy rezervler Oraylıq bankte naq pul yamasa amanatlar kórinisinde, Oraylıq bank belgileytuǵın tártipte depozitga ótkeriledi. Májburiy rezerv talaplarınıń normaları yamasa quramı belgilengeni yamasa ózgertirilgeni tuwrısındaǵı kórsetpelerde keminde bir aylıq múddet kórsetiledi, rezervlerdiń quramı yamasa muǵdarına tiyisli jańa normalardı bankler áne sol múddetkeshe orınlawları shárt. Oraylıq bank májburiy rezervler boyınsha procentlerdi tólew tuwrısında qarar qabıl etedi. Rezerv talapların esap -kitap qılıwda sırt el valyutasındaǵı aqshalar, fizikalıq shaxslar depozitlari, depozit hám fond sertifikatları, ipoteka obligatsiyalari shıǵarıw jolı menen qosılǵan aqshalar esapqa alınbaydı. Májburiy rezervlarni deponentlash bank wákillik esap betinen pul qarjların ótkeriw jolı menen ámelge asıriladı. Májburiy rezervlarni túrli payda keltiretuǵın aktivler menen orawǵa ruxsat etilmeydi. Bankler hár aynıń dáslepki úsh jumıs kúni dawamında Oraylıq bankke bank basshısı hám bas esapshısı (yamasa olar wazıypasın orınlawshı shaxslar ) tárepinen imzolangan májburiy rezervler esap -kitapın (1-hám 2-qosımshalarda keltirilgen kestege hám de onı toltırıw boyınsha berilgen stilistik kórsetpelerge tiykarınan ) usınıs etediler. Oraylıq bankte deponentlanishi kerek bolǵan májburiy rezervlerdiń esap - kitapı kúnlik balans tiykarında (bólek milliy hám bólek shet el valyutada ) májburiy rezervleniwi kerek bolǵan aqshalardıń ortasha aylıq qaldıg'ini anıqlaw arqalı dúziledi. Májburiy rezervleniwi kerek bolǵan aqshalardıń ortasha aylıq qaldıg'i esap beriw ayınıń hár bir jumıs kúni boyınsha esapbetlerdiń (bólek milliy 17 hám bólek shet el valyutada ) qaldıqları jıyındısın jumıs kúnleri sanına bolıw arqalı anıqlanadı. Bank májburiy rezerv talaplarınıń eń kem muǵdarın saqlap turıw tuwrısındaǵı 29 -element qaǵıydaların atqarmaǵan táǵdirde Oraylıq bank qatań tártipte bul bankten etiwmey atırǵan aqsha summasın, sonıń menen birge, qayta finanslıq támiyinlewdiń eki stavkasınan aspaytuǵın muǵdarda járiyma undirib aladı. Oraylıq banktiń esap (diskont) siyasatınıń mánisi sonda, ol kommerciya banklerden veksellarni satıp aladı. Mısal ushın, buyım satıp alıwshı kárxananıń jetkizip berilgen buyımlarınıń haqini tólew ushın aqshası etarli bolmasa, ol tavar ushın tólewdi málim waqıt ótkennen keyin ámelge asırıwı tuwrısında veksel beriwi múmkin. Buyım satıwshı kárxanaǵa pul qarjları zárúr bolǵan waqıtta ol vekselni kommerciya bankine satıwı múmkin. Kommerciya banki vekselni satıp alǵanda, ol jaǵdayda kórsetilgen summadan kem summaǵa satıp aladı. Zárúr bolǵanda kommerciya banki vekselni Oraylıq bankte esapqa qoyıwı múmkin. Bul halda Oraylıq bank de óz paydasına málim procent-esap stavkasın ustap qalıwı múmkin. Kommerciya bankleri veksellarni satıp alıwda Oraylıq banktiń esap stavkasına tayanadilar. Oraylıq banktiń esap stavkası kommerciya bankleri ornatatuǵın esap stavkanıń eń tómen shegarası esaplanadı. Ádetde, kommerciya bankleriniń esap stavkası Oraylıq banktiń esap stavkasınan joqarı boladı. Oraylıq banktiń kommerciya banklerin qayta finanslıq támiynlew siyasatı bul tuwrıdan-tuwrı kreditlash, veksellarni esapqa alıw, qımbat bahalı qaǵazlardı girewge alǵan halda kreditler beriw hám kredit auksionlarini ótkeriw jolı menen ámelge asıriladı. Bunnan kelip shıqqan halda Oraylıq banktiń qayta finanslıq támiynlew operatsiyası tómendegi usıllarda alıp barılıwı múmkin: -kommerciya bankleriniń ixtiyoridagi vekselarni esapqa alıw jolı menen kreditlash; -kommerciya bankleri ixtiyoridagi qımbatlı qaǵazlardı girewge alıw jolı menen kreditler beriw. Bunday kreditler lombard kreditler dep ataladı. -tuwrıdan-tuwrı kredit beriw usılı. Kredit shólkemleri iskerliginde finanslıq qıyınshılıqlar bolǵan jaǵdaylarda olar Oraylıq bankke kredit alıw ushın shaqırıq etiwi hám Oraylıq bank kreditidan paydalanıwı múmkin. Remoliyalashtirishning tiykarǵı maqseti, pul mámilesi hám kredit munasábetleriniń jaǵdayına tásir kórsetiwden ibarat. Remoliyalashtirish siyasatın alıp bara turıp, Oraylıq bank aqırǵı kreditor retinde maydanǵa shıǵadı. 18 Ózbekstan Respublikasında Oraylıq bank ornatǵan qaǵıydalarǵa tiykarınan, tómendegi aktivlerdi girewge alǵan halda 3 ayǵasha bolǵan múddette kreditler beriwi múmkin: -altın, sırt el valyutası, xalıq aralıq rezervlar qatlamına kiretuǵın valyuta baylıqları hám basqa baylıqlar ; -mámlekettiń qarız minnetlemeleri hám mámleket tárepinen kepillik berilgen basqa qarız quralları. Oraylıq bankte depozitga ótkerilgen jáne onıń depozitariysi ushın maqul túsetuǵın bolǵan, satıp alınǵan zat etiliwi hám satılıwına ruxsat berilgen hám Oraylıq bank olar menen bul nızam sheńberinde basqa hár qıylı operatsiyalar ótkeziwi múmkin bolǵan aktivler, tolıqnishiga bankler tiykarında kreditler beriwi múmkin. Bank iskerliginde riskdıń ekonomikalıq tiykarlanǵan shegaralardan shıǵıp ketpew bank sisteması turaqlı islewiniń zárúrli shárti bolıp tabıladı. Risk dóńgeleklerin sheklep qoyıw Oraylıq bank tárepinen kommerciya bankleri ushın ámel etiliwi májburiy bolǵan ekonomikalıq normalardı belgilep qoyıw arqalı ámelge asıriladı. Oraylıq bank bankler ushın májburiy bolǵan ekonomikalıq normalardı, sonday-aq : -kapitaldıń etarlilik koefficiyentin; -bir qarız alıwshı yamasa bir-birine tiyisli qarız alıwshılar toparına táwekelchilikning eń kóp muǵdarın ; -iri kredit táwekelshilik hám investitsiyalardıń eń kóp muǵdarın ; -likvidlilik koefficiyentlerin hám basqalardı belgileydi. Oraylıq bank ekonomikalıq normalardıń ózgeriwi tuwrısında keminde bir ay aldın daǵaza etedi. Bankler hám olardıń filialları banklerge tiyisli nızam hújjetlerin, belgilep qoyılǵan ekonomikalıq normalardı buzǵan táǵdirde Oraylıq bank olardan ustav kapitalınıń eń kem muǵdarınıń 0, 1 procentige shekem járiyma undirish yohud ayırım operatsiyalardı ótkeriwdi altı ayǵa shekem bolǵan múddetke sheklep qoyıw huqıqına iye. Esap - kitaplardı hám ótkeriw operatsiyaların orınlaw. Ózbekstan Respublikası aymaǵında esap -kitaplar naq pulli hám naq pulsiz tárzde ámelge asıriladı. Jámi pul aylanıwınıń tiykarǵı bólegi naq pulsiz tólewlerge tuwrı keledi. Bunda pulning háreketi kredit mákemelerindegi esap betlerge pul ótkeriw hám óz- 19 ara talaplardı esapqa alıw processinde júz boladı. Ónim satıw jumısların orınlaw, xizmet kórsetiw jolı menen aqsha tabıw, milliy dáramattı bólistiriw hám qayta bólistiriw, bankten qarız alıw jáne onı qaytarıw, xalıqqa pul dáramatların tólew hám olardan paydalanıw sıyaqlı xojalıq munasábetleriniń tarawları jardeminde naq pulsiz pul oborotı xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń esap betleri ámel qılıp atırǵan bank mákemeleri arqalı ótedi. Óz-ara esap -kitaplar Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tárepinen belgilengen hám hámme bank hám de klientler ushın májburiy bolǵan qaǵıydalar tiykarında alıp barıladı. Bul qaǵıydalardıń bir tárzde qollanıwı pútkil respublika aymaǵında esap -kitaplardıń úzliksizligin támiyinleydi. Bankler iskerligin tártipke salıw hám olardı baqlawdan tiykarǵı maqset «Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tuwrısında»gi Nızamnıń 50-statyasına muwapıq bank sistemasın turaqlı tutıp turıw, amanatshı hám kreditorlar máplerin qorǵawdan ibarat. Bul maqsetti ámelge asırıwdıń tiykarǵı qurallarından biri bank iskerligine ruxsatnama (litsenziya ) beriw bolıp tabıladı. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń arnawlı komissiyası bul iskerlik menen shuǵıllanıwǵa dawagerlerdiń baslanǵısh hújjetlerin kórip shıǵadı, pul bazarında olardıń mámilege tayınlıǵın, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki talaplarına juwap beriwin analiz etedi hám qarar unamlı bolǵan táǵdirde bank iskerligin ámelge asırıw ushın ruxsatnama beredi. Bunnan tısqarı, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki bank mákemeleriniń rawajlanıwın hár tárepleme esapqa alıp, gúzetip baradı. Kapitaldıń áyne birdeyligi, likvidlikka tiyisli talaplardı óz ishine alıwshı ekonomikalıq normalardı, sonıń menen birge kreditlash kólemi hám limitlarini belgileydi. Nızamda kredit shólkemlerdiń hámme túrleri ushın birden-bir mazmunga iye bolǵan ekonomikalıq normalar toparınıń atqarılıwı názerde tutıladı. Kapitaldıń etarliligi, aktivlerdiń sapası, paydalılıǵı hám likvidligiga qaray kommerciya bankleriniń finanslıq jaǵdayı bahalanadı, nashar bankler anıqlanadı. Rásmiy altın -valyuta rezervlarini saqlaw. Xalıq aralıq esap -kitaplarda rezervdagi aktiv hám kepillikli qamsızlandırıw fondı wazıypasın ótew etiw Oraylıq banktiń pul-kredit siyasatında valyuta -qarjlarınan jaǵdayǵa qaray paydalanıw imkaniyatın beripgine qalmay, bálki dúnya finans bazarlarında operatsiyalardı ámelge asırıw jolı menen mámleketimizdiń altın valyuta rezervlarini ma`nisin saqlap turıw múmkinshiligin jaratadı. Basqa finans mákemeleri, kárxanalar hám jeke shaxslar da shet el valyutaǵa ıyelew hám valyuta operatsiyaların ótkeriwge 20 haqi bar ekenligine qaramastan, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki valyuta rezervlarini saqlawshı tiykarǵı depozitariy bolıp qalıwı múmkin. Húkimet máslahátshisi-ǵáziyne wákili wazıypası. Bul wazıypa «Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tuwrısında»gi Nızamnıń 44-statyasında bekkemlenip qoyılǵan. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki húkimet bankiri retinde mámleket mákemeleri hám shólkemleriniń esap betlerin júrgizedi, áne sol esap betlerde aqshalardı jamg'aradi hám olardan tólewlerdi ámelge asıradı : mámleket qımbatlı qaǵazları menen operatsiyalardı ótkerip turadı ; mámleketke tikkeley qısqa múddetli ssudalar formasında yamasa mámleket obligatsiyalarini satıp alıw formasında kredit beredi; húkimet mákemeleriniń tapsırig'iga qaray altın menen yamasa shet el valyutada operatsiyalar atqaradı. 45-elementda belgilep berilgeni sıyaqlı, húkimet mámleket sektorına qarız ajıratıw máselelerinde, kredit beriwdiń ishki hám sırtqı dáreklerinen aqsha alıw jobaları tuwrısında Oraylıq bank menen máslahátlesedi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki húkimettiń fiskal (ǵáziyne) wákili wazıypasına muwapıq húkimet esap betlerin júrgizer eken (47-element ), húkimettiń finans operatsiyaların ámelge asırıwda kómeklesedi, byudjet tabısları hám shıǵınları máseleleri maydanınan máslahátlar beredi, mámleket qımbatlı qaǵazların jaylastırıwda wákil retinde isleydi, olar boyınsha esap betlerdi júrgizedi, mámleket qarız minnetlemeleri menen baylanıslı basqa máselelerin sheshiwde qatnasadı. Kommerciya banklerine kredit beriw. Oraylıq bank ekonomikanıń ústin turatuǵın tarmaqların tikkeley kreditlamasada, ol kommerciya bankleriniń kredit rezervlariga bazar usılları arqalı nátiyjeli tásir kórsetiw múmkinshiligine iye boladı. Onıń ushın pul bazarınıń túrli buwınlarında Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki operatsiyalarınan, sonday-aq valyuta intervensiyasidan, ekilemshi bazarda mámleket qımbatlı qaǵazları menen bolatuǵın operatsiyalarınan, kredit kimoshdi sawdalarınan paydalanadı. Oraylıq bank ózi belgilegen shártlerge qaray altın, sırt el valyutası, xalıq aralıq rezervler qatlamına kiretuǵın valyuta baylıqları, mámlekettiń qarız minnetlemeleri hám húkimet kepillik bergen basqa qarız quralları, Oraylıq bankte depozitga ótkerilgen jáne onıń depozitariysi ushın maqul túsetuǵın bolǵan, satıp alınǵan zat etiliwi hám satılıwına ruxsat berilgen aktivler, tolıqnishiga bankler kepillik bergen kommerciya veksellarini girewge alǵan halda kommerciya banklerine úsh ayǵa shekem bolǵan múddette kredit beriwi múmkin. 21 Kommerciya banklerine kredit beriwdiń eń kóp tarqalǵan bul túri banklerdi qayta finanslıq támiyinlew dep júritiledi hám ol «Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tuwrısında»gi Nızamnıń 30 -statyasına tiykarınan ámelge asıriladı. Kommerciya bankleri hám húkimet Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń tiykarǵı klientleri bolıp tabıladı. Basqasha aytqanda, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki banklerdiń banki esaplanadı. Kommerciya bankleri Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankindegi óz esap betlerinen óz-ara esap - kitaplar ushın paydalanadılar hám odan tısqarı naq pul zárúr bolǵanda da olar Oraylıq bankke shaqırıq qılıwadı. Pul emissiyasi. Dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde bolǵanı sıyaqlı Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki de pulni emissiyalash xuquqiga iye, yaǵnıy ol emissiya orayı esaplanadı. Bul wazıypa házir de asa zárúrli áhmiyetke iye, sebebi usaqlap satıw sawdada ónim haqini tólew hám de qarız minnetlemelerin úzil-kesil úziw ushın aqshaǵa ıyelewin támiyinlew ushın naq pul zárúr. Kommerciya bankleriniń kassa rezervlarini jiynaw hám saqlaw. Aylanbadaǵı pul muǵdarı kólemin basqarıw ushın Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tartılǵan pul qarjları kólemine qaray kommerciya banklerinde rezervlarning arnawlı bir koefficiyentlerin belgileydi. Pul-kredit jardeminde basqarıwdıń natiyjeliligi, onıń pul muǵdarı ósiw páti hám strukturasına, sonıń menen birge pulning qadrsizlanish dárejesine tásiri májburiy rezervlash sistemasınıń maslasıwshılıǵına baylanıslı. Kórip shıǵılıp atırǵan Nızamnıń 28-statyasına muwapıq májburiy rezervlar bólek esap bette naq pul yamasa amanatlar formasında deponentga alınadı. Rezervlash sisteması kommerciya banklerine likvidlik menen baylanıslı qısqa múddetli mashqalalardi sheshiw imkaniyatın beredi. Ayırım jaǵdaylarda Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki sheshimine qaray májburiy rezervlarga procentler qosıp qoyılıwı da múmkin. Kommerciya bankleriniń qarjların rezervlash talaplarına ámel qılıw boyınsha juwapkershiligin asırıw ushın nızamda finanslıq sanksiyalar (53-element ) názerde tutılǵan. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankine tólenbey qalǵan pulni nızamda belgilengen tártipte sózsiz undirib alıw, sonıń menen birge járiymalar salıw huqıqı berilgen. Endi Oraylıq banktiń shólkemlestirilgen dúzilisi tuwrısında qısqasha toqtalıp ótemiz. Oraylıq bank birden-bir oraylastırılǵan basqarıw sistemasına iye. Oraylıq bank moynına júkletilgen wazıypalardı orınlaw ushın tiyisli xızmetler hám mákemeler quraydı. 22 Oraylıq bank O'oraqalpog'iston Respublikası paytaxtında, wálayatlardıń orayları hám Tashkent qalasında yuridikalıq shaxs mártebeine iye bolmaǵan bas basqarmalar dúzedi. Oraylıq bank baslıǵı Basqarıwdıń baslıǵı esaplanadı. Basqarıw aǵzaların Oraylıq bank baslıǵı usınısnomasiga kóre, Joqarı Jıynalıstıń Keńesi tastıyıqlaydı. Oraylıq bank baslıǵı Oraylıq bank jáne onıń Basqarıwı iskerligine basshılıq etedi, banktiń fondlarini ıqtıyar etedi hám Oraylıq bank moynına júkletilgen wazıypalar atqarılıwı ushın juwapker boladı. Oraylıq bank iskerligi máselelerin sheshedi, Oraylıq bank iskerligi hám ámeldegi operatsiyaların operativ tárzde basqarıw boyınsha háreketlerdi ámelge asıradı. Joqarı Májiliste, húkimette, ministrlikler hám keńselerde, sudda, bankler hám mákemelerde, xalıq aralıq hám sırt el shólkemlerinde bank iskerligine tiyisli barlıq máseleler boyınsha Oraylıq bank atınan jumıs kóredi. Oraylıq bank baslıǵınıń birinshi orınbasarı hám orınbasarları Oraylıq bank baslıǵınıń prezentaciyaına kóre, Joqarı Jıynalıs Keńesi tárepinen lawazımına tayınlanadı hám lawazımınan azat etiledi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki departament, basqarma hám bólimlerden shólkemlesken. Download 398.96 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|